Liber Proverbiorum

Proverbia 1

1Parabolæ Salomonis, filii David, regis Israël,
2ad sciendam sapientiam et disciplinam;
3ad intelligenda verba prudentiæ,
et suscipiendam eruditionem doctrinæ,
justitiam, et judicium, et æquitatem:
4ut detur parvulis astutia,
adolescenti scientia et intellectus.
5Audiens sapiens, sapientior erit,
et intelligens gubernacula possidebit.
6Animadvertet parabolam et interpretationem,
verba sapientum et ænigmata eorum.
7Timor Domini principium sapientiæ;
sapientiam atque doctrinam stulti despiciunt.

8Audi, fili mi, disciplinam patris tui,
et ne dimittas legem matris tuæ:
9ut addatur gratia capiti tuo,
et torques collo tuo.
10Fili mi, si te lactaverint peccatores,
ne acquiescas eis.
11Si dixerint: Veni nobiscum, insidiemur sanguini;
abscondamus tendiculas contra insontem frustra;
12deglutiamus eum sicut infernus viventem,
et integrum quasi descendentem in lacum;
13omnem pretiosam substantiam reperiemus;
implebimus domos nostras spoliis:
14sortem mitte nobiscum,
marsupium unum sit omnium nostrum:
15fili mi, ne ambules cum eis;
prohibe pedem tuum a semitis eorum:
16pedes enim illorum ad malum currunt,
et festinant ut effundant sanguinem.
17Frustra autem jacitur rete
ante oculos pennatorum.
18Ipsi quoque contra sanguinem suum insidiantur,
et moliuntur fraudes contra animas suas.
19Sic semitæ omnis avari:
animas possidentium rapiunt.

0Sapientia foris prædicat;
in plateis dat vocem suam:
21in capite turbarum clamitat;
in foribus portarum urbis profert verba sua, dicens:
22Usquequo, parvuli, diligitis infantiam,
et stulti ea quæ sibi sunt noxia cupient,
et imprudentes odibunt scientiam?
23convertimini ad correptionem meam.
En proferam vobis spiritum meum,
et ostendam vobis verba mea.
24Quia vocavi, et renuistis;
extendi manum meam, et non fuit qui aspiceret:
25despexistis omne consilium meum,
et increpationes meas neglexistis.
26Ego quoque in interitu vestro ridebo,
et subsannabo cum vobis id quod timebatis advenerit.
27Cum irruerit repentina calamitas,
et interitus quasi tempestas ingruerit;
quando venerit super vos tribulatio et angustia:
28tunc invocabunt me, et non exaudiam;
mane consurgent, et non invenient me:
29eo quod exosam habuerint disciplinam,
et timorem Domini non susceperint,
30nec acquieverint consilio meo,
et detraxerint universæ correptioni meæ.
31Comedent igitur fructus viæ suæ,
suisque consiliis saturabuntur.
32Aversio parvulorum interficiet eos,
et prosperitas stultorum perdet illos.
33Qui autem me audierit, absque terrore requiescet,
et abundantia perfruetur, timore malorum sublato.

Proverbia 2

1Fili mi, si susceperis sermones meos,
et mandata mea absconderis penes te:
2ut audiat sapientiam auris tua,
inclina cor tuum ad cognoscendam prudentiam.
3Si enim sapientiam invocaveris,
et inclinaveris cor tuum prudentiæ;
4si quæsieris eam quasi pecuniam,
et sicut thesauros effoderis illam:
5tunc intelliges timorem Domini,
et scientiam Dei invenies,
6quia Dominus dat sapientiam,
et ex ore ejus prudentia et scientia.
7Custodiet rectorum salutem,
et proteget gradientes simpliciter,
8servans semitas justitiæ,
et vias sanctorum custodiens.
9Tunc intelliges justitiam, et judicium,
et æquitatem, et omnem semitam bonam.

0Si intraverit sapientia cor tuum,
et scientia animæ tuæ placuerit,
11consilium custodiet te,
et prudentia servabit te:
12ut eruaris a via mala,
et ab homine qui perversa loquitur;
13qui relinquunt iter rectum,
et ambulant per vias tenebrosas;
14qui lætantur cum malefecerint,
et exsultant in rebus pessimis;
15quorum viæ perversæ sunt,
et infames gressus eorum.
16Ut eruaris a muliere aliena,
et ab extranea quæ mollit sermones suos,
17et relinquit ducem pubertatis suæ,
18et pacti Dei sui oblita est.
Inclinata est enim ad mortem domus ejus,
et ad inferos semitæ ipsius.
19Omnes qui ingrediuntur ad eam non revertentur,
nec apprehendent semitas vitæ.
20Ut ambules in via bona,
et calles justorum custodias:
21qui enim recti sunt habitabunt in terra,
et simplices permanebunt in ea;
22impii vero de terra perdentur,
et qui inique agunt auferentur ex ea.

Proverbia 3

1Fili mi, ne obliviscaris legis meæ,
et præcepta mea cor tuum custodiat:
2longitudinem enim dierum, et annos vitæ, et pacem,
apponent tibi.
3Misericordia et veritas te non deserant;
circumda eas gutturi tuo,
et describe in tabulis cordis tui:
4et invenies gratiam, et disciplinam bonam,
coram Deo et hominibus.
5Habe fiduciam in Domino ex toto corde tuo,
et ne innitaris prudentiæ tuæ.
6In omnibus viis tuis cogita illum,
et ipse diriget gressus tuos.
7Ne sis sapiens apud temetipsum;
time Deum, et recede a malo:
8sanitas quippe erit umbilico tuo,
et irrigatio ossium tuorum.
9Honora Dominum de tua substantia,
et de primitiis omnium frugum tuarum da ei:
10et implebuntur horrea tua saturitate,
et vino torcularia tua redundabunt.

1Disciplinam Domini, fili mi, ne abjicias,
nec deficias cum ab eo corriperis:
12quem enim diligit Dominus, corripit,
et quasi pater in filio complacet sibi.
13Beatus homo qui invenit sapientiam,
et qui affluit prudentia.
14Melior est acquisitio ejus negotiatione argenti,
et auri primi et purissimi fructus ejus.
15Pretiosior est cunctis opibus,
et omnia quæ desiderantur huic non valent comparari.
16Longitudo dierum in dextera ejus,
et in sinistra illius divitiæ et gloria.
17Viæ ejus viæ pulchræ,
et omnes semitæ illius pacificæ.
18Lignum vitæ est his qui apprehenderint eam,
et qui tenuerit eam beatus.
19Dominus sapientia fundavit terram;
stabilivit cælos prudentia.
20Sapientia illius eruperunt abyssi,
et nubes rore concrescunt.

1Fili mi, ne effluant hæc ab oculis tuis.
Custodi legem atque consilium,
22et erit vita animæ tuæ,
et gratia faucibus tuis.
23Tunc ambulabis fiducialiter in via tua,
et pes tuus non impinget.
24Si dormieris, non timebis;
quiesces, et suavis erit somnus tuus.
25Ne paveas repentino terrore,
et irruentes tibi potentias impiorum.
26Dominus enim erit in latere tuo,
et custodiet pedem tuum, ne capiaris.

7Noli prohibere benefacere eum qui potest:
si vales, et ipse benefac.
28Ne dicas amico tuo: Vade, et revertere: cras dabo tibi:
cum statim possis dare.
29Ne moliaris amico tuo malum,
cum ille in te habeat fiduciam.
30Ne contendas adversus hominem frustra,
cum ipse tibi nihil mali fecerit.
31Ne æmuleris hominem injustum,
nec imiteris vias ejus:
32quia abominatio Domini est omnis illusor,
et cum simplicibus sermocinatio ejus.
33Egestas a Domino in domo impii;
habitacula autem justorum benedicentur.
34Ipse deludet illusores,
et mansuetis dabit gratiam.
35Gloriam sapientes possidebunt;
stultorum exaltatio ignominia.

Proverbia 4

1Audite, filii, disciplinam patris,
et attendite ut sciatis prudentiam.
2Donum bonum tribuam vobis:
legem meam ne derelinquatis.
3Nam et ego filius fui patris mei,
tenellus et unigenitus coram matre mea.
4Et docebat me, atque dicebat:
Suscipiat verba mea cor tuum;
custodi præcepta mea, et vives.
5Posside sapientiam, posside prudentiam:
ne obliviscaris, neque declines a verbis oris mei.
6Ne dimittas eam, et custodiet te:
dilige eam, et conservabit te.
7Principium sapientiæ: posside sapientiam,
et in omni possessione tua acquire prudentiam.
8Arripe illam, et exaltabit te;
glorificaberis ab ea cum eam fueris amplexatus.
9Dabit capiti tuo augmenta gratiarum,
et corona inclyta proteget te.

0Audi, fili mi, et suscipe verba mea,
ut multiplicentur tibi anni vitæ.
11Viam sapientiæ monstrabo tibi;
ducam te per semitas æquitatis:
12quas cum ingressus fueris, non arctabuntur gressus tui,
et currens non habebis offendiculum.
13Tene disciplinam, ne dimittas eam;
custodi illam, quia ipsa est vita tua.
14Ne delecteris in semitis impiorum,
nec tibi placeat malorum via.
15Fuge ab ea, nec transeas per illam;
declina, et desere eam.
16Non enim dormiunt nisi malefecerint,
et rapitur somnus ab eis nisi supplantaverint.
17Comedunt panem impietatis,
et vinum iniquitatis bibunt.
18Justorum autem semita quasi lux splendens procedit,
et crescit usque ad perfectam diem.
19Via impiorum tenebrosa;
nesciunt ubi corruant.
20Fili mi, ausculta sermones meos,
et ad eloquia mea inclina aurem tuam.
21Ne recedant ab oculis tuis:
custodi ea in medio cordis tui:
22vita enim sunt invenientibus ea,
et universæ carni sanitas.
23Omni custodia serva cor tuum,
quia ex ipso vita procedit.
24Remove a te os pravum,
et detrahentia labia sint procul a te.
25Oculi tui recta videant,
et palpebræ tuæ præcedant gressus tuos.
26Dirige semitam pedibus tuis,
et omnes viæ tuæ stabilientur.
27Ne declines ad dexteram neque ad sinistram;
averte pedem tuum a malo:
vias enim quæ a dextris sunt novit Dominus:
perversæ vero sunt quæ a sinistris sunt.
Ipse autem rectos faciet cursus tuos,
itinera autem tua in pace producet.

