L = cod. Lauantinus saec. VIII uel VIIII, cuius lectiones ex analectis gramm. Eichenfeldi et Endlicheri adpono

181

55. Seru. de accent. 8 p. 526 Endl.: Scire autem oportet ... pronuntiando tenuiores. Prisc. de accent. p. 519, 6: uox corpus esse ostenditur. nam et si corpus non esset, auditus aurium minime ui percuteretur. sed cum tangit auditum et reuerberat elementum, tripertito diuiditur, altitudine scilicet latitudine longitudine. habet quippe littera altitudinem in pronuntiatione, latitudinem in spiritu, longitudinem in tempore, hoc est et alte et late et longe auditur.
56
sic] sit AB |
nunquam A |
dubitatum ac secundo A dubitatum est ac secundo B |
consonanti B |
debere AB |
quia solus B |
quae adspirationem B quae ad adspirationem A |
conferat edidit Fornerius (Paris. 1588) conferet B confert A |
temptat B |
qu... uocalibus (quod corr.) B ut uocalibus A |
q̄q; A |
H sicut in quaestione est littera sit necne: sic nunquam dubitatum, an secundo loco a quacunque consonante poni deberet, quod solus Varro dubitat. uult enim auctoritate sua efficere, ut H prius ponatur ea littera, cui adspirationem conferat, et tanto magis hoc tentat persuadere, quod uocalibus quoque dicat anteponi ut heres, hircus.
de codd. uid. adnot. ad fr. 43
56. Cassiodori Cornut. p. 2285 P. p. 576B Garet.: H sicut in ... heres hircus. sed Varronem praeterit consonantem ideo secundo loco H recipere, quia non possit ante se adspirationem nisi uocalis habere. itaque et ante et post H littera, cuicumque uocali adiungatur, consonabit (sic corr. Vsener, cum codd. om. se, scrib. uocales, tali, non sonabit). haec enim natura uocalium est, ut, ante siue (ante se aut codd.) post se habeant H, enuntiationem non inpediant. 182 Prisc. I 25 p. 19, 12: PH autem ideo non est translatum ab illis in aliam figuram, quod nec sic cohaeret huic quomodo mutis, nec si tollatur minuit significationem. quamuis enim subtracta aspiratione dicam: retor Pyrrus, intellectus integer manet, non aliter quam si antecedens uocalibus auferatur, unde ostenditur ex hoc quoque aliqua esse cognatio R litterae cum uocalibus. ex quo quidam dubitauerunt, utrum praeponi debeat huic aspiratio an subiungi.
57
placet. h. littera B placet h litera A |
si pro loco B |
ipse intelligere debet inquit A |
debet Rhodum A |
non om. A |
rodum esse AB |
retorem. rethorem B |
Varroni placet R litteram, si primo loco ponatur, non adspirari. lector enim ipse, inquit, intellegere debet Rodum, tamen etsi H non habet, Rhodum esse, retorem rhetorem.
57. Cassiodori Cornut. p. 2286 P. p. 577A Garet.: Varroni enim placet ... retorem rhetorem. sed eadem obseruatio non necessaria est R litterae. sunt enim uerba primo loco R litteram habentia non minus latina quam graeca. itaque merito auferemus aut amouebimus adspirationem: Roma regina rapa Rodus. cf. Prisciani uerba ad fr. 56 exscripta.
58
de hac litera V |
cum his] ?? |
et reprendit] In reprendit V |
harenę ha:alicam {*above second a: h} et aliculam V |
existimet V |
et tam V |
De H littera quaeritur quae se cum his aut inseruit uocibus aut praeposuit; inseruit, ut in his: uehemens reprehendit, cum elegantiores et ueementer dicant et reprendit secundum primam positionem. prendo enim dicimus non prehendo. at praeposuit, ut cum dicas: hostis harena halicam et haliculam, cum ab alendo possit alica dici, et aliculam existiment dictam, quod alas nobis iniecta contineat. hortus quoque non desiderabat aspirationem, quod ibi herbae oriantur id est nascantur, sed tamen a consuetudine accepit. et cohortes aeque a cooriendo ex eodem loco dictae sunt, et eam differentiam quidam esse uoluerunt, ut cohortes militum cum aspiratione a mutua hortatione dicantur. item nonnulli harenam cum aspiratione, siue quoniam haereat siue quod aquam hauriat, dicendam existimauerunt, aliis sine aspiratione uidetur enuntianda.
