59
natura est prosodie L |
qua] quae L |
probrie L |
omno {*above n: 3 dots} L |
fastigia corr. in fastigio L | In accentu materia locus et
natura prosodiae breuissime conpraehensa sunt. nam materia esse ostenditur vox et ea quidem,
qua uerba possunt sonare, id est scriptilis. locus autem syllaba, quoniam haec
proprie uerbi pars est, quae recipit accentum. natura uero prosodiae in eo est, quod aut sursum est aut deorsum; nam in uocis altitudine
omnino spectatur adeo ut, si omnes syllabae pari
fastigio uocis enuntientur, prosodia sit nulla.
60
quod L | Quot sint prosodiae dicendum est.
at henodorus L |
perispomen L |
uocauimus L | Athenodorus duas esse prosodias putauit, unam inferiorem, alteram superiorem. flexam autem, nam ita nostra lingua perispômenên uocamus, nihil aliud esse quam has duas in una syllaba.
dionisius L |
aristarci L |
trax L |
alexandrios{*above o: u} a qui rodii L |
liricorum L |
baria noxian perispomenon L | Dionysius autem Aristarchi discipulus, cognomento Thrax, domo Alexandrinus, qui Rhodi docuit, lyricorum poetarum longe studiosissimus, tres tradidit quibus nunc omnes utuntur bareian oxeian perispômenên.
tyrannion uero iamisenus L |
lucillus mitridatico L |
captam corr. in captum L |
munere corr. in murene L |
concesit L |
quo illo L |
fuit] sit L |
barian mesehenoxiant perispomenenat qui L |
peritum] potiorem L |
assequi] esse{*above e: a} qui L | Tyrannio uero Amisenus, quem Lucullus Mithridatico bello captum Lucio Murenae concessit, a quo ille libertate simul et ciuitate donatus fuit, quattuor scribit esse prosodias bareian mesên oxeian et perispômenên. atqui memoriae proditum est hunc ante alios fuisse pronuntiatione peritum, quod nequaquam assequi potuisset, nisi tenore singularum uocum diligentissime perquisito.
qui in Endl. quin L |
redigit L corr. Endl. |
scientia et doctrina L scientiam. doctrina Endl. |
isque] eius quae L |
quodque L |
prodosia L |
dicendo ipsam] hic incipit Wasi (cf. supra p. 49) excerptum (= W) his uerbis:
Varro laudatus in Seruii Ms. Cap. de Accentib. pluribus pro Media Prosodia arguit, ipsa in natura nihil totum |
amarum et dulce longum et breue W et amarum dulcem longum et brebem L |
sit] est LW |
quoddam W |
querimus L | In eadem opinione et Varro fuit,
qui in leges suas
redegit accentuum
scientiam et doctrinam,
isque omnibus a se propositis euidentissimas affert probationes, ut id
quoque pro media
prosodia facit;
dicendo ipsam naturam nihil
facere totum, ubi non sit medium. ut enim inter rudem et eruditum, inter calidum et frigidum,
amarum et dulce, longum et breue sit quiddam medium, quod neutrum est, sic inter imam summamque uocem esse mediam, ibique quam
quaerimus prosodiam.
musicam L |
quenquam W |
potuisse L potius esse W |
cordarum L |
aut uoce quarum aliaue L alia uoce buccinarum assaue W |
mesen LW |
si W si si L |
illa quae LW |
chitera{*above e: i} aut quia aliquando L cithara auditur quia aliquanto W |
tatum corr. in totum L tantum W |
cum illam, quae etc., saepe totum non sentiat theatrum ci. Wachsmuth | neminem musicum esse, qui mediam uocem in cantu ignorauerit, nec quemquam potuisse dicere in sono chordarum aut uoce tibiarum assaue uoce cantantium mesên esse, si non in omni uocis natura esset medium, minimeque mirum, ut in hanc multorum sensus non animaduertat, cum illum, qui in cithara aut tibia aliquanto uberior est, saepe totum non sentiat meatum.
preterea L |
mese W mesae L |
musica W |
omnia initia W |
deinde W |
in quamuis W non quamuis L |
quod] quem LW |
centron LW |
fuit Weil et Benloew théor. gén. de l'accent. lat. p. 16 fluit LW |
succendere L |
eodem uenire Weil et Benloew l. s. eo deuenire LW |
quare utriusque L quantumuis W | Praeterea minus reliquis notam, primum quod ea sit principium aliarum ut
mesê in
musice initium cantionis, et
omnium rerum initia semper obscura sint.
dein quod omne medium in angustis non uideatur, ut punctum
in quamuis magno orbe,
quod uocant
kentron. nullum esse corpus, ubi non sit medium, et omnem uocem corpus esse, omnem igitur uocem medium habere. quod enim
fuit deorsum prius in medium
succedere quam euolet sursum, et
quod sursum est ante
eodem uenire quam deorsum,
quare utriusque compitum medium esse.
et multa—aliquid reliquerunt] om. W |
disputatam L |
locum est iterarae L |
barronem corr. in Varronem L |
relinquerunt L |
Haec Varro, qui plurimos W |
quoque L |
huius sibi fuisse autores commemorat W |
barro corr. in Varro L |
ioseum L |
philosofum theoprastum L |
ut henothorum corr. in athenothorum L |
prosodoam corr. in prosodiam L |
monotonon corr. in monotomon L | et multa praeterea latius in eam rem disputata profert, quae nunc nobis locus non est iterare. scire enim oportet rationis huius recens non esse commentum, sed omnium, qui ante Varronem et Tyrannionem de prosodia aliquid reliquerunt, plurimos et clarissimos quosque mediae huius fecisse mentionem, quos omnes sibi fuisse auctores Varro commemorat: grammaticos Glaucum Samium et Hermocraten Iasium; item philosophum Theophrastum peripateticum cui diuina facundia nomen adsciuit, nec non eiusdem sectae Athenodorum, summi acuminis uirum, qui quandam prosodiam monotonon appellat, quae uidetur non alia esse quam media, licet diuerso uocabulo.