Proverbia 5

1Fili mi, attende ad sapientiam meam,
et prudentiæ meæ inclina aurem tuam:
2ut custodias cogitationes, et disciplinam labia tua conservent.
Ne attendas fallaciæ mulieris;
3favus enim distillans labia meretricis,
et nitidius oleo guttur ejus:
4novissima autem illius amara quasi absinthium,
et acuta quasi gladius biceps.
5Pedes ejus descendunt in mortem,
et ad inferos gressus illius penetrant.
6Per semitam vitæ non ambulant;
vagi sunt gressus ejus et investigabiles.
7Nunc ergo fili mi, audi me,
et ne recedas a verbis oris mei.
8Longe fac ab ea viam tuam,
et ne appropinques foribus domus ejus.
9Ne des alienis honorem tuum,
et annos tuos crudeli:
10ne forte implentur extranei viribus tuis,
et labores tui sint in domo aliena,
11et gemas in novissimis,
quando consumpseris carnes tuas et corpus tuum,
et dicas: 12Cur detestatus sum disciplinam,
et increpationibus non acquievit cor meum,
13nec audivi vocem docentium me,
et magistris non inclinavi aurem meam?
14pene fui in omni malo,
in medio ecclesiæ et synagogæ.
15Bibe aquam de cisterna tua,
et fluenta putei tui;
16deriventur fontes tui foras,
et in plateis aquas tuas divide.
17Habeto eas solus,
nec sint alieni participes tui.
18Sit vena tua benedicta,
et lætare cum muliere adolescentiæ tuæ.
19Cerva carissima, et gratissimus hinnulus:
ubera ejus inebrient te in omni tempore;
in amore ejus delectare jugiter.
20Quare seduceris, fili mi, ab aliena,
et foveris in sinu alterius?
21Respicit Dominus vias hominis,
et omnes gressus ejus considerat.
22Iniquitates suas capiunt impium,
et funibus peccatorum suorum constringitur.
23Ipse morietur, quia non habuit disciplinam,
et in multitudine stultitiæ suæ decipietur.

Proverbia 6

1Fili mi, si spoponderis pro amico tuo,
defixisti apud extraneum manum tuam:
2illaqueatus es verbis oris tui,
et captus propriis sermonibus.
3Fac ergo quod dico, fili mi, et temetipsum libera,
quia incidisti in manum proximi tui.
Discurre, festina, suscita amicum tuum.
4Ne dederis somnum oculis tuis,
nec dormitent palpebræ tuæ.
5Eruere quasi damula de manu,
et quasi avis de manu aucupis.

6Vade ad formicam, o piger,
et considera vias ejus, et disce sapientiam.
7Quæ cum non habeat ducem,
nec præceptorem, nec principem,
8parat in æstate cibum sibi,
et congregat in messe quod comedat.
9Usquequo, piger, dormies?
quando consurges e somno tuo?
10Paululum dormies, paululum dormitabis,
paululum conseres manus ut dormias;
11et veniet tibi quasi viator egestas,
et pauperies quasi vir armatus.
Si vero impiger fueris, veniet ut fons messis tua,
et egestas longe fugiet a te.

2Homo apostata, vir inutilis, graditur ore perverso;
13annuit oculis, terit pede, digito loquitur,
14pravo corde machinatur malum,
et omni tempore jurgia seminat.
15Huic extemplo veniet perditio sua,
et subito conteretur, nec habebit ultra medicinam.

6Sex sunt quæ odit Dominus,
et septimum detestatur anima ejus:
17oculos sublimes, linguam mendacem,
manus effundentes innoxium sanguinem,
18cor machinans cogitationes pessimas,
pedes veloces ad currendum in malum,
19proferentem mendacia testem fallacem,
et eum qui seminat inter fratres discordias.

0Conserva, fili mi, præcepta patris tui,
et ne dimittas legem matris tuæ.
21Liga ea in corde tuo jugiter,
et circumda gutturi tuo.
22Cum ambulaveris, gradiantur tecum;
cum dormieris, custodiant te:
et evigilans loquere cum eis.
23Quia mandatum lucerna est, et lex lux,
et via vitæ increpatio disciplinæ:
24ut custodiant te a muliere mala,
et a blanda lingua extraneæ.
25Non concupiscat pulchritudinem ejus cor tuum,
nec capiaris nutibus illius:
26pretium enim scorti vix est unius panis,
mulier autem viri pretiosam animam capit.
27Numquid potest homo abscondere ignem in sinu suo,
ut vestimenta illius non ardeant?
28aut ambulare super prunas,
ut non comburantur plantæ ejus?
29sic qui ingreditur ad mulierem proximi sui,
non erit mundus cum tetigerit eam.
30Non grandis est culpa cum quis furatus fuerit:
furatur enim ut esurientem impleat animam;
31deprehensus quoque reddet septuplum,
et omnem substantiam domus suæ tradet.
32Qui autem adulter est,
propter cordis inopiam perdet animam suam;
33turpitudinem et ignominiam congregat sibi,
et opprobrium illius non delebitur:
34quia zelus et furor viri
non parcet in die vindictæ,
35nec acquiescet cujusquam precibus,
nec suscipiet pro redemptione dona plurima.

Proverbia 7

1Fili mi, custodi sermones meos,
et præcepta mea reconde tibi.
Fili, 2serva mandata mea, et vives;
et legem meam quasi pupillam oculi tui:
3liga eam in digitis tuis,
scribe illam in tabulis cordis tui.
4Dic sapientiæ: Soror mea es,
et prudentiam voca amicam tuam:
5ut custodiant te a muliere extranea,
et ab aliena quæ verba sua dulcia facit.
6De fenestra enim domus meæ
per cancellos prospexi,
7et video parvulos;
considero vecordem juvenem,
8qui transit per plateam juxta angulum
et prope viam domus illius graditur:
9in obscuro, advesperascente die,
in noctis tenebris et caligine.
10Et ecce occurrit illi mulier ornatu meretricio,
præparata ad capiendas animas:
garrula et vaga,
11quietis impatiens,
nec valens in domo consistere pedibus suis;
12nunc foris, nunc in plateis,
nunc juxta angulos insidians.
13Apprehensumque deosculatur juvenem,
et procaci vultu blanditur, dicens:
14Victimas pro salute vovi;
hodie reddidi vota mea:
15idcirco egressa sum in occursum tuum,
desiderans te videre, et reperi.
16Intexui funibus lectulum meum;
stravi tapetibus pictis ex Ægypto:
17aspersi cubile meum myrrha,
et aloë, et cinnamomo.
18Veni, inebriemur uberibus,
et fruamur cupitis amplexibus donec illucescat dies.
19Non est enim vir in domo sua:
abiit via longissima:
20sacculum pecuniæ secum tulit;
in die plenæ lunæ reversurus est in domum suam.
21Irretivit eum multis sermonibus,
et blanditiis labiorum protraxit illum.
22Statim eam sequitur quasi bos ductus ad victimam,
et quasi agnus lasciviens,
et ignorans quod ad vincula stultus trahatur:
23donec transfigat sagitta jecur ejus,
velut si avis festinet ad laqueum,
et nescit quod de periculo animæ illius agitur.
24Nunc ergo, fili mi, audi me,
et attende verbis oris mei.
25Ne abstrahatur in viis illius mens tua,
neque decipiaris semitis ejus;
26multos enim vulneratos dejecit,
et fortissimi quique interfecti sunt ab ea.
27Viæ inferi domus ejus,
penetrantes in interiora mortis.

Proverbia 8

1Numquid non sapientia clamitat,
et prudentia dat vocem suam?
2In summis excelsisque verticibus supra viam,
in mediis semitis stans,
3juxta portas civitatis,
in ipsis foribus loquitur, dicens:
4O viri, ad vos clamito,
et vox mea ad filios hominum.
5Intelligite, parvuli, astutiam,
et insipientes, animadvertite.
6Audite, quoniam de rebus magnis locutura sum,
et aperientur labia mea ut recta prædicent.
7Veritatem meditabitur guttur meum,
et labia mea detestabuntur impium.
8Justi sunt omnes sermones mei:
non est in eis pravum quid, neque perversum;
9recti sunt intelligentibus,
et æqui invenientibus scientiam.
10Accipite disciplinam meam, et non pecuniam;
doctrinam magis quam aurum eligite:
11melior est enim sapientia cunctis pretiosissimis,
et omne desiderabile ei non potest comparari.

2Ego sapientia, habito in consilio,
et eruditis intersum cogitationibus.
13Timor Domini odit malum:
arrogantiam, et superbiam,
et viam pravam, et os bilingue, detestor.
14Meum est consilium et æquitas;
mea est prudentia, mea est fortitudo.
15Per me reges regnant,
et legum conditores justa decernunt;
16per me principes imperant,
et potentes decernunt justitiam.
17Ego diligentes me diligo,
et qui mane vigilant ad me, invenient me.
18Mecum sunt divitiæ et gloria,
opes superbæ et justitia.
19Melior est enim fructus meus auro et lapide pretioso,
et genimina me argento electo.
20In viis justitiæ ambulo,
in medio semitarum judicii:
21ut ditem diligentes me,
et thesauros eorum repleam.

2Dominus possedit me in initio viarum suarum
antequam quidquam faceret a principio.
23Ab æterno ordinata sum,
et ex antiquis antequam terra fieret.
24Nondum erant abyssi, et ego jam concepta eram:
necdum fontes aquarum eruperant,
25necdum montes gravi mole constiterant:
ante colles ego parturiebar.
26Adhuc terram non fecerat, et flumina,
et cardines orbis terræ.
27Quando præparabat cælos, aderam;
quando certa lege et gyro vallabat abyssos;
28quando æthera firmabat sursum,
et librabat fontes aquarum;
29quando circumdabat mari terminum suum,
et legem ponebat aquis, ne transirent fines suos;
quando appendebat fundamenta terræ:
30cum eo eram, cuncta componens.
Et delectabar per singulos dies,
ludens coram eo omni tempore,
31ludens in orbe terrarum;
et deliciæ meæ esse cum filiis hominum.
32Nunc ergo, filii, audite me:
beati qui custodiunt vias meas.
33Audite disciplinam, et estote sapientes,
et nolite abjicere eam.
34Beatus homo qui audit me,
et qui vigilat ad fores meas quotidie,
et observat ad postes ostii mei.
35Qui me invenerit, inveniet vitam,
et hauriet salutem a Domino.
36Qui autem in me peccaverit, lædet animam suam;
omnes qui me oderunt diligunt mortem.