fassana f fasma {*under a: alpha stacked on .i.} V |
fercos f fircos V |
coleam V |
censent P |
gracchos V |
bocchus V |
nos non tam per illas causas, quas supra proposuimus, quam propter originem uocis, siquidem, ut testis est Varro, a sabinis fassana dicitur: et sicut S familiariter in R transit, ita F in uicinam aspirationem mutatur. similiter ergo et hoedos dicimus cum aspiratione, quoniam foedi dicebantur apud antiquos. item hircos, quoniam eosdem aeque fircos uocabant. nam et e contrario, quam antiqui habam dicebant nos fabam dicimus. cilonem quoque et cocleam et cocleare sine aspiratione scribemus, et quicquid per consuetudinem aurium ita licuerit enuntiare. non enim firmum est catholicum grammaticorum, quo censent aspirationem consonanti non esse iungendam, cum et Carthago dicatur et pulcher et Gracchus et Otho et Bocchus.
de cod. uid. adnot. ad fr. 45
58. Vel. Long. p. 2229 P.: Et de H littera ... Otho Bocchus.
58A
aspiratione B |
ueemens B |
quoniam ·i· non B |
quam alterius . {*above .: ferri} cum hoc B |
aspiretur B |
grẹco {*above ẹ: ae} aspirandum B |
enim eius] enim enim B |
utero eum Ritschelius quaest. uarr. p. 28 uterum B |
gessisset B |
nihilhominus B |
ratio exhi littere tenuntiandum B |
exiliter c P |
aspiretur B |
polichrum B |
Peccant qui prehensus cum adspiratione scribunt, cum eam prima persona non habeat, et similiter uehemens, cum a ui mentis dicatur. quam quidam putant adiciendam, quoniam id non aliud putant esse quam altius mentem uehi id est ferri, cum huic uerbo sine dubitatione adspiretur. negat Varro etiam Graccho adspirandum, quoniam a gerendo sit cognominatus, matrem enim eius qui primus Graccus sit dictus, duodecim mensibus utero eum gessisse. et pulchrum quamuis in consuetudine adspiretur, nihilo minus tamen ratio exili littera C enuntiandum et scribendum esse persuadet, ne una omnino dictio aduersus latini sermonis naturam media adspiretur. quamuis Santra a graecis putet esse translatum quasi πολύχρουν.
de cod. uid. adn. ad fr. 44

183
184

58A. Ter. Scaur. p. 2256 P.: Similiter peccant et qui nucs et trucs et ferocs in nouissimam litteram dirigant ... item, qui prehensus ... quasi πολύχρουν.
58B
Graccus et ortus sine adspiratione dici debere Varro ait et ortum quidem, quod in eo omnia oriantur, Graccum autem a gerendo, quod mater eius duodecim mensibus utero eum gestauerit, uel a gracilitate corporis ut quidam uolunt.
58B. Char. p. 82, 7: Graccus et ortus ... quidam uolunt. sed consuetudo et Gracchos et hortos cum adspiratione usurpauit. de re cf. M. Haupt quaest. Catull. p. 78 sq.
58C
si] sed H = cod. Hamburgensis |
aritutate corr. in ariditate H aritate cod. Lips. saec. X |
herendo H |
ut suprascr. manu sec. in cod. Cassellano |
uidemus om. cod. Bernens. 363. suprascr. m. sec. in Cass. |
Arena si ab ariditate dicitur non habet aspirationem, si ab haerendo ut in fabricis uidemus habet.
58C. Seru. ad Verg. Aen. I 172: Arena: quaeritur habeat necne nomen hoc adspirationem. et Varro sic definit: si ab ariditate ... uidemus habet. melior tamen est superior etymologia.
58D
Pulchrum Varro adspirari debere negat, ne duabus consonantibusmedia intercedat aspiratio, quod minime rectum antiquis uidebatur.
58D. Char. p. 73, 17: Pulchrum Varro ... recordationem doloris. unde et sepulcrum hodieque manet, quod sit seorsum a pulcro.