nec desunt L nec deesse monet Seruius W |
prosodosias L |
prosodiae sunt LW |
hiisce W |
ansimen himesip petamene cecasmen antanaca homenehc L
an simenhimes ip pentamene cecasmen antanaca homenech W |
desentit L |
uariam mesenoxian L | Nec desunt, qui
prosodias plures esse quam quatuor putauerint. ut Glaucus Samius, a quo sex
prosodiae propositae sunt sub
hisce nominibus:
aneimenê, mesê, epitetamenê, keklasmenê, antanaklômenê, nêtê. sed hic quoque non
dissentit a nobis. nam cuiuis ex ipsis
nominibus intellectu procliue est tres primas esse simplices et non alias quam
bareian mesên oxeian, postremas autem tres duplices et quasi species unius flexae, quae est genere una.
erat ostenes L |
posteriorem om. W |
autem om. W |
extendere W |
in utramque partem Weil et Benloew l. s. p. 14 in utraque parte LW |
hoc] his LW |
acutam plerumque esse putius quam grabem (corr. in grauem) L acutam plerumque esse potius quam grauem W
cf. supra p. 55 adiunctam ci. Vsener |
probrius utraque L |
inter se] hucusque W | hanc enim flecti non uno modo omnes putauerunt,
Eratosthenes ex parte priore acuta in grauem
posteriorem, Theodorus
autem aliquando etiam ex graui in acutiorem
excendere. ceterum Varro
in utramque partem moueri arbitratur, neque
hoc facile fieri sine media, eamque
acutae coniunctam plerumque esse potius quam grauem, quod ea
propius utramque est, quam illa superior et inferior
inter se. |
similior est] similiores L |
putius L |
superiorum |
uno om. L | Media, quae inter duas quasi limes est, quod grauioris quam acutioris similior est, in inferioris potius quam superioris numerum relegatur. in hoc enim fere doctissimorum consensus est, acutam plus una uno in uerbo esse non posse, graues esse complures.
prosodiant L |
quae demisior est quae a L |
bareia uaria L |
eamque rursum est L |
epitetamenen L |
numen L |
oxian L |
acuta L |
mese L |
commeant] commentat L |
quarte L |
illi coniungit liquia L coniunctili, quia ci. Vsener | Prosodiam ibi esse dicimus, ubi aut sursum est aut deorsum.
quae demissior est, ea a pluribus
bareia appellatur graece, latine uero grauis ideo quod deorsum est, in sede scilicet ponderum grauiorum. at
eam quae sursum est Glaucus
epitetamenên, item alius aliter, sed nemo adhuc leuem uocauit, quamuis id erat graui contrarium, uerum ea
nomen optinet
oxeias latine
acutae, ideo quod tenuis et omne acutum tenue. inter has est
mesê; latine media, quia limes est per quem duae supradictae ultro citroque
commeant.
quartae illi coniunctae, quia ceteris perplexior est, plura sunt uocabula.
hammonius alixondris{*above last i: u} L |
aristarci scollae{*small l inserted before l} L |
oxibarin L |
cymeus perispasin L |
ditonon ci. Weil et Benloew l. s. p. 10 aponon L |
sim plecton L |
epicarmus siracusius cetasmenen L |
perespomene L |
prima corr. in primo L |
grauem] grebem L | Ammonius Alexandrinus, qui Aristarchi scholae successit; oxybaryn uocat, Ephorus autem Cymaeus perispasin, Dionysius Olumpics ditonon, Hermocrates Iasius symplekton, Epicharmus Syracusius keklasmenên. uerum ea nunc ab omnibus perispômenê graece uocatur, apud nos flexa; quoniam primo erecta rursus in grauem flectitur.
brebior L |
chitera L |
quoque quae L |
tibia] uita corr. in tiuia L |
tanta corr. in tanto L |
bombukiô bamborio L cf. supra p. 58 |
addita corr. in addito L |
brebitatem L |
isdem L |
in om. L. |
cordarum L |
transuolai L | Acuta exilior et
breuior et omni modo minor est, quam grauis, ut est facile ex musica cognoscere cuius imago prosodia. nam et in
cithara omnique psalterio
quo quaeque chorda acutior eo exilior, et
tibia tanto est uoce acutiore quanto cauo angustiore, adeo ut corniculo aut
bombukiô addito grauior reddatur, quod crassior exit in
aera.
breuitatem quoque acutae uocis in
iisdem organis animaduertere licebit, siquidem
in pulsu
chordarum citius acuta
transuolat, grauis autem diutius auribus immoratur.
cordae L |
tendentur corr. in tenduntur L |
tiuiae quo acutiores L |
sint corr. in sunt L |
diastêmata] istamina L cf. supra p. 59 | etiam ipsae
chordae, quae crassius sonant, longiores uidentur quia laxius
tenduntur. item in fistula duo calami breuissimi, qui acutissimae uocis,
tibiae quoque acutiores quae breuiores, et his foramina quam
sunt ori proxima et breuioris aeris motum persentiscunt tam uocem reddunt acutam. sic in loquentium legentiumque uoce, ubi sunt prosodiae uelut quaedam
diastêmata, acuta tenuior est quam grauis et breuis adeo, ut non longius quam per unam syllabam quin immo per unum tempus protrahatur, cum grauis quo uberior et tardior est diutius in uerbo moretur et iunctim quamuis in multis syllabis residat. quocirca graues sunt numero plures, pauciores acutae, flexae rarissimae.
an in eandem partem depressa a fastigio? |
depressa L |
diagrammatae L |
sumus hic per lidius L |
quo corr. in qua L |
nominis L |
cum surgens L an a sinistra consurgens? |
curuatur adextro uersu L |
efficit et] et om. L | Acutae nota est uirgula a sinistra parte dextrorsum sublime fastigata. grauis autem notatur simili uirgula
in eadem parte depresso fastigio, quae notae demonstrant omnem acutam uocem sursum esse et grauem deorsum. ipsum etiam musicorum docetur
diagrammate in quo tropi pro acumine uocum superiores scribuntur; denique
summus hyperlydius quia acutissimus, infimus hypodorius
quo nullus est grauior. flexa autem prosodia, quod duplex est et ex acuta grauique ficta, notam habet
nomini potestatique respondentem. nam
a sinistro cornu surgens arduo fastigio et sursum molli
curuatura dextrouersum flexa praecipiti cliuo deprimitur et speciem pronae litterae V
efficit et priorem acutam et posteriorem grauem sibi inesse significat. |
Ordo in accentibus non adtenditur, uerum uarie, nunc grauem nunc acutum nonnumquam flexum primo loco poni dubium non recipit.|
longitudine uocis tempora L |
in quocumque L in quo cum quae Westphalus fragm. d. gr. rhythm. p. 42 |
et] ut L |
brebem L |
brebissimum L |
enuntiationem Westphalus l.s. p. 43 enuntiatione L |
brebissimae |
coherens adaequaberit L |
rithmihi temporibus syllabis L | Longitudo uerborum duabus in rebus est, tempore et syllabis. tempus ad rhythmicos pertinet, syllabae ad metricos. inter rhythmicos et metricos dissensio nonnulla est, quod rythmici in uersu
longitudinem uocis tempore metiuntur et huius mensurae modulum faciunt tempus breuissimum
in quo quaecunque syllaba enuntiata sit breuem uocari. metrici autem uersuum mensuram syllabis conpraehendunt
et huius modulum syllabam
breuem arbitrantur, tempus autem
breuissimum intellegi quod
enuntiationem breuissimae syllabae
cohaerens adaequauerit. itaque
rhythmici temporibus syllabas, metrici tempora syllabis finiunt.