Proverbia 9

1Sapientia ædificavit sibi domum:
excidit columnas septem.
2Immolavit victimas suas, miscuit vinum,
et proposuit mensam suam.
3Misit ancillas suas ut vocarent
ad arcem et ad mœnia civitatis.
4Si quis est parvulus, veniat ad me.
Et insipientibus locuta est:
5Venite, comedite panem meum,
et bibite vinum quod miscui vobis.
6Relinquite infantiam, et vivite,
et ambulate per vias prudentiæ.

7Qui erudit derisorem, ipse injuriam sibi facit,
et qui arguit impium, sibi maculam generat.
8Noli arguere derisorem, ne oderit te:
argue sapientem, et diliget te.
9Da sapienti occasionem, et addetur ei sapientia;
doce justum, et festinabit accipere.
10Principium sapientiæ timor Domini,
et scientia sanctorum prudentia.
11Per me enim multiplicabuntur dies tui,
et addentur tibi anni vitæ.
12Si sapiens fueris, tibimetipsi eris;
si autem illusor, solus portabis malum.

3Mulier stulta et clamosa,
plenaque illecebris, et nihil omnino sciens,
14sedit in foribus domus suæ,
super sellam in excelso urbis loco,
15ut vocaret transeuntes per viam,
et pergentes itinere suo:
16Qui est parvulus declinet ad me.
Et vecordi locuta est:
17Aquæ furtivæ dulciores sunt,
et panis absconditus suavior.
18Et ignoravit quod ibi sint gigantes,
et in profundis inferni convivæ ejus.

Proverbia 10

1Filius sapiens lætificat patrem,
filius vero stultus mœstitia est matris suæ.
2Nil proderunt thesauri impietatis,
justitia vero liberabit a morte.
3Non affliget Dominus fame animam justi,
et insidias impiorum subvertet.
4Egestatem operata est manus remissa;
manus autem fortium divitias parat.
Qui nititur mendaciis, hic pascit ventos;
idem autem ipse sequitur aves volantes.
5Qui congregat in messe, filius sapiens est;
qui autem stertit æstate, filius confusionis.
6Benedictio Domini super caput justi;
os autem impiorum operit iniquitas.
7Memoria justi cum laudibus,
et nomen impiorum putrescet.
8Sapiens corde præcepta suscipit;
stultus cæditur labiis.
9Qui ambulat simpliciter ambulat confidenter;
qui autem depravat vias suas manifestus erit.
10Qui annuit oculo dabit dolorem;
et stultus labiis verberabitur.

1Vena vitæ os justi,
et os impiorum operit iniquitatem.
12Odium suscitat rixas,
et universa delicta operit caritas.
13In labiis sapientis invenitur sapientia,
et virga in dorso ejus qui indiget corde.
14Sapientes abscondunt scientiam;
os autem stulti confusioni proximum est.
15Substantia divitis, urbs fortitudinis ejus;
pavor pauperum egestas eorum.
16Opus justi ad vitam,
fructus autem impii ad peccatum.
17Via vitæ custodienti disciplinam;
qui autem increpationes relinquit, errat.
18Abscondunt odium labia mendacia;
qui profert contumeliam, insipiens est.
19In multiloquio non deerit peccatum,
qui autem moderatur labia sua prudentissimus est.
20Argentum electum lingua justi;
cor autem impiorum pro nihilo.
21Labia justi erudiunt plurimos;
qui autem indocti sunt in cordis egestate morientur.

2Benedictio Domini divites facit,
nec sociabitur eis afflictio.
23Quasi per risum stultus operatur scelus,
sapientia autem est viro prudentia.
24Quod timet impius veniet super eum;
desiderium suum justus dabitur.
25Quasi tempestas transiens non erit impius;
justus autem quasi fundamentum sempiternum.
26Sicut acetum dentibus, et fumus oculis,
sic piger his qui miserunt eum.
27Timor Domini apponet dies,
et anni impiorum breviabuntur.
28Exspectatio justorum lætitia,
spes autem impiorum peribit.
29Fortitudo simplicis via Domini,
et pavor his qui operantur malum.
30Justus in æternum non commovebitur,
impii autem non habitabunt super terram.
31Os justi parturiet sapientiam;
lingua pravorum peribit.
32Labia justi considerant placita,
et os impiorum perversa.

Proverbia 11

1Statera dolosa abominatio est apud Dominum,
et pondus æquum voluntas ejus.
2Ubi fuerit superbia, ibi erit et contumelia;
ubi autem est humilitas, ibi et sapientia.
3Simplicitas justorum diriget eos,
et supplantatio perversorum vastabit illos.
4Non proderunt divitiæ in die ultionis;
justitia autem liberabit a morte.
5Justitia simplicis diriget viam ejus,
et in impietate sua corruet impius.
6Justitia rectorum liberabit eos,
et in insidiis suis capientur iniqui.
7Mortuo homine impio, nulla erit ultra spes,
et exspectatio sollicitorum peribit.
8Justus de angustia liberatus est,
et tradetur impius pro eo.

9Simulator ore decipit amicum suum;
justi autem liberabuntur scientia.
10In bonis justorum exsultabit civitas,
et in perditione impiorum erit laudatio.
11Benedictione justorum exaltabitur civitas,
et ore impiorum subvertetur.
12Qui despicit amicum suum indigens corde est;
vir autem prudens tacebit.
13Qui ambulat fraudulenter, revelat arcana;
qui autem fidelis est animi, celat amici commissum.
14Ubi non est gubernator, populus corruet;
salus autem, ubi multa consilia.
15Affligetur malo qui fidem facit pro extraneo;
qui autem cavet laqueos securus erit.
16Mulier gratiosa inveniet gloriam,
et robusti habebunt divitias.

7Benefacit animæ suæ vir misericors;
qui autem crudelis est, etiam propinquos abjicit.
18Impius facit opus instabile,
seminanti autem justitiam merces fidelis.
19Clementia præparat vitam,
et sectatio malorum mortem.
20Abominabile Domino cor pravum,
et voluntas ejus in iis qui simpliciter ambulant.
21Manus in manu non erit innocens malus;
semen autem justorum salvabitur.
22Circulus aureus in naribus suis,
mulier pulchra et fatua.
23Desiderium justorum omne bonum est;
præstolatio impiorum furor.
24Alii dividunt propria, et ditiores fiunt;
alii rapiunt non sua, et semper in egestate sunt.
25Anima quæ benedicit impinguabitur,
et qui inebriat, ipse quoque inebriabitur.
26Qui abscondit frumenta maledicetur in populis;
benedictio autem super caput vendentium.
27Bene consurgit diluculo qui quærit bona;
qui autem investigator malorum est, opprimetur ab eis.
28Qui confidit in divitiis suis corruet:
justi autem quasi virens folium germinabunt.
29Qui conturbat domum suam possidebit ventos,
et qui stultus est serviet sapienti.
30Fructus justi lignum vitæ,
et qui suscipit animas sapiens est.
31Si justus in terra recipit,
quanto magis impius et peccator!

Proverbia 12

1Qui diligit disciplinam diligit scientiam;
qui autem odit increpationes insipiens est.
2Qui bonus est hauriet gratiam a Domino;
qui autem confidit in cogitationibus suis impie agit.
3Non roborabitur homo ex impietate,
et radix justorum non commovebitur.
4Mulier diligens corona est viro suo;
et putredo in ossibus ejus, quæ confusione res dignas gerit.
5Cogitationes justorum judicia,
et consilia impiorum fraudulenta.
6Verba impiorum insidiantur sanguini;
os justorum liberabit eos.
7Verte impios, et non erunt;
domus autem justorum permanebit.
8Doctrina sua noscetur vir;
qui autem vanus et excors est patebit contemptui.
9Melior est pauper et sufficiens sibi
quam gloriosus et indigens pane.
10Novit justus jumentorum suorum animas;
viscera autem impiorum crudelia.
11Qui operatur terram suam satiabitur panibus;
qui autem sectatur otium stultissimus est.
Qui suavis est in vini demorationibus,
in suis munitionibus relinquit contumeliam.
12Desiderium impii munimentum est pessimorum;
radix autem justorum proficiet.

3Propter peccata labiorum ruina proximat malo;
effugiet autem justus de angustia.
14De fructu oris sui unusquisque replebitur bonis,
et juxta opera manuum suarum retribuetur ei.
15Via stulti recta in oculis ejus;
qui autem sapiens est audit consilia.
16Fatuus statim indicat iram suam;
qui autem dissimulat injuriam callidus est.
17Qui quod novit loquitur, index justitiæ est;
qui autem mentitur, testis est fraudulentus.
18Est qui promittit, et quasi gladio pungitur conscientiæ:
lingua autem sapientium sanitas est.
19Labium veritatis firmum erit in perpetuum;
qui autem testis est repentinus, concinnat linguam mendacii.
20Dolus in corde cogitantium mala;
qui autem pacis ineunt consilia, sequitur eos gaudium.
21Non contristabit justum quidquid ei acciderit:
impii autem replebuntur malo.
22Abominatio est Domino labia mendacia;
qui autem fideliter agunt placent ei.
23Homo versatus celat scientiam,
et cor insipientium provocat stultitiam.

4Manus fortium dominabitur;
quæ autem remissa est, tributis serviet.
25Mœror in corde viri humiliabit illum,
et sermone bono lætificabitur.
26Qui negligit damnum propter amicum, justus est;
iter autem impiorum decipiet eos.
27Non inveniet fraudulentus lucrum,
et substantia hominis erit auri pretium.
28In semita justitiæ vita;
iter autem devium ducit ad mortem.

Proverbia 13

1Filius sapiens doctrina patris;
qui autem illusor est non audit cum arguitur.
2De fructu oris sui homo satiabitur bonis:
anima autem prævaricatorum iniqua.
3Qui custodit os suum custodit animam suam;
qui autem inconsideratus est ad loquendum, sentiet mala.
4Vult et non vult piger;
anima autem operantium impinguabitur.
5Verbum mendax justus detestabitur;
impius autem confundit, et confundetur.
6Justitia custodit innocentis viam,
impietas autem peccatorem supplantat.