185

58-58D. Quint. I 5, 19: Illa uero nonnisi aure exiguntur, quae fiunt per sonos. quamquam per adspirationem, siue adicitur uitiose siue detrahitur, apud nos potest quaeri an in scripto sit uitium, si H littera est, non nota. cuius quidem ratio mutata cum temporibus est saepius. parcissime ea ueteres usi etiam in uocalibus, cum oedos ircosque dicebant, diu deinde seruatum ne consonantibus aspirarent ut in Graccis et in triumpis. erupit breui tempore nimius usus, ut choronae chenturiones praechones adhuc quibusdam inscriptionibus maneant, qua de re Catulli nobile epigramma (84) est. inde durat ad nos usque uehementer et comprehendere et mihi, nam mehe quoque pro me apud antiquos tragoediarum praecipue scriptores in ueteribus libris inuenimus. Gell. XVI 5, 6: uemens ... a mentis ui atque impetu dicitur. cf. Macrob. sat. VI 8, 18. Vel. Long. p. 2234 P.: uoluerunt item alium esse Cilonem alium Chilonem, et Cilones homines uocari angusti capitis et oblongi, Chilones uero improbioribus labris homines a Graeco παρὰ τὰ χειλη. talis quaestio est circa cohortes et coortes, ubi diuersam esse significationem uoluerunt grammatici, ut coortes sint uillarum, unde homines cooriantur pariter. oriri enim apud antiquos surgere frequenter significabat, ut apparet in eo quod dicitur: ‘Oriens consul magistrum populi dicat’, quod est surgens. at cohortes militum a mutua cohortatione. nam cortes audimus quidem uolgo sed barbare dici. de superiore differentia mihi aliud uidetur, quod cum superius de adspiratione loquerer ostendi, id quoque illum (an ibi quoque illam?) sibi locum fecisse, cum alioquin non desideraretur, ut in uehemente et in reprehenso, cum ueemens et reprensus sine adspiratione emendatius dicatur. nam tam militum quam rusticorum coortes sunt, si quidem et milites e rusticis et ex eiusdem regionis hominibus conscribebantur, ut et agnoscere et tueri inuicem possint. cf. Cassiodori Vel. Long. p. 2287 P. Cassiodori Cornut. p. 2286 P.: uehemens et uemens apud antiquos et apud Ciceronem lego, aeque prehendo et prendo, hercule et hercle, nihil et nil. haec obseruare ea tenus poteris consuetudine potius quam ratione, in his praecipue uerbis, quae adspirationem habere debent. Fest. Pauli p. 84 M.: foedum antiqui dicebant pro hoedo, folus pro olere, fostem pro hoste, fostiam pro hostia. p. 7: alica dicitur quod alit corpus, p. 102: hortus apud antiquos omnis uilla dicebatur, quod ibi qui arma capere possint orirentur. Char. p. 103, 21: harena dicitur quod haereat et arena quod areat, gratius tamen cum adspiratione sonat. Mar. Vict. I 4, 84 p. 2466 P.: uideo uos saepe et orco et uulcano H litteram relinquere, sed credo uos antiquitatem sequi. sed cum asperitas uetus illa paulatim ad elegantioris uitae sermonisque est limam perpolita, sic uos quoque has uoces sine H secundum consuetudinem nostri seculi scribite. item corona ancora sepulcrum, sic et quae H in adspiratione desiderant, ut brachium cohors harena pulcher. sed ea quatenus debetis obseruare ignoratis, inducti fortasse eo quod legistis praeceptum antiquorum, qui aiunt scribi quidem omnibus litteris oportere, in enuntiando autem quasdam litteras elidere, in quo ... bis peccatis, quod 186 aliud scribitis et aliud legitis quam scriptum est. Vel. Long, p. 2238 P.: de aspiratione ... aliquid iam locuti sumus, repetendum tamen existimaui sermonem propter eos qui hymnum, item hyacinthum et hymenaeum uarie scripserunt. alii enim praeponendam adspirationem putauerunt, alii tamquam non necessariam omiserunt, quoniam scilicet in communi lingua graecorum numquam non adspirationem in se habet Υ littera quotiens inchoat uoces. nam quod ad latina pertinet, in quibus tale quid (Vsener pro late aliquid) ambigitur, antiqua consuetudo respicienda est, quibus moris fuit pro hac adspiratione litteram dicere F. itaque harenam iustius quis dixerit, quoniam apud antiquos fasena erat, et hordeum quia fordeum, et sicut supra diximus hircos quoniam firci erant, et hoedi quoniam foedi. Ter. Scaur. p. 2249 P.: per detractionem (uitiatur scribendi ratio) cum aedus sine adspiratione scribitur, cum alioqui cum ea debeat, quoniam apud antiquos faedus sit dictus et ubi illi F litteram posuerunt, nos litteram (autem p. H substituimus, ut quod illi fordeum dicebant nos hordeum, fariolum quem nos hariolum, similiter faedum quem nos haedum dicimus. p. 2252: nec minus consonantes (inter se mutuis uicibus in declinatione funguntur) ut F et H, utraque enim ut flatus est. quare quem antiqui fircum nos hircum, et quam Falisci habam nos fabam appellamus, et quem antiqui fariolum nos hariolum. cf. p. 2258. Fest. Pauli p. 43: Chilo dicitur cognomento a magnitudine labrorum. Cilo sine adspiratione, cui frons est eminentior ac dextra sinistraque ueluti recisa uidetur. Char. p. 102, 1: Cilones dicuntur, quorum capita oblonga et conpressa sunt: chilones autem cum adspiratione ex graeco a labris inprobioribus, quae illi uocant χείλη, unde et pisces chilones inprobius labrati.