60A
tibias om. P = cod. Paris. 7975 saec. XI cuius Alfredus Holderus mecum communicauit lectiones |
antiquos. & Nam & si ipsum P |
in templo Marsiae Paulyus uolg. in marsiae templo P |
·IIII· P | Varro ait ad Marcellum de lingua latina: quattuor foraminum fuisse
tibias apud
antiquos. etenim et se ipsum ait
in templo Marsyae uidisse tibias
quattuor foraminum.
60B
phrigia cod. Regin. 1674 saec. X frigia cod. Paris. 7929 saec. X | Tibia
phrygia dextra unum foramen habet, sinistra duo, quorum unum acutum sonum habet alterum grauem.
61
In priore uerbo graues prosodiae quae fuerunt manent, reliquae mutant.
62
fenerator LV |
sicuti V uti L |
tercio L |
latine L |
foenore L fenore V |
est V esse L |
f{e,}nus L fenus V |
ait om. L |
ad f{e,}tu L |
pecuni{e,} L pecunie V |
et in catoneinne ceteros L |
etatis V |
sine A] A om. V |
pronunciasse L |
f{e,}cunditas L | Faenerator,
sicuti M. Varro in libro
tertio de sermone
latino scripsit, a
faenore est nominatus.
faenus autem
dictum
ait a fetu et quasi a fetura quadam
pecuniae parientis atque increscentis. idcirco
et M. Catonem et ceteros aetatis eius feneratorem
sine A littera
pronuntiasse tradit, sicuti fetus ipse et
fecunditas appellata.
de codd. uid. adnot. ad
fr. 36
63
Vtrumque mulieres et epicrocum uiri quoque habitarunt.
IIII
64*
arsi et thesi P | Rhythmus est pedum temporumque iunctura uelox
diuisa in
arsin et thesin, uel tempus quo syllabas metimur. latine numerus dicitur.
65*
Metrum est compositio pedum ad certum finem deducta uel rhythmus modis finitus.
66
recipiantur M |
modos B | Alienum pedem metra nisi
recipiant modus non facile finitur et magis rhythmus est quam metron. et Varro
dicit inter rhythmum, qui latine numerus uocatur, et metrum hoc interesse quod inter materiam et regulam.
67
haec iam haec deleto altero haec A |
Bruges Ritschelius quaest uarr. p. 34 Phryges A phyres B |
nonnunquam B |
cecilium B |
dei A dei· (i ab altera manu in loco eraso scr.) B |
Terentium] Ad. IIII 4, 1 |
discrutior B | Clausulas quoque primum appellatas dicunt, quod clauderent sententiam, ut apud Attium: 'an
haec iam obliti sunt
Bruges?'
nonnumquam ab his initium fit; ut apud
Caecilium: '
di boni quid hoc?', apud
Terentium: '
discrucior animi'.
A = cod. Parisinus 7496 saec. VIIII (cf. Hertz praef. Prisc. p. X) B = cod. Parisinus 7501 saec. X
68*
quod] quae P |
cum ex ea P |
disoluitur P |
efficit P |
cedatur P |
* nam] ex. gr. poteris consideranda nunc |
quae] qui P |
complurum P |
abdissimilium P |
temporibus P |
trieterici, uel in P corr. Vsener | Consideranda praeterea in metris cola quae latine membra, item comma,
quod caesum a nobis proprie dicitur, | quorum differentia talis est. colon est membrum quod finitis constat pedibus, comma autem in quo uel pars pedis est. | partes ergo uersus
cum ea qua coniunctus erat parte
dissoluitur, cola
efficient, cum uero ea qua coniunctus erat parte absciditur, particula quae diuolsa ex eo est comma dicetur: ut in illis uersus soluatur, in his
caedatur.
* nam periodus,
quae latina interpretatione circuitus uel ambitus uocatur, [id est compositio pedum trium uel quattuor uel
complurium similium
atque dissimilium] ad id rediens unde exordium sumpsit, sicut
temporis lustrum
uel sacrorum trieteris.
uno om. P |
an omne delendum? |
num ad exordium suum? |
decurrit. Periodos dicitur omnis P |
exametri P |
unde—sunt] uncis inclusit Vsener |
commate P | ita et in poematis, quando non
uno uersus omnes metri genere panguntur sed ex uariis uersibus carmen
omne compositum per circuitum quendam
ad ordinem suum recurrit, periodos dicitur circuitus omnis hexametri uersus modum excedens
[unde ea quae modum et mensuram habent metra dicta sunt]; subsistit autem ex
commatis colis et uersibus.
totum hoc capitulum nimis turbatum certo emendari nequit; quae nunc supra leguntur, Wachsmuth constituit. P = cod. Parisinus 7539 (membr. saec. forsitan VIIII) Gaisfordi
198
69
ac rhythmos] arythmos P |
exametrum infra quoque P |
dipodian P |
sua cuique P |
quodsi Vsener quos P |
simplicum P |
appellatione habebitur P corr. Vsener | Versus est, ut Varroni placet, verborum iunctura quae per articulos et commata
ac rhythmos modulatur in pedes. incipit autem a dimetro et procedit usque ad
hexametrum in his dumtaxat uersibus qui per singulos pedes dirimuntur, in illis autem qui per
dipodiam, usque ad tetrametrum uel pentametrum, nonnunquam hexametrum procedunt; quibus de diuisione ac scansione
suum cuique nomen est.
quodsi latine taxatione
simplicium senarios trimetros, octonarios uero tetrametros uocauerunt abusiue, uel haec
appellatio tenebitur cum sincera et propria significatione graecorum.