7Est quasi dives, cum nihil habeat,
et est quasi pauper, cum in multis divitiis sit.
8Redemptio animæ viri divitiæ suæ;
qui autem pauper est, increpationem non sustinet.
9Lux justorum lætificat:
lucerna autem impiorum extinguetur.
10Inter superbos semper jurgia sunt;
qui autem agunt omnia cum consilio, reguntur sapientia.
11Substantia festinata minuetur;
quæ autem paulatim colligitur manu, multiplicabitur.
12Spes quæ differtur affligit animam;
lignum vitæ desiderium veniens.

3Qui detrahit alicui rei, ipse se in futurum obligat;
qui autem timet præceptum, in pace versabitur.
Animæ dolosæ errant in peccatis:
justi autem misericordes sunt, et miserantur.
14Lex sapientis fons vitæ,
ut declinet a ruina mortis.
15Doctrina bona dabit gratiam;
in itinere contemptorum vorago.
16Astutus omnia agit cum consilio;
qui autem fatuus est aperit stultitiam.
17Nuntius impii cadet in malum;
legatus autem fidelis, sanitas.
18Egestas et ignominia ei qui deserit disciplinam;
qui autem acquiescit arguenti glorificabitur.
19Desiderium si compleatur delectat animam;
detestantur stulti eos qui fugiunt mala.
20Qui cum sapientibus graditur sapiens erit;
amicus stultorum similis efficietur.

1Peccatores persequitur malum,
et justis retribuentur bona.
22Bonus reliquit hæredes filios et nepotes,
et custoditur justo substantia peccatoris.
23Multi cibi in novalibus patrum,
et aliis congregantur absque judicio.
24Qui parcit virgæ odit filium suum;
qui autem diligit illum instanter erudit.
25Justus comedit et replet animam suam;
venter autem impiorum insaturabilis.

Proverbia 14

1Sapiens mulier ædificat domum suam;
insipiens exstructam quoque manibus destruet.
2Ambulans recto itinere, et timens Deum,
despicitur ab eo qui infami graditur via.
3In ore stulti virga superbiæ;
labia autem sapientium custodiunt eos.
4Ubi non sunt boves, præsepe vacuum est;
ubi autem plurimæ segetes, ibi manifesta est fortitudo bovis.
5Testis fidelis non mentitur;
profert autem mendacium dolosus testis.
6Quærit derisor sapientiam, et non invenit;
doctrina prudentium facilis.
7Vade contra virum stultum,
et nescit labia prudentiæ.
8Sapientia callidi est intelligere viam suam,
et imprudentia stultorum errans.
9Stultus illudet peccatum,
et inter justos morabitur gratia.
10Cor quod novit amaritudinem animæ suæ,
in gaudio ejus non miscebitur extraneus.
11Domus impiorum delebitur:
tabernacula vero justorum germinabunt.
12Est via quæ videtur homini justa,
novissima autem ejus deducunt ad mortem.
13Risus dolore miscebitur,
et extrema gaudii luctus occupat.
14Viis suis replebitur stultus,
et super eum erit vir bonus.

5Innocens credit omni verbo;
astutus considerat gressus suos.
Filio doloso nihil erit boni;
servo autem sapienti prosperi erunt actus,
et dirigetur via ejus.
16Sapiens timet, et declinat a malo;
stultus transilit, et confidit.
17Impatiens operabitur stultitiam,
et vir versutus odiosus est.
18Possidebunt parvuli stultitiam,
et exspectabunt astuti scientiam.
19Jacebunt mali ante bonos,
et impii ante portas justorum.
20Etiam proximo suo pauper odiosus erit:
amici vero divitum multi.
21Qui despicit proximum suum peccat;
qui autem miseretur pauperis beatus erit.
Qui credit in Domino misericordiam diligit.
22Errant qui operantur malum;
misericordia et veritas præparant bona.
23In omni opere erit abundantia;
ubi autem verba sunt plurima, ibi frequenter egestas.
24Corona sapientium divitiæ eorum;
fatuitas stultorum imprudentia.
25Liberat animas testis fidelis,
et profert mendacia versipellis.

6In timore Domini fiducia fortitudinis,
et filiis ejus erit spes.
27Timor Domini fons vitæ,
ut declinent a ruina mortis.
28In multitudine populi dignitas regis,
et in paucitate plebis ignominia principis.
29Qui patiens est multa gubernatur prudentia;
qui autem impatiens est exaltat stultitiam suam.
30Vita carnium sanitas cordis;
putredo ossium invidia.
31Qui calumniatur egentem exprobrat factori ejus;
honorat autem eum qui miseretur pauperis.
32In malitia sua expelletur impius:
sperat autem justus in morte sua.
33In corde prudentis requiescit sapientia,
et indoctos quosque erudiet.
34Justitia elevat gentem;
miseros autem facit populos peccatum.
35Acceptus est regi minister intelligens;
iracundiam ejus inutilis sustinebit.

Proverbia 15

1Responsio mollis frangit iram;
sermo durus suscitat furorem.
2Lingua sapientium ornat scientiam;
os fatuorum ebullit stultitiam.
3In omni loco, oculi Domini
contemplantur bonos et malos.
4Lingua placabilis lignum vitæ;
quæ autem immoderata est conteret spiritum.
5Stultus irridet disciplinam patris sui;
qui autem custodit increpationes astutior fiet.
In abundanti justitia virtus maxima est:
cogitationes autem impiorum eradicabuntur.
6Domus justi plurima fortitudo,
et in fructibus impii conturbatio.
7Labia sapientium disseminabunt scientiam;
cor stultorum dissimile erit.
8Victimæ impiorum abominabiles Domino;
vota justorum placabilia.
9Abominatio est Domino via impii;
qui sequitur justitiam diligitur ab eo.
10Doctrina mala deserenti viam vitæ;
qui increpationes odit, morietur.
11Infernus et perditio coram Domino;
quanto magis corda filiorum hominum!
12Non amat pestilens eum qui se corripit,
nec ad sapientes graditur.

3Cor gaudens exhilarat faciem;
in mœrore animi dejicitur spiritus.
14Cor sapientis quærit doctrinam,
et os stultorum pascitur imperitia.
15Omnes dies pauperis, mali;
secura mens quasi juge convivium.
16Melius est parum cum timore Domini,
quam thesauri magni et insatiabiles.
17Melius est vocari ad olera cum caritate,
quam ad vitulum saginatum cum odio.
18Vir iracundus provocat rixas;
qui patiens est mitigat suscitatas.
19Iter pigrorum quasi sepes spinarum;
via justorum absque offendiculo.
20Filius sapiens lætificat patrem,
et stultus homo despicit matrem suam.
21Stultitia gaudium stulto,
et vir prudens dirigit gressus suos.
22Dissipantur cogitationes ubi non est consilium;
ubi vero sunt plures consiliarii, confirmantur.
23Lætatur homo in sententia oris sui,
et sermo opportunus est optimus.
24Semita vitæ super eruditum,
ut declinet de inferno novissimo.

5Domum superborum demolietur Dominus,
et firmos faciet terminos viduæ.
26Abominatio Domini cogitationes malæ,
et purus sermo pulcherrimus firmabitur ab eo.
27Conturbat domum suam qui sectatur avaritiam;
qui autem odit munera, vivet.
Per misericordiam et fidem purgantur peccata:
per timorem autem Domini declinat omnis a malo.
28Mens justi meditatur obedientiam;
os impiorum redundat malis.
29Longe est Dominus ab impiis,
et orationes justorum exaudiet.
30Lux oculorum lætificat animam;
fama bona impinguat ossa.
31Auris quæ audit increpationes vitæ
in medio sapientium commorabitur.
32Qui abjicit disciplinam despicit animam suam;
qui autem acquiescit increpationibus possessor est cordis.
33Timor Domini disciplina sapientiæ,
et gloriam præcedit humilitas.

Proverbia 16

1Hominis est animam præparare,
et Domini gubernare linguam.
2Omnes viæ hominis patent oculis ejus;
spirituum ponderator est Dominus.
3Revela Domino opera tua,
et dirigentur cogitationes tuæ.
4Universa propter semetipsum operatus est Dominus;
impium quoque ad diem malum.
5Abominatio Domini est omnis arrogans;
etiamsi manus ad manum fuerit, non est innocens.
Initium viæ bonæ facere justitiam;
accepta est autem apud Deum magis quam immolare hostias.
6Misericordia et veritate redimitur iniquitas,
et in timore Domini declinatur a malo.
7Cum placuerint Domino viæ hominis,
inimicos quoque ejus convertet ad pacem.
8Melius est parum cum justitia
quam multi fructus cum iniquitate.
9Cor hominis disponit viam suam,
sed Domini est dirigere gressus ejus.

0Divinatio in labiis regis;
in judicio non errabit os ejus.
11Pondus et statera judicia Domini sunt,
et opera ejus omnes lapides sacculi.
12Abominabiles regi qui agunt impie,
quoniam justitia firmatur solium.
13Voluntas regum labia justa;
qui recta loquitur diligetur.
14Indignatio regis nuntii mortis,
et vir sapiens placabit eam.
15In hilaritate vultus regis vita,
et clementia ejus quasi imber serotinus.

6Posside sapientiam, quia auro melior est,
et acquire prudentiam, quia pretiosior est argento.
17Semita justorum declinat mala;
custos animæ suæ servat viam suam.
18Contritionem præcedit superbia,
et ante ruinam exaltatur spiritus.
19Melius est humiliari cum mitibus
quam dividere spolia cum superbis.
20Eruditus in verbo reperiet bona,
et qui sperat in Domino beatus est.
21Qui sapiens est corde appellabitur prudens,
et qui dulcis eloquio majora percipiet.
22Fons vitæ eruditio possidentis;
doctrina stultorum fatuitas.

3Cor sapientis erudiet os ejus,
et labiis ejus addet gratiam.
24Favus mellis composita verba;
dulcedo animæ sanitas ossium.
25Est via quæ videtur homini recta,
et novissima ejus ducunt ad mortem.
26Anima laborantis laborat sibi,
quia compulit eum os suum.
27Vir impius fodit malum,
et in labiis ejus ignis ardescit.
28Homo perversus suscitat lites,
et verbosus separat principes.
29Vir iniquus lactat amicum suum,
et ducit eum per viam non bonam.
30Qui attonitis oculis cogitat prava,
mordens labia sua perficit malum.
31Corona dignitatis senectus,
quæ in viis justitiæ reperietur.
32Melior est patiens viro forti,
et qui dominatur animo suo expugnatore urbium.
33Sortes mittuntur in sinum,
sed a Domino temperantur.