59
natura est prosodie L |
qua] quae L |
probrie L |
omno {*above n: 3 dots} L |
fastigia corr. in fastigio L |
In accentu materia locus et natura prosodiae breuissime conpraehensa sunt. nam materia esse ostenditur vox et ea quidem, qua uerba possunt sonare, id est scriptilis. locus autem syllaba, quoniam haec proprie uerbi pars est, quae recipit accentum. natura uero prosodiae in eo est, quod aut sursum est aut deorsum; nam in uocis altitudine omnino spectatur adeo ut, si omnes syllabae pari fastigio uocis enuntientur, prosodia sit nulla.
de cod. uid. adnot. ad fr. 55
59. Seru. de accentib. 7 p. 526 Endl.: In accentu ... sit nulla.
60
quod L | Quot sint prosodiae dicendum est.

at henodorus L |
perispomen L |
uocauimus L |
Athenodorus duas esse prosodias putauit, unam inferiorem, alteram superiorem. flexam autem, nam ita nostra lingua περισπωμένην uocamus, nihil aliud esse quam has duas in una syllaba.
dionisius L |
aristarci L |
trax L |
alexandrios{*above o: u} a qui rodii L |
liricorum L |
baria noxian perispomenon L |
Dionysius autem Aristarchi discipulus, cognomento Thrax, domo Alexandrinus, qui Rhodi docuit, lyricorum poetarum longe studiosissimus, tres tradidit quibus nunc omnes utuntur βαρεῖαν ὀξεῖαν περισπωμένην.
tyrannion uero iamisenus L |
lucillus mitridatico L |
captam corr. in captum L |
munere corr. in murene L |
concesit L |
quo illo L |
fuit] sit L |
barian mesehenoxiant perispomenenat qui L |
peritum] potiorem L |
assequi] esse{*above e: a} qui L |
Tyrannio uero Amisenus, quem Lucullus Mithridatico bello captum Lucio Murenae concessit, a quo ille libertate simul et ciuitate donatus fuit, quattuor scribit esse prosodias βαρεῖαν μέσην οξεῖαν et περισπωμένην. atqui memoriae proditum est hunc ante alios fuisse pronuntiatione peritum, quod nequaquam assequi potuisset, nisi tenore singularum uocum diligentissime perquisito.
qui in Endl. quin L |
redigit L corr. Endl. |
scientia et doctrina L scientiam. doctrina Endl. |
isque] eius quae L |
quodque L |
prodosia L |
dicendo ipsam] hic incipit Wasi (cf. supra
p. 49) excerptum (= W) his uerbis:
Varro laudatus in Seruii Ms. Cap. de Accentib. pluribus pro Media Prosodia arguit, ipsa in natura nihil totum |
amarum et dulce longum et breue W et amarum dulcem longum et brebem L |
sit] est LW |
quoddam W |
querimus L | In eadem opinione et Varro fuit, qui in leges suas redegit accentuum scientiam et doctrinam, isque omnibus a se propositis euidentissimas affert probationes, ut id quoque pro media prosodia facit; dicendo ipsam naturam nihil facere totum, ubi non sit medium. ut enim inter rudem et eruditum, inter calidum et frigidum, amarum et dulce, longum et breue sit quiddam medium, quod neutrum est, sic inter imam summamque uocem esse mediam, ibique quam quaerimus prosodiam.