Apud nos autem uersus dictus est a uersuris, id est a repetita scriptura ex ea parte in quam desinit. primis enim temporibus, sicut quidam asserunt, sic soliti erant scribere ut cum a sinista parto initium facere coepissent
et duxissent ad dextram, sequentem uersum a dextra parte inchoantes ad sinistram perducerent, quem morem ferunt custodire adhuc in suis liris rusticos.
Bostrophen P |
quae] qui P |
quae] qui P |
partis om. P |
cf. Ennius annal. 563 Vahl.
suam Charisius ceterique |
Ennius ann. 317 Vahl. |
a famul P |
Lucilius sat. XX fr. 10 Dous.
detendite et spoliate P despoliate et detundite Nonius p. 490 | hoc autem genus scripturae dicebant boustrophêdon a boum uersatione, unde adhuc in arando, ubi desinit sulcus et unde alter inchoatur, uersura proprio uocabulo nuncupatur. omnis autem uersus ab integra parte orationis incipit et in integram desinit exceptis his, quae in comoediis ioculariter dicta corrupta aut semiplena efferuntur aut quae raro apud epicos metri necessitate diuiduntur | pari ratione in uersu et apocope praecepta est, id est subtractio syllabae syllabarumue [cuiuslibet partis orationis] metro cogente facta, quae siue in uerbo siue in nomine acciderit, pro integra parte orationis accipietur, ut 'indo sua do' id est in sua domo. item: 'ac famul infimus esset' pro famulo. similiter 'proras detondete et despoliate guberna' id est gubernacula. | uersus autem distat a metro, quod in uersu statim auditur et metrum, in metro autem non statim uersus.
70*
to om. P |
quod] qui P |
uiti P |
uno add. O. Iahn |
est] id est P | Qui uersus facit
para to poiein dictus est
poiêtês,
latina lingua uates dicitur,
quod uerba modulatione conectat. uiere enim conectere est, unde uimen dictum uirgulti species et
uieti in rotis. poetice est ars ipsa. nam poesis et poema distant eo quod poema
uno tantummodo clauditur carmine ut tragoedia [uel rhapsodia], poesis autem ex pluribus
est corpus operis confecti ut Ilias Homeri.
71
et ceterorum B | Mensuram esse in fabulis [hoc est
metron] Terentii et Plauti
et ceterorum comicorum et tragicorum dicunt hi: Cicero Scaurus Firmianus Varro Victorinus.
codicibus quos A et B signaui (cf. adnot. ad
fr. 67) accedit hoc loco cod. Vossianus 33, 4 = C
72
Dimeter ABM |
heroious ex superiore iambico fit ut Buschius et, nisi quod hexametro pro iambico cl. Diom. p. 512, 4 correxit, Ritschelius quaest. uarr. p. 35. | Trimeter herous ex superiore * * * iambico diximus.
sed hoc Varro ab Archilocho auctum dicit adiuncta syllaba et factum tale: 'omni potente parente meo'. huic si auferas ultimam syllabam, erunt tales tres pedea, quos prior pars hexametri recipere consueuit.
lacunam indicauit Keilius cui intercidisse uidentur quaedam quibus trimetrum heroum ex superiore parte hexametri in epodis coniungi cum iambico dictum fuit, de qua re dixit Diom. p. 502, 3
73
at A aut B |
fiat AB |
heri (h in rasura) B Terent. Eun. III 4, 1 |
aliquod AB | At in extremum senarium totidem semipedibus adiectis
fiet comicus quadratus, ut hic: '
heri aliquot adulescentuli coimus in Piraeo'.
202
74
notam ·I· transuersam A notam et transuersum corr. alt. m. in notam I tranuersam B |
sillabas A |
uorsum B |
amicus] Terent. Phorm. I 1, 1 |
meus sup. lineam B | Quare in huiuscemodi locis poni oportet
notam I transuersam inter
syllabas, frequentius ad extremum
uersum senarium et similes, si pro longa breuem habebunt
extremam, ut in hoc: '
amicus summus
meus et popularis Geta'.
75
proponuntur ABM |
dicens priore loco a docens ABM | Octonarius est, ut Varro dicit, cum duo iambi pedes iambico metro
praeponuntur, et fit uersus talis: 'pater meus dicens docendo qui docet
dicit docens'.
203
76
Ex om. ABM |
iambico] iambionicum Lachmannus in Lucr. p. 276 |
phylumenae BM Terent. Hec. III 2, 14 | Ex iambico nouum carmen refert Varro cuius exemplum est tale: 'pedem rhythmumque finit'. si addas hic quae detracta sunt ex iambico, eundem iambicum supplebis sic: 'pedem rhythmumque finit [alta nauium]' potest hoc comma tale esse, quale illud: '
Philumenae dolores', quod est ex iambico septenario.
77
Archilochium Varro illud dicit, quod est tale: 'ex litoribus properantes nauibus recedunt'.
78
hiccecero {*above first e: i} B | Latine (scripserunt) de numeris
hi: Cicero Victorinus Eusebius Terentianus Varro Probus.
V
79
producta sup. lin. add. ab alt. manu in A |
uaro A |
letis {*above e: c} D |
significare BD |
perflexa AB per.lexa {*above .: p} C perplexa D |
producenda D |
preterea D |
grecos A |
aput latinos A |
longe ab alt. m. add. C |
pros{e,} AB prose C |
{~p}rius C |
condebatur {*above at: n} C |
prose C | Prosa est
producta oratio a lege metri soluta. prosum enim antiqui productum dicebant et rectum, unde ait
Varro, apud Plautum 'prosis
lectis'
significari rectis. unde etiam quae non est
perflexa numero sed recta prosa oratio dicitur, in rectum
producendo. |
praeterea tam apud
graecos quam
apud latinos longe antiquiorem curam fuisse carminum quam
prosae. omnia enim
prius uersibus
condebantur,
prosae autem studium sero uiguit.
prim; A |
grecos AD |
ferecides ABCD |
syrus AD sirus BC |
oration~ B |
apius C |
caecus A cecus CD c&us B |
pirrum ABCD |
prius {*above u: M} M alt. m. add. A prius C |
exhinc & caeteri A exhinc & ceteri BCD |
pose {*above po: r} aeloquentia condiderunt C | primus apud graecos Pherecydes Syrus soluta oratione scripsit, apud romanos autem Appius Caecus aduersus Pyrrhum solutam orationem primus exercuit. iam exin ceteri prosae eloquentia contenderunt.