Proverbia 17

1Melior est buccella sicca cum gaudio
quam domus plena victimis cum jurgio.
2Servus sapiens dominabitur filiis stultis,
et inter fratres hæreditatem dividet.
3Sicut igne probatur argentum et aurum camino,
ita corda probat Dominus.
4Malus obedit linguæ iniquæ,
et fallax obtemperat labiis mendacibus.
5Qui despicit pauperem exprobrat factori ejus,
et qui ruina lætatur alterius non erit impunitus.
6Corona senum filii filiorum,
et gloria filiorum patres eorum.
7Non decent stultum verba composita,
nec principem labium mentiens.
8Gemma gratissima exspectatio præstolantis;
quocumque se vertit, prudenter intelligit.
9Qui celat delictum quærit amicitias;
qui altero sermone repetit, separat fœderatos.
10Plus proficit correptio apud prudentem,
quam centum plagæ apud stultum.
11Semper jurgia quærit malus:
angelus autem crudelis mittetur contra eum.
12Expedit magis ursæ occurrere raptis fœtibus,
quam fatuo confidenti in stultitia sua.
13Qui reddit mala pro bonis,
non recedet malum de domo ejus.
14Qui dimittit aquam caput est jurgiorum,
et antequam patiatur contumeliam judicium deserit.

5Qui justificat impium, et qui condemnat justum,
abominabilis est uterque apud Deum.
16Quid prodest stulto habere divitias,
cum sapientiam emere non possit?
Qui altum facit domum suam quærit ruinam,
et qui evitat discere incidet in mala.
17Omni tempore diligit qui amicus est,
et frater in angustiis comprobatur.
18Stultus homo plaudet manibus,
cum spoponderit pro amico suo.
19Qui meditatur discordias diligit rixas,
et qui exaltat ostium quærit ruinam.
20Qui perversi cordis est non inveniet bonum,
et qui vertit linguam incidet in malum.
21Natus est stultus in ignominiam suam;
sed nec pater in fatuo lætabitur.
22Animus gaudens ætatem floridam facit;
spiritus tristis exsiccat ossa.
23Munera de sinu impius accipit,
ut pervertat semitas judicii.
24In facie prudentis lucet sapientia;
oculi stultorum in finibus terræ.
25Ira patris filius stultus,
et dolor matris quæ genuit eum.
26Non est bonum damnum inferre justo,
nec percutere principem qui recta judicat.
27Qui moderatur sermones suos doctus et prudens est,
et pretiosi spiritus vir eruditus.
28Stultus quoque, si tacuerit, sapiens reputabitur,
et si compresserit labia sua, intelligens.

Proverbia 18

1Occasiones quærit qui vult recedere ab amico:
omni tempore erit exprobrabilis.
2Non recipit stultus verba prudentiæ,
nisi ea dixeris quæ versantur in corde ejus.
3Impius, cum in profundum venerit peccatorum, contemnit;
sed sequitur eum ignominia et opprobrium.
4Aqua profunda verba ex ore viri,
et torrens redundans fons sapientiæ.
5Accipere personam impii non est bonum,
ut declines a veritate judicii.

6Labia stulti miscent se rixis,
et os ejus jurgia provocat.
7Os stulti contritio ejus,
et labia ipsius ruina animæ ejus.
8Verba bilinguis quasi simplicia,
et ipsa perveniunt usque ad interiora ventris.
Pigrum dejicit timor;
animæ autem effeminatorum esurient.
9Qui mollis et dissolutus est in opere suo
frater est sua opera dissipantis.
10Turris fortissima nomen Domini;
ad ipsum currit justus, et exaltabitur.
11Substantia divitis urbs roboris ejus,
et quasi murus validus circumdans eum.
12Antequam conteratur, exaltatur cor hominis,
et antequam glorificetur, humiliatur.
13Qui prius respondet quam audiat,
stultum se esse demonstrat, et confusione dignum.
14Spiritus viri sustentat imbecillitatem suam;
spiritum vero ad irascendum facilem quis poterit sustinere?
15Cor prudens possidebit scientiam,
et auris sapientium quærit doctrinam.

6Donum hominis dilatat viam ejus,
et ante principes spatium ei facit.
17Justus prior est accusator sui:
venit amicus ejus, et investigabit eum.
18Contradictiones comprimit sors,
et inter potentes quoque dijudicat.
19Frater qui adjuvatur a fratre quasi civitas firma,
et judicia quasi vectes urbium.
20De fructu oris viri replebitur venter ejus,
et genimina labiorum ipsius saturabunt eum.
21Mors et vita in manu linguæ;
qui diligunt eam comedent fructus ejus.
22Qui invenit mulierem bonam invenit bonum,
et hauriet jucunditatem a Domino.
Qui expellit mulierem bonam expellit bonum;
qui autem tenet adulteram stultus est et impius.
23Cum obsecrationibus loquetur pauper,
et dives effabitur rigide.
24Vir amabilis ad societatem
magis amicus erit quam frater.

Proverbia 19

1Melior est pauper qui ambulat in simplicitate sua
quam dives torquens labia sua, et insipiens.
2Ubi non est scientia animæ, non est bonum,
et qui festinus est pedibus offendet.
3Stultitia hominis supplantat gressus ejus,
et contra Deum fervet animo suo.
4Divitiæ addunt amicos plurimos;
a paupere autem et hi quos habuit separantur.
5Testis falsus non erit impunitus,
et qui mendacia loquitur non effugiet.
6Multi colunt personam potentis,
et amici sunt dona tribuentis.
7Fratres hominis pauperis oderunt eum;
insuper et amici procul recesserunt ab eo.

Qui tantum verba sectatur nihil habebit;
8qui autem possessor est mentis diligit animam suam,
et custos prudentiæ inveniet bona.
9Falsus testis non erit impunitus,
et qui loquitur mendacia peribit.
10Non decent stultum deliciæ,
nec servum dominari principibus.
11Doctrina viri per patientiam noscitur,
et gloria ejus est iniqua prætergredi.
12Sicut fremitus leonis, ita et regis ira,
et sicut ros super herbam, ita et hilaritas ejus.
13Dolor patris filius stultus,
et tecta jugiter perstillantia litigiosa mulier.
14Domus et divitiæ dantur a parentibus;
a Domino autem proprie uxor prudens.
15Pigredo immittit soporem,
et anima dissoluta esuriet.
16Qui custodit mandatum custodit animam suam;
qui autem negligit viam suam mortificabitur.
17Fœneratur Domino qui miseretur pauperis,
et vicissitudinem suam reddet ei.
18Erudi filium tuum; ne desperes:
ad interfectionem autem ejus ne ponas animam tuam.
19Qui impatiens est sustinebit damnum,
et cum rapuerit, aliud apponet.
20Audi consilium, et suscipe disciplinam,
ut sis sapiens in novissimis tuis.
21Multæ cogitationes in corde viri;
voluntas autem Domini permanebit.
22Homo indigens misericors est,
et melior est pauper quam vir mendax.
23Timor Domini ad vitam,
et in plenitudine commorabitur absque visitatione pessima.

4Abscondit piger manum suam sub ascella,
nec ad os suum applicat eam.
25Pestilente flagellato stultus sapientior erit;
si autem corripueris sapientem, intelliget disciplinam.
26Qui affligit patrem, et fugat matrem,
ignominiosus est et infelix.
27Non cesses, fili, audire doctrinam,
nec ignores sermones scientiæ.
28Testis iniquus deridet judicium,
et os impiorum devorat iniquitatem.
29Parata sunt derisoribus judicia,
et mallei percutientes stultorum corporibus.

Proverbia 20

1Luxuriosa res vinum, et tumultuosa ebrietas:
quicumque his delectatur non erit sapiens.
2Sicut rugitus leonis, ita et terror regis:
qui provocat eum peccat in animam suam.
3Honor est homini qui separat se a contentionibus;
omnes autem stulti miscentur contumeliis.
4Propter frigus piger arare noluit;
mendicabit ergo æstate, et non dabitur illi.
5Sicut aqua profunda, sic consilium in corde viri;
sed homo sapiens exhauriet illud.
6Multi homines misericordes vocantur;
virum autem fidelem quis inveniet?

7Justus qui ambulat in simplicitate sua
beatos post se filios derelinquet.
8Rex qui sedet in solio judicii
dissipat omne malum intuitu suo.
9Quis potest dicere: Mundum est cor meum;
purus sum a peccato?
10Pondus et pondus, mensura et mensura:
utrumque abominabile est apud Deum.
11Ex studiis suis intelligitur puer,
si munda et recta sint opera ejus.
12Aurem audientem, et oculum videntem:
Dominus fecit utrumque.
13Noli diligere somnum, ne te egestas opprimat:
aperi oculos tuos, et saturare panibus.
14Malum est, malum est, dicit omnis emptor;
et cum recesserit, tunc gloriabitur.
15Est aurum et multitudo gemmarum,
et vas pretiosum labia scientiæ.

6Tolle vestimentum ejus qui fidejussor extitit alieni,
et pro extraneis aufer pignus ab eo.
17Suavis est homini panis mendacii,
et postea implebitur os ejus calculo.
18Cogitationes consiliis roborantur,
et gubernaculis tractanda sunt bella.
19Ei qui revelat mysteria, et ambulat fraudulenter,
et dilatat labia sua, ne commiscearis.
20Qui maledicit patri suo et matri,
extinguetur lucerna ejus in mediis tenebris:
21hæreditas ad quam festinatur in principio,
in novissimo benedictione carebit.
22Ne dicas: Reddam malum:
exspecta Dominum, et liberabit te.
23Abominatio est apud Dominum pondus et pondus;
statera dolosa non est bona.
24A Domino diriguntur gressus viri:
quis autem hominum intelligere potest viam suam?
25Ruina est homini devorare sanctos,
et post vota retractare.

6Dissipat impios rex sapiens,
et incurvat super eos fornicem.
27Lucerna Domini spiraculum hominis,
quæ investigat omnia secreta ventris.
28Misericordia et veritas custodiunt regem,
et roboratur clementia thronus ejus.
29Exsultatio juvenum fortitudo eorum,
et dignitas senum canities.
30Livor vulneris absterget mala,
et plagæ in secretioribus ventris.