musicam L |
quenquam W |
potuisse L potius esse W |
cordarum L |
aut uoce quarum aliaue L alia uoce buccinarum assaue W |
mesen LW |
si W si si L |
illa quae LW |
chitera{*above e: i} aut quia aliquando L cithara auditur quia aliquanto W |
tatum corr. in totum L tantum W |
cum illam, quae etc., saepe totum non sentiat theatrum ci. Wachsmuth |
neminem musicum esse, qui mediam uocem in cantu ignorauerit, nec quemquam potuisse dicere in sono chordarum aut uoce tibiarum assaue uoce cantantium μέσην esse, si non in omni uocis natura esset medium, minimeque mirum, ut in hanc multorum sensus non animaduertat, cum illum, qui in cithara aut tibia aliquanto uberior est, saepe totum non sentiat meatum.
preterea L |
mese W mesae L |
musica W |
omnia initia W |
deinde W |
in quamuis W non quamuis L |
quod] quem LW |
centron LW |
fuit Weil et Benloew théor. gén. de l’accent. lat. p. 16 fluit LW |
succendere L |
eodem uenire Weil et Benloew l. s. eo deuenire LW |
quare utriusque L quantumuis W |
Praeterea minus reliquis notam, primum quod ea sit principium aliarum ut μέση in musice initium cantionis, et omnium rerum initia semper obscura sint. dein quod omne medium in angustis non uideatur, ut punctum in quamuis magno orbe, quod uocant κέντρον. nullum esse corpus, ubi non sit medium, et omnem uocem corpus esse, omnem igitur uocem medium habere. quod enim fuit deorsum prius in medium succedere quam euolet sursum, et
quodsursum est ante eodem uenire quam deorsum, quare utriusque compitum medium esse.
et multa—aliquid reliquerunt] om. W |
disputatam L |
locum est iterarae L |
barronem corr. in Varronem L |
relinquerunt L |
Haec Varro, qui plurimos W |
quoque L |
huius sibi fuisse autores commemorat W |
barro corr. in Varro L |
ioseum L |
philosofum theoprastum L |
ut henothorum corr. in athenothorum L |
prosodoam corr. in prosodiam L |
monotonon corr. in monotomon L |
et multa praeterea latius in eam rem disputata profert, quae nunc nobis locus non est iterare. scire enim oportet rationis huius recens non esse commentum, sed omnium, qui ante Varronem et Tyrannionem de prosodia aliquid reliquerunt, plurimos et clarissimos quosque mediae huius fecisse mentionem, quos omnes sibi fuisse auctores Varro commemorat: grammaticos Glaucum Samium et Hermocraten Iasium; item philosophum Theophrastum peripateticum cui diuina facundia nomen adsciuit, nec non eiusdem sectae Athenodorum, summi acuminis uirum, qui quandam prosodiam μονότονον appellat, quae uidetur non alia esse quam media, licet diuerso uocabulo.
nec desunt L nec deesse monet Seruius W |
prosodosias L |
prosodiae sunt LW |
hiisce W |
ansimen himesip petamene cecasmen antanaca homenehc L
an simenhimes ip pentamene cecasmen antanaca homenech W |
desentit L |
uariam mesenoxian L |
Nec desunt, qui prosodias plures esse quam quatuor putauerint. ut Glaucus Samius, a quo sex prosodiae propositae sunt sub hisce nominibus: ἀνειμένη, μέση, ἐπιτεταμένη, κεκλασμένη, ἀντανακλωμένη, νήτη. sed hic quoque non dissentit a nobis. nam cuiuis ex ipsis
nominibus intellectu procliue est tres primas esse simplices et non alias quam βαρεῖαν μέσην ὀξεῖαν, postremas autem tres duplices et quasi species unius flexae, quae est genere una.
erat ostenes L |
posteriorem om. W |
autem om. W |
extendere W |
in utramque partem Weil et Benloew l. s. p. 14 in utraque parte LW |
hoc] his LW |
acutam plerumque esse putius quam grabem (corr. in grauem) L acutam plerumque esse potius quam grauem W
cf. supra
p. 55 adiunctam ci. Vsener |
probrius utraque L |
inter se] hucusque W | hanc enim flecti non uno modo omnes putauerunt, Eratosthenes ex parte priore acuta in grauem posteriorem, Theodorus autem aliquando etiam ex graui in acutiorem excendere. ceterum Varro in utramque partem moueri arbitratur, neque hoc facile fieri sine media, eamque acutae coniunctam plerumque esse potius quam grauem, quod ea propius utramque est, quam illa superior et inferior inter se. |
similior est] similiores L |
putius L |
superiorum |
uno om. L |
Media, quae inter duas quasi limes est, quod grauioris quam acutioris similior est, in inferioris potius quam superioris numerum relegatur. in hoc enim fere doctissimorum consensus est, acutam plus una uno in uerbo esse non posse, graues esse complures.