Isidori capituli mihi contulit Vsener codices Bernenses hos: A = cod. 101 B = cod. 224 C = cod. 36 saec. X uel XI D = cod. 95 saec. XII uel XIII
recte iudicauit Vsener quae uolgo leguntur cap. 38, 12 quondam uerbis nostris adscripta fuisse, praue relata ad § 11 'ante Pherecydem'; sunt autem haec: hoc (hunc AB) apud graecos Hecataeus Milesius (achatesius milesius A acatesius melesius B acathes milesius ras. trium litterarum post acathes D) fertur primus conposuisse uel ut alii putant Phercydes Syrus (ferecides sirus ABD). de C tacet Vsener
204
80
in soluta] in om. R |
pabilia (corr. ex babilia) eis fecerunt tria u~ nos primum uberem uocamus om. reliquis R |
atq: atq: R | Et in carmine et
in soluta oratione genera dicendi sunt tria
probabilia, quae graeci charaktêras uocant nominaque eis fecerunt hadron ischnon meson. nos quoque quem primum posuimus uberem uocamus, secundum gracilem, tertium mediocrem. uberi dignitas
atque amplitude est, gracili uenustas et subtilitas, medius in confinio est utriusque modi particeps.
R = cod. Lugdun. Rottendorfianus Gronou. 21 saec. XII (cf. Hertz ber. d. berlin. acad. 1847 p. 411) quem ipse contuli
uicia R |
emenciuntur R |
propria] pa{*above p: i} R | His singulis orationis uirtutibus uitia agnata sunt pari numero, quae earum modum et habitum simulacris falsis ementiuntur. sic plerumque sufflati atque tumidi fallunt pro uberibus, squalentes et ieiuni dici pro gracilibus, incerti et ambigui pro mediocribus. uera autem et propriahuiuscemodi formarum exempla in latina lingua M. Varro esse dicit ubertatis Pacuuium, gracilitatis Lucilium, mediocritatis Terentium. sed ea ipsa genera dicendi iam antiquitus tradita ab Homero sunt tria in tribus: magnificum in Vlixe et ubertum; subtile in Menelao et cohibitum, mixtum moderatumque in Nestore.
filosophis R |
atenienses R |
senatum populi legrauerunt imperatum R |
remitterent R |
fecerant R |
uastacionem R |
cecilio R |
disseritauerunt R |
admiracioni R |
polibius R |
rapida capida del. capida R |
terecia R |
modesdiogenes {*above di: ta} R | Animaduersa eadem tripertita uarietas est in tribus
philosophis quos
Athenienses Romam ad
senatum legauerant impetratum, uti multam
remitteret, quam
fecerat is propter Oropi
uastationem. ea multa fuerat talentum fere quingentum. erant isti philosophi Carneades ex academia; Diogenes stoicus, Critolaus peripateticus. et in senatum quidem introducti interprete usi sunt
C. Acilio senatore, sed ante ipsi seorsum quisque ostentandi gratia magno conuentu hominum
dissertauerunt. tum
admirationi fuisse aiunt Rutilius et
Polybius philosophorum trium sui cuiusque generis facundiam. uiolenta, inquiunt, et
rapida Carneades dicebat, scita et
teretia Critolaus,
modesta Diogenes et sobria.
205
81
* * lacunam signauit O. Iahn |
nullis aliis Ritschelius parergon plaut. I p. 194 nullus ali N |
atte pathe N | Êthê ut ait Varro de latino sermone libro V,
* * nullis aliis seruare conuenit, inquit, quam Titinio Terentio
Attae. pathê uero Trabea; inquit, Atilius Caecilius facile mouerunt.
egone] Ter. Eun. I 1, 20 |
illam quae] illamq: N |
praecis{e,} N |
tu me] Terent. Ad. I 2, 31 |
tun] Ter. Ad, I 2, 47 |
tremo] Ter. Eun. I 2, 4 |
adolere N |
adfectae N et edit. | '
Egone illam? quae illum? quae me? quae non? sine modo, mori me malim. sentiet qui uir siem':
praecise, inquit Varro, generat animi passionem. quod noui generis cum non sit interiectio sed ademptio, tamen interiecti animi causa uocitamus. '
tu me homo adigis ad insaniam' irascentis et haec oratio est, licet nulla sit interiecta particula. '
tun consulis quicquam'? et haec irascentis oratio est. '
tremo horreoque postquam aspexi hanc' adfectus ob amorem. 'heus heus pater, heus Hector'
adolore mentis
adfectus. 'mane mane, porro ut audias' cupiditatis adfectus est.
82
exercitu codd. ut Schopenius mecum communicauit: num seruandum coll. Prisciano VII p. 363, 6? | Id praesente legatis omnibus
exercitui pronuntiat.
207
83
iugmenta N | Later lutum
iugmentatum.
84
M. Varrone] ·H· Varrone V Varrone B | Auctore
M. Varrone is demum latine caper dicitur qui excastratus est.
85
Iterum ex gallo gallinaceo castrato fit capus.
86
quoties cod. Regin. 1674 saec. X |
precibus cod. Paris. 7929 saec. X cum precibus Regin. | Poscere est
quotiens aliquid pro merito nostro deposcimus, petere uero est cum aliquid humiliter et
precibus postulamus.
208
88
consuetudine] cognomine N |
mutue N |
docte sic putant N | Mutuo, ut Varro de sermone latino libro V loquitur, in
consuetudine est,
mutue uero ut
docte scribendum putat.
89
presentibus cod. Cassellanus, in ceteris Varronis uerba desunt | Coram de
praesentibus nobis, palam etiam de absentibus.
90
formianus et fundanius ait ut uarro N | Quando particulam pro cum ponere
Formianos et Fundanos ait Varro.
DE GRAMMATICA
91
Vt Varroni placet, ars grammatica, quae a nobis literatura dicitur, scientia est eorum, quae a poetis historicis
oratoribusque dicuntur ex parte maiore. eius praecipua officia sunt quattuor ut ipsi placet: scribere legere intellegere probare.