Proverbia 21

1Sicut divisiones aquarum, ita cor regis in manu Domini:
quocumque voluerit, inclinabit illud.
2Omnis via viri recta sibi videtur:
appendit autem corda Dominus.
3Facere misericordiam et judicium
magis placet Domino quam victimæ.
4Exaltatio oculorum est dilatatio cordis;
lucerna impiorum peccatum.
5Cogitationes robusti semper in abundantia;
omnis autem piger semper in egestate est.

6Qui congregat thesauros lingua mendacii vanus et excors est,
et impingetur ad laqueos mortis.
7Rapinæ impiorum detrahent eos,
quia noluerunt facere judicium.
8Perversa via viri aliena est;
qui autem mundus est, rectum opus ejus.
9Melius est sedere in angulo domatis,
quam cum muliere litigiosa, et in domo communi.
10Anima impii desiderat malum:
non miserebitur proximo suo.
11Mulctato pestilente, sapientior erit parvulus,
et si sectetur sapientem, sumet scientiam.
12Excogitat justus de domo impii,
ut detrahat impios a malo.

3Qui obturat aurem suam ad clamorem pauperis,
et ipse clamabit, et non exaudietur.
14Munus absconditum extinguit iras,
et donum in sinu indignationem maximam.
15Gaudium justo est facere judicium,
et pavor operantibus iniquitatem.
16Vir qui erraverit a via doctrinæ
in cœtu gigantum commorabitur.
17Qui diligit epulas in egestate erit;
qui amat vinum et pinguia non ditabitur.
18Pro justo datur impius,
et pro rectis iniquus.
19Melius est habitare in terra deserta
quam cum muliere rixosa et iracunda.
20Thesaurus desiderabilis, et oleum in habitaculo justi:
et imprudens homo dissipabit illud.
21Qui sequitur justitiam et misericordiam
inveniet vitam, justitiam, et gloriam.
22Civitatem fortium ascendit sapiens,
et destruxit robur fiduciæ ejus.
23Qui custodit os suum et linguam suam
custodit ab angustiis animam suam.
24Superbus et arrogans vocatur indoctus,
qui in ira operatur superbiam.
25Desideria occidunt pigrum:
noluerunt enim quidquam manus ejus operari.
26Tota die concupiscit et desiderat;
qui autem justus est, tribuet, et non cessabit.
27Hostiæ impiorum abominabiles,
quia offeruntur ex scelere.
28Testis mendax peribit;
vir obediens loquetur victoriam.
29Vir impius procaciter obfirmat vultum suum;
qui autem rectus est corrigit viam suam.
30Non est sapientia, non est prudentia,
non est consilium contra Dominum.
31Equus paratur ad diem belli;
Dominus autem salutem tribuit.

Proverbia 22

1Melius est nomen bonum quam divitiæ multæ;
super argentum et aurum gratia bona.
2Dives et pauper obviaverunt sibi:
utriusque operator est Dominus.
3Callidus vidit malum, et abscondit se;
innocens pertransiit, et afflictus est damno.
4Finis modestiæ timor Domini,
divitiæ, et gloria, et vita.
5Arma et gladii in via perversi;
custos autem animæ suæ longe recedit ab eis.
6Proverbium est: adolescens juxta viam suam;
etiam cum senuerit, non recedet ab ea.
7Dives pauperibus imperat,
et qui accipit mutuum servus est fœnerantis.
8Qui seminat iniquitatem metet mala,
et virga iræ suæ consummabitur.
9Qui pronus est ad misericordiam benedicetur:
de panibus enim suis dedit pauperi.
Victoriam et honorem acquiret qui dat munera;
animam autem aufert accipientium.
10Ejice derisorem, et exibit cum eo jurgium,
cessabuntque causæ et contumeliæ.
11Qui diligit cordis munditiam,
propter gratiam labiorum suorum habebit amicum regem.
12Oculi Domini custodiunt scientiam,
et supplantantur verba iniqui.
13Dicit piger: Leo est foris;
in medio platearum occidendus sum.
14Fovea profunda os alienæ:
cui iratus est Dominus, incidet in eam.
15Stultitia colligata est in corde pueri,
et virga disciplinæ fugabit eam.
16Qui calumniatur pauperem ut augeat divitias suas,
dabit ipse ditiori, et egebit.

7Inclina aurem tuam, et audi verba sapientium:
appone autem cor ad doctrinam meam,
18quæ pulchra erit tibi cum servaveris eam in ventre tuo,
et redundabit in labiis tuis:
19ut sit in Domino fiducia tua,
unde et ostendi eam tibi hodie.
20Ecce descripsi eam tibi tripliciter,
in cogitationibus et scientia:
21ut ostenderem tibi firmitatem et eloquia veritatis,
respondere ex his illis qui miserunt te.
22Non facias violentiam pauperi quia pauper est,
neque conteras egenum in porta:
23quia judicabit Dominus causam ejus,
et configet eos qui confixerunt animam ejus.
24Noli esse amicus homini iracundo,
neque ambules cum viro furioso:
25ne forte discas semitas ejus,
et sumas scandalum animæ tuæ.
26Noli esse cum his qui defigunt manus suas,
et qui vades se offerunt pro debitis:
27si enim non habes unde restituas,
quid causæ est ut tollat operimentum de cubili tuo?
28Ne transgrediaris terminos antiquos,
quos posuerunt patres tui.
29Vidisti virum velocem in opere suo?
coram regibus stabit, nec erit ante ignobiles.

Proverbia 23

1Quando sederis ut comedas cum principe,
diligenter attende quæ apposita sunt ante faciem tuam.
2Et statue cultrum in gutture tuo:
si tamen habes in potestate animam tuam.
3Ne desideres de cibis ejus,
in quo est panis mendacii.
4Noli laborare ut diteris,
sed prudentiæ tuæ pone modum.
5Ne erigas oculos tuos ad opes quas non potes habere,
quia facient sibi pennas quasi aquilæ, et volabunt in cælum.
6Ne comedas cum homine invido,
et ne desideres cibos ejus:
7quoniam in similitudinem arioli et conjectoris
æstimat quod ignorat.
Comede et bibe, dicet tibi;
et mens ejus non est tecum.
8Cibos quos comederas evomes,
et perdes pulchros sermones tuos.
9In auribus insipientium ne loquaris,
qui despicient doctrinam eloquii tui.
10Ne attingas parvulorum terminos,
et agrum pupillorum ne introëas:
11propinquus enim illorum fortis est,
et ipse judicabit contra te causam illorum.

2Ingrediatur ad doctrinam cor tuum,
et aures tuæ ad verba scientiæ.
13Noli subtrahere a puero disciplinam:
si enim percusseris eum virga, non morietur.
14Tu virga percuties eum,
et animam ejus de inferno liberabis.
15Fili mi, si sapiens fuerit animus tuus,
gaudebit tecum cor meum:
16et exsultabunt renes mei,
cum locuta fuerint rectum labia tua.
17Non æmuletur cor tuum peccatores,
sed in timore Domini esto tota die:
18quia habebis spem in novissimo,
et præstolatio tua non auferetur.
19Audi, fili mi, et esto sapiens,
et dirige in via animum tuum.
20Noli esse in conviviis potatorum,
nec in comessationibus eorum qui carnes ad vescendum conferunt:
21quia vacantes potibus et dantes symbola consumentur,
et vestietur pannis dormitatio.
22Audi patrem tuum, qui genuit te,
et ne contemnas cum senuerit mater tua.
23Veritatem eme, et noli vendere sapientiam,
et doctrinam, et intelligentiam.
24Exsultat gaudio pater justi;
qui sapientem genuit, lætabitur in eo.
25Gaudeat pater tuus et mater tua,
et exsultet quæ genuit te.
26Præbe, fili mi, cor tuum mihi,
et oculi tui vias meas custodiant.
27Fovea enim profunda est meretrix,
et puteus angustus aliena.
28Insidiatur in via quasi latro,
et quos incautos viderit, interficiet.

9Cui væ? cujus patri væ?
cui rixæ? cui foveæ?
cui sine causa vulnera? cui suffusio oculorum?
30nonne his qui commorantur in vino,
et student calicibus epotandis?
31Ne intuearis vinum quando flavescit,
cum splenduerit in vitro color ejus:
ingreditur blande,
32sed in novissimo mordebit ut coluber,
et sicut regulus venena diffundet.
33Oculi tui videbunt extraneas,
et cor tuum loquetur perversa.
34Et eris sicut dormiens in medio mari,
et quasi sopitus gubernator, amisso clavo.
35Et dices: Verberaverunt me, sed non dolui;
traxerunt me, et ego non sensi.
Quando evigilabo, et rursus vina reperiam?

Proverbia 24

1Ne æmuleris viros malos,
nec desideres esse cum eis:
2quia rapinas meditatur mens eorum,
et fraudes labia eorum loquuntur.
3Sapientia ædificabitur domus,
et prudentia roborabitur.
4In doctrina replebuntur cellaria,
universa substantia pretiosa et pulcherrima.
5Vir sapiens fortis est,
et vir doctus robustus et validus:
6quia cum dispositione initur bellum,
et erit salus ubi multa consilia sunt.
7Excelsa stulto sapientia;
in porta non aperiet os suum.
8Qui cogitat mala facere stultus vocabitur:
9cogitatio stulti peccatum est,
et abominatio hominum detractor.
10Si desperaveris lassus in die angustiæ,
imminuetur fortitudo tua.

1Erue eos qui ducuntur ad mortem,
et qui trahuntur ad interitum, liberare ne cesses.
12Si dixeris: Vires non suppetunt;
qui inspector est cordis ipse intelligit:
et servatorem animæ tuæ nihil fallit,
reddetque homini juxta opera sua.
13Comede, fili mi, mel, quia bonum est,
et favum dulcissimum gutturi tuo.
14Sic et doctrina sapientiæ animæ tuæ:
quam cum inveneris, habebis in novissimis spem,
et spes tua non peribit.
15Ne insidieris, et quæras impietatem in domo justi,
neque vastes requiem ejus.
16Septies enim cadet justus, et resurget:
impii autem corruent in malum.
17Cum ceciderit inimicus tuus ne gaudeas,
et in ruina ejus ne exsultet cor tuum:
18ne forte videat Dominus, et displiceat ei,
et auferat ab eo iram suam.
19Ne contendas cum pessimis,
nec æmuleris impios:
20quoniam non habent futurorum spem mali,
et lucerna impiorum extinguetur.
21Time Dominum, fili mi, et regem,
et cum detractoribus non commiscearis:
22quoniam repente consurget perditio eorum,
et ruinam utriusque quis novit?