prosodiant L |
quae demisior est quae a L |
βαρεῖα uaria L |
eamque rursum est L |
epitetamenen L |
numen L |
oxian L |
acuta L |
mese L |
commeant] commentat L |
quarte L |
illi coniungit liquia L coniunctili, quia ci. Vsener |
Prosodiam ibi esse dicimus, ubi aut sursum est aut deorsum. quae demissior est, ea a pluribus βαρεῖα appellatur graece, latine uero grauis ideo quod deorsum est, in sede scilicet ponderum grauiorum. at eam quae sursum est Glaucus ἐπιτεταμένην, item alius aliter, sed nemo adhuc leuem uocauit, quamuis id erat graui contrarium, uerum ea nomen optinet ὀξείας latine acutae, ideo quod tenuis et omne acutum tenue. inter has est μέση; latine media, quia limes est per quem duae supradictae ultro citroque commeant. quartae illi coniunctae, quia ceteris perplexior est, plura sunt uocabula.
hammonius alixondris{*above last i: u} L |
aristarci scollae{*small l inserted before l} L |
oxibarin L |
cymeus perispasin L |
δίτονον ci. Weil et Benloew l. s. p. 10 aponon L |
sim plecton L |
epicarmus siracusius cetasmenen L |
perespomene L |
prima corr. in primo L |
grauem] grebem L |
Ammonius Alexandrinus, qui Aristarchi scholae successit; ὀξύβαρυν uocat, Ephorus autem Cymaeus περίσπασιν, Dionysius Olumpics δίτονον, Hermocrates Iasius σύμπλεκτον, Epicharmus Syracusius κεκλασμένην. uerum ea nunc ab omnibus περισπωμένη graece uocatur, apud nos flexa; quoniam primo erecta rursus in grauem flectitur.
brebior L |
chitera L |
quoque quae L |
tibia] uita corr. in tiuia L |
tanta corr. in tanto L |
βομβυκίῳ bamborio L cf. supra
p. 58 |
addita corr. in addito L |
brebitatem L |
isdem L |
in om. L. |
cordarum L |
transuolai L | Acuta exilior et breuior et omni modo minor est, quam grauis, ut est facile ex musica cognoscere cuius imago prosodia. nam et in cithara omnique psalterio quo quaeque chorda acutior eo exilior, et tibia tanto est uoce acutiore quanto cauo angustiore, adeo ut corniculo aut βομβυκίω addito grauior reddatur, quod crassior exit in aera. breuitatem quoque acutae uocis in iisdem organis animaduertere licebit, siquidem in pulsu chordarum citius acuta transuolat, grauis autem diutius auribus immoratur.
cordae L |
tendentur corr. in tenduntur L |
tiuiae quo acutiores L |
sint corr. in sunt L |
διαστήματα] istamina L cf. supra
p. 59 | etiam ipsae chordae, quae crassius sonant, longiores uidentur quia laxius tenduntur. item in fistula duo calami breuissimi, qui acutissimae uocis, tibiae quoque acutiores quae breuiores, et his foramina quam sunt ori proxima et breuioris aeris motum persentiscunt tam uocem reddunt acutam. sic in loquentium legentiumque uoce, ubi sunt prosodiae uelut quaedam διαστήματα, acuta tenuior est quam grauis et breuis adeo, ut non longius quam per unam syllabam quin immo per unum tempus protrahatur, cum grauis quo uberior et tardior est diutius in uerbo moretur et iunctim quamuis in multis syllabis residat. quocirca graues sunt numero plures, pauciores acutae, flexae rarissimae.