92
Audiri absentium uerba non poterant. ergo illa ratio peperit litteras, notatis omnibus oris ac linguae sonis atque discretis. nihil autem horum facere poterat si multitudo rerum sine quodam defixo termino infinite patere uideretur. ergo utilitas numerandi magna necessitate animaduersa
est. quibus duobus repertis nata est illa librariorum et calculonum professio, velut quaedam grammaticae infantia, quam Varro litterationem uocat; [Graece autem quomodo appelletur non in praesentia recolo]. |
Poterat iam perfecta esse grammatica, sed quia ipso nomine profiteri se litteras clamat, unde etiam latine litteratura dicitur, factum est, ut quicquid dignum memoria litteris mandaretur ad eam necessario pertineret.
93
expremensque A ex{-p}mensque M expraemensque B |
cuisque narratio A cuius narratio BM |
exquisitio AB adquisitio M |
dictionemue ABM | Grammaticae officia, ut adserit Varro, constant in partibus quattuor: lectione enarratione emendatione iudicio. lectio est uaria cuiusque scripti enuntiatio seruiens dignitati personarum
exprimensque animi habitum
cuiusque. enarratio est
exquisitio, per quam unius cuiusque rei qualitatem poeticis glossulis exsoluimus. emendatio est recorrectio errorum, qui per scripturam
dictationemue fiunt. iudicium est aestimatio, qua poema ceteraque scripta perpendimus.
94
Nomen unius cuiusque litterae omnes artis latores praecipueque Varro neutro genere appellari iudicauerunt et aptote declinari iusserunt.
95
ut A et B et h et x partim sunt qu{e,} neque dicuntur. qu{e,}dam AB |
ut phi · y B ut phi · Ψ·A | Litterarum partim sunt et dicuntur
ut A et B; partim dicuntur neque sunt ut H et X, quaedam neque sunt neque dicuntur
ut Φ et Ψ.
de codd. uid. adnot. ad
fr. 43
96
Vasso altereutrum {*above 'utrum': eorum} deleto e (eorum man. rec. suprascr.) B |
nouas in mg. man. altera: in duas B |
an discribit? | Probus et
Varro, alter eorum in duas partes
scribit et reliquas subiectas facit, alter in quattuor prout quisque potuit sentire.
B = cod. Bernensis 380 litteris uncialibus perscriptus saec. VI uel VII
212
97
lac non A lac non rasura unius litterae post lac B | Lac non debemus dicere sed lact.
A = cod. Sangermanensis 1180 B = cod. Sangerm. 1179, uterque saec. VIIII uel X
98
eNTHYMÊMATA NOÊMATA CKÊMATA N |
derigit N | Glossemata ut toreumata
enthymemata noemata schemata poemata et his similia omnia Varronis regula, inquit Plinius, datiuo et ablatiuo plurali in BVS
dirigit, quia singularis ablatiuus E littera finiatur.
99
tria add. et ego tu ille uncis inclusit Wachsmuth |
septim infra quoque G = cod. Guelferbytanus Lindemanni |
inuenis libri |
primigenia AB primogenia corr. ab alt. man. in primigenia G |
aliquid a naturali AB |
diriuatum B deriuatiuum corr. in deriuatum G | Sunt autem pronomina finita
tria [
ego tu ille], infinita
septem, minus quam finita sex, possessiua quinque. et haec sunt pronomina. in rerum natura plus non
inuenies. omnia pronomina quae sunt inuenta in latina lingua ista sunt: finita sunt tria: ego tu ille, infinita septem: quis qualis talis tantus quantus quotus totus, minus quam finita sunt sex: ipse iste is hic idem sui, possessiua sunt quinque: meus tuus suus noster uester. alia pronomina non inuenies. sed dicere mihi habes: dixisti mihi alia pronomina non inueniri, sed inueni alia, dico tibi: ego dixi, quia non sunt
primigenia quae dicit Varro, sed deductiua. multum interest utrum sit
aliquid naturale an aliquid
deriuatum.
Huius fragmenti non nisi extrema uerba mihi cum AB, de quibus uid. adnot. ad
fr. 97, conlata sunt
213
100
non om. B de quo uid. ad fr. 96 |
barrone B |
succedanea Bondamus uar. lect. II 2 p. 115 succedat in ea B |
poteset B |
potes B | Pronomen quia
non fungitur officio nisi praemisso nomine, ideo haec pars a
Varrone succedanea dicitur, quia non
potest in eadem locutione esse; hoc est quia bis nomen repeti non
potest. ordo tamen hic custodiendus est, ut nomen in praecedenti sit loco, pronomen in subiectis.
101
Per C 'cum' aduerbium erit temporis ut: cum uenerit loquemur, cum uoles ibimus,
cum petieris feres. |
oportet ex consonantib. uocalibus B |
significandum B |
pro ex et nonnunquam B |
pro a ut in hac prouincia ex prouincia uenire B lacunam significaui qua exempla quaedam praepositionis de pro a positae et uerba: peccat etiam (de prouincia uenire e. q. s.) excidisse uidentur |
perpera in B |
ut in circum B |
eximus in naue{*above e: b} (b manu alt. suprascr.) circo B |
longa aut B |
flamminius B | Varro aduerbia localia, quae alii praeuerbia uocant, quattuor esse dicit: ex in ad ab. 'ex' locum significat unde
egredimur ut ex area, 'in' locum in quem ibimus ut in aream, 'ad' locum ad quem adimus ut ad parietem, 'ab' locum a quo discedimus ut a pariete. horum duorum aduerbiorum, ex et ab, poste riores literae solent demi, alias recte alias perperam. quando ergo ex, quando e dici
oporteat ex consequentibus uocabulis animaduertitur. item et 'apud' locum
significat ut: [accede ad me] qui dominati apud me sunt, apud illum est. 'de' quoque nonnumquam pro 'a' ponitur, et nonnumquam
pro 'ex',
pro 'a' ut in hoc ...
'de prouincia uenire' qui se dicit; nam
perperam est, imus enim in prouinciam
ut in nauem et in circum, eximus ut e naue e circo sic e prouincia. de prouincia existimamus cum de ea bene aut male praedicamus,
de naue dicimus cum
longa an oneraria sit rogamus, de circo cum
flaminius an maximus.