23Hæc quoque sapientibus.

Cognoscere personam in judicio non est bonum.
24Qui dicunt impio: Justus es: maledicent eis populi,
et detestabuntur eos tribus.
25Qui arguunt eum laudabuntur,
et super ipsos veniet benedictio.
26Labia deosculabitur
qui recta verba respondet.
27Præpara foris opus tuum,
et diligenter exerce agrum tuum,
ut postea ædifices domum tuam.
28Ne sis testis frustra contra proximum tuum,
nec lactes quemquam labiis tuis.
29Ne dicas: Quomodo fecit mihi, sic faciam ei;
reddam unicuique secundum opus suum.

0Per agrum hominis pigri transivi,
et per vineam viri stulti:
31et ecce totum repleverant urticæ,
et operuerant superficiem ejus spinæ,
et maceria lapidum destructa erat.
32Quod cum vidissem, posui in corde meo,
et exemplo didici disciplinam.
33Parum, inquam, dormies, modicum dormitabis;
pauxillum manus conseres ut quiescas:
34et veniet tibi quasi cursor egestas,
et mendicitas quasi vir armatus.

Proverbia 25

1Hæ quoque parabolæ Salomonis, quas transtulerunt viri Ezechiæ regis Juda.

2Gloria Dei est celare verbum,
et gloria regum investigare sermonem.
3Cælum sursum, et terra deorsum,
et cor regum inscrutabile.
4Aufer rubiginem de argento,
et egredietur vas purissimum.
5Aufer impietatem de vultu regis,
et firmabitur justitia thronus ejus.
6Ne gloriosus appareas coram rege,
et in loco magnorum ne steteris.
7Melius est enim ut dicatur tibi: Ascende huc,
quam ut humilieris coram principe.

8Quæ viderunt oculi tui ne proferas in jurgio cito,
ne postea emendare non possis,
cum dehonestaveris amicum tuum.
9Causam tuam tracta cum amico tuo,
et secretum extraneo ne reveles:
10ne forte insultet tibi cum audierit,
et exprobrare non cesset.
Gratia et amicitia liberant:
quas tibi serva, ne exprobrabilis fias.
11Mala aurea in lectis argenteis,
qui loquitur verbum in tempore suo.
12Inauris aurea, et margaritum fulgens,
qui arguit sapientem et aurem obedientem.
13Sicut frigus nivis in die messis,
ita legatus fidelis ei qui misit eum:
animam ipsius requiescere facit.
14Nubes, et ventus, et pluviæ non sequentes,
vir gloriosus et promissa non complens.
15Patientia lenietur princeps,
et lingua mollis confringet duritiam.

6Mel invenisti: comede quod sufficit tibi,
ne forte satiatus evomas illud.
17Subtrahe pedem tuum de domo proximi tui,
nequando satiatus oderit te.
18Jaculum, et gladius, et sagitta acuta,
homo qui loquitur contra proximum suum falsum testimonium.
19Dens putridus, et pes lassus,
qui sperat super infideli in die angustiæ,
20et amittit pallium in die frigoris.
Acetum in nitro,
qui cantat carmina cordi pessimo.
Sicut tinea vestimento, et vermis ligno,
ita tristitia viri nocet cordi.
21Si esurierit inimicus tuus, ciba illum;
si sitierit, da ei aquam bibere:
22prunas enim congregabis super caput ejus,
et Dominus reddet tibi.
23Ventus aquilo dissipat pluvias,
et facies tristis linguam detrahentem.
24Melius est sedere in angulo domatis
quam cum muliere litigiosa et in domo communi.
25Aqua frigida animæ sitienti,
et nuntius bonus de terra longinqua.
26Fons turbatus pede et vena corrupta,
justus cadens coram impio.
27Sicut qui mel multum comedit non est ei bonum,
sic qui scrutator est majestatis opprimetur a gloria.
28Sicut urbs patens et absque murorum ambitu,
ita vir qui non potest in loquendo cohibere spiritum suum.

Proverbia 26

1Quomodo nix in æstate, et pluviæ in messe,
sic indecens est stulto gloria.
2Sicut avis ad alia transvolans, et passer quolibet vadens,
sic maledictum frustra prolatum in quempiam superveniet.
3Flagellum equo, et camus asino,
et virga in dorso imprudentium.
4Ne respondeas stulto juxta stultitiam suam,
ne efficiaris ei similis.
5Responde stulto juxta stultitiam suam,
ne sibi sapiens esse videatur.
6Claudus pedibus, et iniquitatem bibens,
qui mittit verba per nuntium stultum.
7Quomodo pulchras frustra habet claudus tibias,
sic indecens est in ore stultorum parabola.
8Sicut qui mittit lapidem in acervum Mercurii,
ita qui tribuit insipienti honorem.
9Quomodo si spina nascatur in manu temulenti,
sic parabola in ore stultorum.
10Judicium determinat causas,
et qui imponit stulto silentium iras mitigat.
11Sicut canis qui revertitur ad vomitum suum,
sic imprudens qui iterat stultitiam suam.
12Vidisti hominem sapientem sibi videri?
magis illo spem habebit insipiens.

3Dicit piger: Leo est in via,
et leæna in itineribus.
14Sicut ostium vertitur in cardine suo,
ita piger in lectulo suo.
15Abscondit piger manum sub ascella sua,
et laborat si ad os suum eam converterit.
16Sapientior sibi piger videtur
septem viris loquentibus sententias.

7Sicut qui apprehendit auribus canem,
sic qui transit impatiens et commiscetur rixæ alterius.
18Sicut noxius est qui mittit sagittas et lanceas in mortem,
19ita vir fraudulenter nocet amico suo,
et cum fuerit deprehensus dicit: Ludens feci.
20Cum defecerint ligna extinguetur ignis,
et susurrone subtracto, jurgia conquiescent.
21Sicut carbones ad prunas, et ligna ad ignem,
sic homo iracundus suscitat rixas.
22Verba susurronis quasi simplicia,
et ipsa perveniunt ad intima ventris.
23Quomodo si argento sordido ornare velis vas fictile,
sic labia tumentia cum pessimo corde sociata.
24Labiis suis intelligitur inimicus,
cum in corde tractaverit dolos.
25Quando submiserit vocem suam, ne credideris ei,
quoniam septem nequitiæ sunt in corde illius.
26Qui operit odium fraudulenter,
revelabitur malitia ejus in consilio.
27Qui fodit foveam incidet in eam,
et qui volvit lapidem revertetur ad eum.
28Lingua fallax non amat veritatem,
et os lubricum operatur ruinas.

Proverbia 27

1Ne glorieris in crastinum,
ignorans quid superventura pariat dies.
2Laudet te alienus, et non os tuum;
extraneus, et non labia tua.
3Grave est saxum, et onerosa arena,
sed ira stulti utroque gravior.
4Ira non habet misericordiam nec erumpens furor,
et impetum concitati ferre quis poterit?
5Melior est manifesta correptio
quam amor absconditus.
6Meliora sunt vulnera diligentis
quam fraudulenta oscula odientis.
7Anima saturata calcabit favum,
et anima esuriens etiam amarum pro dulci sumet.
8Sicut avis transmigrans de nido suo,
sic vir qui derelinquit locum suum.
9Unguento et variis odoribus delectatur cor,
et bonis amici consiliis anima dulcoratur.

0Amicum tuum et amicum patris tui ne dimiseris,
et domum fratris tui ne ingrediaris in die afflictionis tuæ.
Melior est vicinus juxta
quam frater procul.
11Stude sapientiæ, fili mi, et lætifica cor meum,
ut possis exprobranti respondere sermonem.
12Astutus videns malum, absconditus est:
parvuli transeuntes sustinuerunt dispendia.
13Tolle vestimentum ejus qui spopondit pro extraneo,
et pro alienis aufer ei pignus.
14Qui benedicit proximo suo voce grandi,
de nocte consurgens maledicenti similis erit.
15Tecta perstillantia in die frigoris
et litigiosa mulier comparantur.
16Qui retinet eam quasi qui ventum teneat,
et oleum dexteræ suæ vocabit.
17Ferrum ferro exacuitur,
et homo exacuit faciem amici sui.
18Qui servat ficum comedet fructus ejus,
et qui custos est domini sui glorificabitur.
19Quomodo in aquis resplendent vultus prospicientium,
sic corda hominum manifesta sunt prudentibus.
20Infernus et perditio numquam implentur:
similiter et oculi hominum insatiabiles.
21Quomodo probatur in conflatorio argentum et in fornace aurum,
sic probatur homo ore laudantis.
Cor iniqui inquirit mala,
cor autem rectum inquirit scientiam.
22Si contuderis stultum in pila
quasi ptisanas feriente desuper pilo,
non auferetur ab eo stultitia ejus.

3Diligenter agnosce vultum pecoris tui,
tuosque greges considera:
24non enim habebis jugiter potestatem,
sed corona tribuetur in generationem et generationem.
25Aperta sunt prata, et apparuerunt herbæ virentes,
et collecta sunt fœna de montibus.
26Agni ad vestimentum tuum,
et hædi ad agri pretium.
27Sufficiat tibi lac caprarum in cibos tuos,
et in necessaria domus tuæ, et ad victum ancillis tuis.

Proverbia 28

1Fugit impius nemine persequente;
justus autem, quasi leo confidens, absque terrore erit.
2Propter peccata terræ multi principes ejus;
et propter hominis sapientiam, et horum scientiam quæ dicuntur,
vita ducis longior erit.
3Vir pauper calumnians pauperes
similis est imbri vehementi in quo paratur fames.

4Qui derelinquunt legem laudant impium;
qui custodiunt, succenduntur contra eum.
5Viri mali non cogitant judicium;
qui autem inquirunt Dominum animadvertunt omnia.
6Melior est pauper ambulans in simplicitate sua
quam dives in pravis itineribus.
7Qui custodit legem filius sapiens est;
qui autem comessatores pascit confundit patrem suum.
8Qui coacervat divitias usuris et fœnore,
liberali in pauperes congregat eas.
9Qui declinat aures suas ne audiat legem,
oratio ejus erit execrabilis.
10Qui decipit justos in via mala, in interitu suo corruet,
et simplices possidebunt bona ejus.
11Sapiens sibi videtur vir dives;
pauper autem prudens scrutabitur eum.
12In exsultatione justorum multa gloria est;
regnantibus impiis, ruinæ hominum.
13Qui abscondit scelera sua non dirigetur;
qui autem confessus fuerit et reliquerit ea, misericordiam consequetur.
14Beatus homo qui semper est pavidus;
qui vero mentis est duræ corruet in malum.
15Leo rugiens et ursus esuriens,
princeps impius super populum pauperem.
16Dux indigens prudentia multos opprimet per calumniam;
qui autem odit avaritiam, longi fient dies ejus.
17Hominem qui calumniatur animæ sanguinem,
si usque ad lacum fugerit, nemo sustinet.
18Qui ambulat simpliciter salvus erit;
qui perversis graditur viis concidet semel.
19Qui operatur terram suam satiabitur panibus;
qui autem sectatur otium replebitur egestate.