an in eandem partem depressa a fastigio? |
depressa L |
diagrammatae L |
sumus hic per lidius L |
quo corr. in qua L |
nominis L |
cum surgens L an a sinistra consurgens? |
curuatur adextro uersu L |
efficit et] et om. L |
Acutae nota est uirgula a sinistra parte dextrorsum sublime fastigata. grauis autem notatur simili uirgula in eadem parte depresso fastigio, quae notae demonstrant omnem acutam uocem sursum esse et grauem deorsum. ipsum etiam musicorum docetur diagrammate in quo tropi pro acumine uocum superiores scribuntur; denique summus hyperlydius quia acutissimus, infimus hypodorius quo nullus est grauior. flexa autem prosodia, quod duplex est et ex acuta grauique ficta, notam habet nomini potestatique respondentem. nam a sinistro cornu surgens arduo fastigio et sursum molli curuatura dextrouersum flexa praecipiti cliuo deprimitur et speciem pronae litterae V efficit et priorem acutam et posteriorem grauem sibi inesse significat. |
Ordo in accentibus non adtenditur, uerum uarie, nunc grauem nunc acutum nonnumquam flexum primo loco poni dubium non recipit.|
longitudine uocis tempora L |
in quocumque L in quo cum quae Westphalus fragm. d. gr. rhythm. p. 42 |
et] ut L |
brebem L |
brebissimum L |
enuntiationem Westphalus l.s. p. 43 enuntiatione L |
brebissimae |
coherens adaequaberit L |
rithmihi temporibus syllabis L |
Longitudo uerborum duabus in rebus est, tempore et syllabis. tempus ad rhythmicos pertinet, syllabae ad metricos. inter rhythmicos et metricos dissensio nonnulla est, quod rythmici in uersu longitudinem uocis tempore metiuntur et huius mensurae modulum faciunt tempus breuissimum in quo quaecunque syllaba enuntiata sit breuem uocari. metrici autem uersuum mensuram syllabis conpraehendunt et huius modulum syllabam breuem arbitrantur, tempus autem breuissimum intellegi quod enuntiationem breuissimae syllabae cohaerens adaequauerit. itaque
rhythmici temporibus syllabas, metrici tempora syllabis finiunt.
60. Seru. de accentib. 17 p. 530 Endl.: Quot ergo sint ... 187 dicendum est. quae res eo maiore cum cura tractanda est, quod nostra ratio ab opinione iam inueterata et omnium fere animis adfixa discrepat. Athenodorus duas ... inferior inter se. sed hoc mediae prosodiae satis, quo quis sciat esse quaerendam. ceterum qui hanc ignorant, ‘quia sola nouerunt, quae scholis studuerunt, 188 non sunt culpandi. sed nec magistros, qui tres solas demonstrant, erroris arguerim, si modo hoc docendi causa faciunt, cum ipsos quarta non lateat. tres prosodias in usu esse scire oportet, media autem quae ... inesse significat. mediae uero cuius nunc usus non habetur, notam non ponimus, quia neque a maioribus accepimus neque fingere possumus. ordo in accentibus ... non recipit, non tamen setius est aliquis (an alius?) prior natura 189 quam alius, non secus atque in litteris euenit. nobis de accentu dicturis non longitudo tractanda est, uerum (accentu longirido tractandum est ue cod.) altidudo, quae tamen liquido cognosci non potest, nisi longitudinis quoque ratio habeatur. in eius enim aliqua parte esse debet id quod altissimum est. denique cum uerbum enuntietur, aliqua in eo syllaba necessse est summum illud uocis fastigium possideat, sed quae potissimum sit, ea monstrari non potest, nisi per temporum syllabarumue numerum, qui proprie longitudinis 190 est, quapropter etsi metricis uidetur syllabarum naturam * ad rhythmicos solos pertinere temporum denumerare interualla, tamen, quia titulus propositi utramque flagitat cognitionem, ne quid quod ad discendos accentus pertinet deesse uideatur, de uerbi longitudine dicendum est, ea sola adtingentes, quae operi necessaria uidebuntur. longitudo uerborum ... syllabis finiunt. neque enim refert, tempus in syllaba esse an in tempore syllabam dicamus, dummodo discendi causa concessum est eam moram qua breuis syllaba dicitur, unum et breuissimum tempus uocare, qua uero longa profertur, 191 duo tempora appellare, ipsa cogit natura, cum loquimur. breuem monochronon, longam dichronon