Apollonis B |
In aedem B |
senatu B |
quod quo inimus eraso in B corr. Vsener |
dicendum ex om. B |
tabulis ·n· his eraso h B |
eas] eius B |
is] his eraso h B |
scriptum q: pronuntiat~ B |
ea B |
uidet et potius B |
legi quam dici contra eas litteras non B corr. Vsener |
capud {*above d: t} B | item uitiose dicitur senatum habere apud aedem Apollinis, quod in aede dici oportet. et 'de senatus sententia' uitiose, nam debent dicere ut ex mea sententia ex tua sententia, sic ex sensatus sententia. item qui dicunt 'de senatu redii' potius quam e senatu, eo quod quo quom imus IN dicimus, inde cum redimus dicendum ex. ex senatu eiectus potius quam de senatu. male imperant qui dicunt 'de tabulis quid dicere'. de tabulis enim is dicit qui eas laudat aut culpat, e tabulis is dicit qui quod est in his scriptum recitat scriptumue pronuntiat. si eas uidet, potius dici oportet 'legi', contra quam 'dici', eas literas si non spectat. 'a capite dempta' qui uocant male appellant, quod sunt de capite dempta non a capite, 'ad caput additum' recto dicitur si est extra caput quod additur.
ii describunt] idem tribuunt B |
actor add. Wachsmuth |
non in] in om. B |
autorem {*above u: c} in scena significare B corr. O. Iahn |
uestibulum. sccena B |
auctor eraso u B |
eocedit B |
ex ea] ex om. B |
quod B |
his qui concionaturus dicit B |
pro rostris] prorsus B | qui transcribunt tabulas, non describunt
sed exscribunt, qui quales sunt scribunt
ii describunt. a scena uenit spectator, e scena uenit qui egit, contra spectator e theatro, a theatro actor, de scena loquitur qui de ea bene an male ornata sit loquitur, in scena pronuntiat
actor. qui hoc idem subtilius uult dicere
non in scena sed pro scena dicit pronuntiare
actorem. nam scena significat graece 'domus', e scena actor exiit, uenit in pulpitum ac
uestibulum, pro scena itaque
actor est. cum eo uenit dicimus prodire, qui domo
excedit procedere, qui
ex ea quid ducit producere. pro rostris dici oportet cum
is qui contionatur iis dicit qui ante rostra sunt,
pro rostris enim et ante idem sunt.
litere datae B |
uiciose B |
Romae. Ceduntur B |
Roma B |
exebibit B |
ad (corr. alt. m. in ab) Roma B |
NLTHONLÊ)-(AC B | in rostra ascendit, e rostris descendit, de rostris dicit qui ea cuiusmodi sint dicit. in contione stat, e contione uenit, de contione dicit. inscribunt quidam
literis 'e': datae 'e Gallia', item 'e Roma',
uitiose. nam sic dici oportet: 'in Gallia' et
'Romae'. dantur enim in loco, afferuntur e loco, sequitur ut dentur in Gallia et
Romae. [praepositio nonnunquam per unam literam scribitur, sed
per diminutionem ut ebibit pro
exbibit.] '
ab Roma uenio
metaplasmos est pro 'Roma'.
102
istic istinc rv istic stinc R |
hic hic R hic hac B |
quique B quicque R | Ex his pronominibus sedecim tantum Varro aduerbia eius modi secundum sonorum rationem fieri demonstrauit: ille illic illinc illuc illo, iste
istic istinc istuc,
hic hic hinc huc, idem ibidem, qui quo,
quique quoque, quicumque quocumque, quidam quondam, quispiam uspiam, aliquis aliquo alicubi, qualis qualiter, meus meatim et significat more meo, tuus tuatim et significat more tuo, suus suatim et significat more suo, noster nostratim et significat more nostro, uester uestratim et significat more uestro. ex quibus pronominibus tantum quem ad modum aduerbia fiant, sic uti Varro docuit, demonstrauimus.
DE ANTIQVITATE LITTERARVM
AD L. ATTIVM
II
103
elimentorum (ylementorum G) nomina tam apud graecos LG |
aput graecos H |
quod {*above space: a}barbaris Dd |
quod esse—auctores literarum] om. RADH in mg. add. d, in schedula exhibet K |
ante esse O. Iahn ita add. |
esse om. d |
docens—literarum] om. d |
caldeorum GK |
eos] eorum G |
simplitia hec A |
et om. K |
inmobile D {-i}{n.}mobile G |
disinant G dissinant K |
mutae {*above ut: t} L |
incipientes a se L |
quas si d quasi AD |
euanescit una K | Sunt indeclinabilia tam apud graecos
elementorum nomina quam apud latinos, siue
quod a barbaris inuenta
dicuntur,
quod esse ostendit Varro in secundo de antiquitate litterarum,
docens lingua
chaldaeorum singularum nomina
litterarum ad earum formas esse facta et ex hoc certum fieri
eos esse primos
auctores literarum, siue quod
simplicia haec
et stabilia esse debent quasi fundamentum omnis doctrinae
immobile, siue quod nec aliter apud latinos poterant esse, cum a suis uocibus uocales nominentur, semiuocales uero in se
desinant,
mutae a se incipientes uocali terminentur,
quas si flectas, significatio quoque nominum
una euanescit.
104
sed sedecim A |
tractaturus A |
quare hisdem A | Litterae apud maiores nostros non fuerunt XXIII
sed XVI. postea additae sunt aliae. ita etiam
tractatoris est, ut doceat olim XVI fuisse, postea ex superfluo additas alias litteras et factas XXIII. habemus hoc in libris ad Attium
apud Varronem, et cur tot sint et quare eo ordine positae et
quare isdem nominibus uocentur.
Ad haec uerba B (cf. adn. ad
fr. 97,
99) non conlatus est
219
105
autoritas D |
tam in mg. add. h |
macri et censorini GL teste in mg. l |
K] f K ante K unius litterae, post Q duarum litt. (ue ut uidetur) litura in R |
nomero A | Auctoritas tam Varronis quam
Macri teste Censorino nec
K nec Q nec H in
numero adhibet
literarum.
DE ORIGINE LINGVAE LATINAE
AD CN. POMPEIVM MAGNVM
LIBRI III
106
ekeinou corr. ab alt. m. in ekeino C = cod. Caseolinus |
alkadôn C | Oude gar agnoêsas ho Rhômylos ê hoi kat' auton deiknytai kat' ekeino kairou tên Hellada phônên, tên Aiolida legô, hôs phasin ho te Katôn en tô peri Rhômaikês archaiotêtos, Barrôn te ho polymathestatos en prooimiois tôn pros Pompêion autô gegrammenôn, Euandrou kai tôn allôn Arkadôn eis Italian elthontôn pote kai tên Aiolida tois barbarois enspeiranton phônên.