0Vir fidelis multum laudabitur;
qui autem festinat ditari non erit innocens.
21Qui cognoscit in judicio faciem non bene facit;
iste et pro buccella panis deserit veritatem.
22Vir qui festinat ditari, et aliis invidet,
ignorat quod egestas superveniet ei.
23Qui corripit hominem gratiam postea inveniet apud eum,
magis quam ille qui per linguæ blandimenta decipit.
24Qui subtrahit aliquid a patre suo et a matre,
et dicit hoc non esse peccatum,
particeps homicidæ est.
25Qui se jactat et dilatat, jurgia concitat;
qui vero sperat in Domino sanabitur.
26Qui confidit in corde suo stultus est;
qui autem graditur sapienter, ipse salvabitur.
27Qui dat pauperi non indigebit;
qui despicit deprecantem sustinebit penuriam.
28Cum surrexerint impii, abscondentur homines;
cum illi perierint, multiplicabuntur justi.

Proverbia 29

1Viro qui corripientem dura cervice contemnit,
repentinus ei superveniet interitus,
et eum sanitas non sequetur.
2In multiplicatione justorum lætabitur vulgus;
cum impii sumpserint principatum, gemet populus.
3Vir qui amat sapientiam lætificat patrem suum;
qui autem nutrit scorta perdet substantiam.
4Rex justus erigit terram;
vir avarus destruet eam.
5Homo qui blandis fictisque sermonibus loquitur amico suo
rete expandit gressibus ejus.
6Peccantem virum iniquum involvet laqueus,
et justus laudabit atque gaudebit.
7Novit justus causam pauperum;
impius ignorat scientiam.
8Homines pestilentes dissipant civitatem;
sapientes vero avertunt furorem.
9Vir sapiens si cum stulto contenderit,
sive irascatur, sive rideat, non inveniet requiem.
10Viri sanguinum oderunt simplicem;
justi autem quærunt animam ejus.
11Totum spiritum suum profert stultus;
sapiens differt, et reservat in posterum.
12Princeps qui libenter audit verba mendacii,
omnes ministros habet impios.
13Pauper et creditor obviaverunt sibi:
utriusque illuminator est Dominus.
14Rex qui judicat in veritate pauperes,
thronus ejus in æternum firmabitur.

5Virga atque correptio tribuit sapientiam;
puer autem qui dimittitur voluntati suæ confundit matrem suam.
16In multiplicatione impiorum multiplicabuntur scelera,
et justi ruinas eorum videbunt.
17Erudi filium tuum, et refrigerabit te,
et dabit delicias animæ tuæ.
18Cum prophetia defecerit, dissipabitur populus;
qui vero custodit legem beatus est.
19Servus verbis non potest erudiri,
quia quod dicis intelligit, et respondere contemnit.
20Vidisti hominem velocem ad loquendum?
stultitia magis speranda est quam illius correptio.
21Qui delicate a pueritia nutrit servum suum
postea sentiet eum contumacem.

2Vir iracundus provocat rixas,
et qui ad indignandum facilis est erit ad peccandum proclivior.
23Superbum sequitur humilitas,
et humilem spiritu suscipiet gloria.
24Qui cum fure participat odit animam suam;
adjurantem audit, et non indicat.
25Qui timet hominem cito corruet;
qui sperat in Domino sublevabitur.
26Multi requirunt faciem principis,
et judicium a Domino egreditur singulorum.
27Abominantur justi virum impium,
et abominantur impii eos qui in recta sunt via.
Verbum custodiens filius
extra perditionem erit.

Proverbia 30

1Verba Congregantis, filii Vomentis. Visio quam locutus est vir cum quo est Deus, et qui Deo secum morante confortatus, ait:

2Stultissimus sum virorum,
et sapientia hominum non est mecum.
3Non didici sapientiam,
et non novi scientiam sanctorum.
4Quis ascendit in cælum, atque descendit?
quis continuit spiritum in manibus suis?
quis colligavit aquas quasi in vestimento?
quis suscitavit omnes terminos terræ?
quod nomen est ejus, et quod nomen filii ejus, si nosti?
5Omnis sermo Dei ignitus:
clypeus est sperantibus in se.
6Ne addas quidquam verbis illius,
et arguaris, inveniarisque mendax.
7Duo rogavi te:
ne deneges mihi antequam moriar:
8vanitatem et verba mendacia longe fac a me;
mendicitatem et divitias ne dederis mihi:
tribue tantum victui meo necessaria,
9ne forte satiatus illiciar ad negandum,
et dicam: Quis est Dominus?
aut egestate compulsus, furer,
et perjurem nomen Dei mei.
10Ne accuses servum ad dominum suum,
ne forte maledicat tibi, et corruas.

1Generatio quæ patri suo maledicit,
et quæ matri suæ non benedicit;
12generatio quæ sibi munda videtur,
et tamen non est lota a sordibus suis;
13generatio cujus excelsi sunt oculi,
et palpebræ ejus in alta surrectæ;
14generatio quæ pro dentibus gladios habet,
et commandit molaribus suis,
ut comedat inopes de terra,
et pauperes ex hominibus.
15Sanguisugæ duæ sunt filiæ,
dicentes: Affer, affer.
Tria sunt insaturabilia,
et quartum quod numquam dicit: Sufficit.
16Infernus, et os vulvæ,
et terra quæ non satiatur aqua:
ignis vero numquam dicit: Sufficit.
17Oculum qui subsannat patrem,
et qui despicit partum matris suæ,
effodiant eum corvi de torrentibus,
et comedant eum filii aquilæ!

8Tria sunt difficilia mihi,
et quartum penitus ignoro:
19viam aquilæ in cælo,
viam colubri super petram,
viam navis in medio mari,
et viam viri in adolescentia.
20Talis est et via mulieris adulteræ,
quæ comedit, et tergens os suum
dicit: Non sum operata malum.
21Per tria movetur terra,
et quartum non potest sustinere:
22per servum, cum regnaverit;
per stultum, cum saturatus fuerit cibo;
23per odiosam mulierem, cum in matrimonio fuerit assumpta;
et per ancillam, cum fuerit hæres dominæ suæ.

4Quatuor sunt minima terræ,
et ipsa sunt sapientiora sapientibus:
25formicæ, populus infirmus,
qui præparat in messe cibum sibi;
26lepusculus, plebs invalida,
qui collocat in petra cubile suum;
27regem locusta non habet,
et egreditur universa per turmas suas;
28stellio manibus nititur,
et moratur in ædibus regis.
29Tria sunt quæ bene gradiuntur,
et quartum quod incedit feliciter:
30leo, fortissimus bestiarum,
ad nullius pavebit occursum;
31gallus succinctus lumbos;
et aries; nec est rex, qui resistat ei.
32Est qui stultus apparuit postquam elevatus est in sublime;
si enim intellexisset, ori suo imposuisset manum.
33Qui autem fortiter premit ubera ad eliciendum lac exprimit butyrum;
et qui vehementer emungit elicit sanguinem;
et qui provocat iras producit discordias.

Proverbia 31

1Verba Lamuelis regis. Visio qua erudivit eum mater sua.

2Quid, dilecte mi? quid, dilecte uteri mei?
quid, dilecte votorum meorum?
3Ne dederis mulieribus substantiam tuam,
et divitias tuas ad delendos reges.
4Noli regibus, o Lamuel, noli regibus dare vinum,
quia nullum secretum est ubi regnat ebrietas;
5et ne forte bibant, et obliviscantur judiciorum,
et mutent causam filiorum pauperis.
6Date siceram mœrentibus,
et vinum his qui amaro sunt animo.
7Bibant, et obliviscantur egestatis suæ,
et doloris sui non recordentur amplius.
8Aperi os tuum muto,
et causis omnium filiorum qui pertranseunt.
9Aperi os tuum, decerne quod justum est,
et judica inopem et pauperem.

0Mulierem fortem quis inveniet?
procul et de ultimis finibus pretium ejus.
11Confidit in ea cor viri sui,
et spoliis non indigebit.
12Reddet ei bonum, et non malum,
omnibus diebus vitæ suæ.
13Quæsivit lanam et linum,
et operata est consilia manuum suarum.
14Facta est quasi navis institoris,
de longe portans panem suum.
15Et de nocte surrexit,
deditque prædam domesticis suis,
et cibaria ancillis suis.
16Consideravit agrum, et emit eum;
de fructu manuum suarum plantavit vineam.
17Accinxit fortitudine lumbos suos,
et roboravit brachium suum.
18Gustavit, et vidit quia bona est negotiatio ejus;
non extinguetur in nocte lucerna ejus.
19Manum suam misit ad fortia,
et digiti ejus apprehenderunt fusum.
20Manum suam aperuit inopi,
et palmas suas extendit ad pauperem.
21Non timebit domui suæ a frigoribus nivis;
omnes enim domestici ejus vestiti sunt duplicibus.
22Stragulatam vestem fecit sibi;
byssus et purpura indumentum ejus.
23Nobilis in portis vir ejus,
quando sederit cum senatoribus terræ.
24Sindonem fecit, et vendidit,
et cingulum tradidit Chananæo.
25Fortitudo et decor indumentum ejus,
et ridebit in die novissimo.
26Os suum aperuit sapientiæ,
et lex clementiæ in lingua ejus.
27Consideravit semitas domus suæ,
et panem otiosa non comedit.
28Surrexerunt filii ejus, et beatissimam prædicaverunt;
vir ejus, et laudavit eam.
29Multæ filiæ congregaverunt divitias;
tu supergressa es universas.
30Fallax gratia, et vana est pulchritudo:
mulier timens Dominum, ipsa laudabitur.
31Date ei de fructu manuum suarum,
et laudent eam in portis opera ejus.