107
latinae linguae L |
ut Ion—his uerbis] om. RBH add. r |
scripsit r |
uicesima quinta r uigesima ex uicessima corr. g uicissima K |
littera est r |
agma codd. Hertzi angma ten Brinkius cf. supra p. 127 |
ut om. r |
his in uerbis r |
aggula G uel aggilla g aggilla L agguila L |
huiuscemodi GL huiusmodi K |
accius codd. Hertzi praeter H in quo actius |
binam GLK |
G] b gg Bg |
·n·g· G |
ueritatem facile uidere est, in illo non est Ritschelius mon. epigr. tria p. 24 |
facile—non est] non facile {*above space: non} L non facile est ceteri |
agceps agcora] uetus commentator in cod. Darmstad. 204 adnotat ad has uoces: adhuc sunt uerba uarronis continuata. non enim priscianus ex sua parte diceret similiter agceps agcora. cf. Ritschelius l. s. | Vt Ion
scribit quinta uicesima est litera, quam uocant
angma, cuius forma nulla est et uox communis est graecis et latinis,
ut his uerbis:
aggulus aggens agguilla iggerunt. in
eiusmodi graeci et
Attius noster
bina G scribunt; alii
N et G. quod in hoc ueritatem uidere
facile est, in illo non est. similiter
agceps agcora.
108
rhizômatos Caseolinus corr. Fussius |
hê deleri iubet Otto Iahn | Tên holên kataskeuên tou perizômatos hoi Galloi kartameran, hên to plêthos kartalamon ex idiôteias onomazei. hoti de ou Rhômaikon touti to rhêmation, martus ho Rhômaios Barrôn en bibliô pemptô peri Rhômaikês dialektou, en hô diarthroutai poia men tis lexis estin Aiolikê poia de Gallikê, kai hoti hetera men hê Thouskôn allê de Etrouskôn, hôn sunchutheisôn hê nun kratousa tôn Rhômaiôn apetelesthê phônê.
DE SIMILITVDINE VERBORVM
II
109
'Pix' singulariter dicitur, ut ait Varro de similitudine uerborum II.
DE VTILITATE SERMONIS
IIII
110
regulis iam legi non potest in N add. Fabricius | Aenigmatis Varro de utilitate sermonis IIII. ait enim Plinius: quamquam ab hoc poemate his poematibus facere debeat, tamen consuetudini et suauitati aurium censet summam esse tribuendam et quia graeca nomina non debent latinis
regulis alligari.
223
INCERTAE SEDIS
111
Ablatiuum Varro sextum, interdum latinum appellat, quia latinae linguae proprius est.
112
Curculio. Varro ait hoc nomen per antistoichon dictum quasi gurgulio, quoniam paene nihil est nisi guttur.
The author's corrections are shown in the text with solid red underlines. The original, uncorrected form is given here in italics. Obvious typographical errors were corrected by the transcriber and marked with dotted red underlines.
p. 3 |
u. 2 inf. |
lege |
Aristophanem |
Aristophanon |
» 8 |
» 11 inf. |
» |
talêthê |
talathê |
» 19 |
» 10 inf. |
» |
posuisse |
posuise |
» 21 |
» 3 inf. |
» |
in libro XXIIII |
in libro XIIII |
» 23 |
» 18 |
» |
saeculum |
seculam |
» 26 |
» 5 inf. |
» |
indicari |
iudicari |
» 27 |
» 17 inf. |
» |
populus |
populis |
» 30 |
» 6 inf. |
» |
huc referendis |
hic referendis |
» 36 |
» 6 |
» |
oxycomino |
oxycomina |
» 38 |
» 12 inf. |
» |
quam |
qnam |
» 50 |
» 3 |
» |
duabus |
duabis |
» 52 |
» 1 inf. |
» |
quoque |
quoquo |
» 53 |
» 3 |
» |
eorum quos |
earum quas |
» 57 |
» 9 inf. |
» |
p. 126 Schaef. |
p. 1126 Schaef. |
» 60 |
» 7 |
» |
de Isaeo |
de Isaco |
» 61 |
» 16 |
» |
technês |
(incorrect accent) |
» 66 |
» 4 |
» |
fuit |
fuerit |
» 67 |
» 12 inf. |
» |
enchiridiis |
encheiridiis |
» 68 |
» 9 inf. |
» |
quaestionum |
quaestionem |
» 78 |
» 6 inf. |
» |
Varro in V ad Marcellum |
Varro ad Marcellum |
» 81 |
» 4 inf. |
lege |
nulla potest |
ulla potest |
» 85 |
» 5 |
» |
facinoris |
facineris |
» 85 |
» 16 |
sordidi sermonis usum receperit
ci. Vsener |
s. s. uires (uirus P.) ceperit |
» 88 |
» 1 |
lege |
cognoscendam |
cognoscendum |
» 97 |
» 16 |
» |
quaesitum sit |
quaesitum est |
» 107 |
» 12 |
» |
restet |
restat |
» 112 |
» 13 |
» |
quo ipso Putschius |
quo ipso uel simillimo Putschius |
» 118 |
» 17 |
» |
clarissimum |
clarissinum |
Not all fragments listed on this page are identified by number in the text. When there is no number, links lead to boldface text, if present, or to underlined words.
BEROLINI APVD WEIDMANNOS (I. REIMER)
FORMIS CAROLI GEORGI BONNENSIS
Text Markup added by transcriber
Words underlined in red are popups: solid for the author's corrections as listed in the Corrigenda et Addenda, dotted for typographical errors corrected by the transcriber. Grey underlining in the fragments identifes words and phrases discussed in the critical apparatus. Dotted grey lines elsewhere in the text mark cross-references, used in cases where the target word is not a heading, hyperlink or otherwise clearly identifiable.
Digamma treated individually has been written out: *digamma.
Other single Greek letters are shown in their original form: α β γ.
When used as part of a word, digamma is expressed as *w: *welenê.
Antisigma (reversed C) has been expressed as *C.
All other Greek text has been transliterated.
In the critical apparatus, some details are given descriptively:
{*above a: e}
{*between s and r: superscript c}
The apparatus in this e-text is intended only as a representation of the printed book.