appellamus. duo enim longa syllaba habet tempora, positionis et naturae, breuis naturae habet tantum (unum?) modo. Terentius rhythmis scribit comoedias uel Plautus. Prisc. de accentib. p. 519, 25: accentus est certa lex et regula ad eleuandam et deprimendam syllabam uniuscuiusque particulae orationis, qui fit ad similitudinem elementorum litterarum syllabarumque, qui etiam tripertito diuiditur, acuto graui circumflexo. acutus 192 namque accentus ideo inuentus est, quod acuat siue eleuet syllabam; grauis uero eo, quod deprimat aut deponat. circumflexus ideo quod deprimat et acuat. Isid. orig. I 17, 1: accentus, qui graece prosodia est, ex graeco nomen accepit, nam graece πρὸς ad latine, ᾠδή graece latine cantus est ... accentus autem dictus, quod iuxta cantum sit sicut aduerbium quod iuxta uerbum est. acutus accentus dictus, quod acuat et erigat syllabam, grauis quod deprimat et deponat, est enim contrarius acuto. circumflexus, quia de acuto et graui constat, incipiens enim ab acuto in grauem desinit, atque ita dum ascendit et descendit, circumflexus efficitur. acutus autem et 193 circumflexus similes sunt. nam uterque leuat syllabam. grauis contrarius uidetur ambobus, nam semper deprimit syllabas, cum illi leuent, ut ‘unde uenit Titan et nox ubi sidera condit’. unde hic grauis est, minus enim sonat, quam acutus et circumflexus. Mar. Vict. I 8, 1 p. 2481 P.: inter metricos et musicos propter spatia temporum, quae syllabis conprehenduntur, non parua dissensio est. nam musici non omnis inter se longas aut breuis pari mensura consistere, si quidem et breui breuiorem et longa longiorem dicant posse syllabam fieri, metrici autem prout cuiusque syllabae longitudo ac breuitas fuerit, ita temporum spatia definiri neque breui 194 breuiorem, aut longa longiorem, quam natura in syllabarum enuntiatione protulit, posse aliquam reperiri.
60A
tibias om. P = cod. Paris. 7975 saec. XI cuius Alfredus Holderus mecum communicauit lectiones |
antiquos. & Nam & si ipsum P |
in templo Marsiae Paulyus uolg. in marsiae templo P |
·IIII· P |
Varro ait ad Marcellum de lingua latina: quattuor foraminum fuisse tibias apud antiquos. etenim et se ipsum ait in templo Marsyae uidisse tibias quattuor foraminum.
60A. Acro ad Horat. art. poet. 202: Varro ait in tertio disciplinarum et ad Marcellum ... foraminum. quare quaterna tantum foramina antiquae tibiae habuerunt. alii dicunt non plus quam tria. Comm. Cruqui ad h. u.: Varro in tertio disciplinarum et ad Marcellum de lingua latina quattuor foraminum fuisse tibias apud antiquos ait, et se ipsum in Marsyae templo eas uidisse refert.
60B
phrigia cod. Regin. 1674 saec. X frigia cod. Paris. 7929 saec. X | Tibia phrygia dextra unum foramen habet, sinistra duo, quorum unum acutum sonum habet alterum grauem.
60B. Seru. ad Verg. Aen. VIIII 618: Tibiae aut serranae dicuntur, quae sunt pares et aequales habent cauernas, aut Phrygiae, quae et impares sunt et inaequales habent cauernas ... ut enim ait Varro: tibia Phrygia ... alterum grauem.
61
In priore uerbo graues prosodiae quae fuerunt manent, reliquae mutant.
61. Gell. XVIII 12, 1: Id quoque habitum est in oratione facienda elegantiae genus, ut pro uerbis habentibus patiendi figuram agentia ponerent ac deinde haec uice inter sese mutua uerterent ... Varro libris quos ad Marcellum de lingua latina fecit: in priore ... reliquae mutant inquit elegantissime pro mutantur.
62
fenerator LV |
sicuti V uti L |
tercio L |
latine L |
foenore L fenore V |
est V esse L |
fęnus L fenus V |
ait om. L |
ad fętu L |
pecunię L pecunie V |
et in catoneinne ceteros L |
etatis V |
sine A] A om. V |
pronunciasse L |
fęcunditas L |
Faenerator, sicuti M. Varro in libro tertio de sermone latino scripsit, a faenore est nominatus. faenus autem dictum ait a fetu et quasi a fetura quadam pecuniae parientis atque increscentis. idcirco et M. Catonem et ceteros aetatis eius feneratorem sine A littera pronuntiasse tradit, sicuti fetus ipse et fecunditas appellata.
de codd. uid. adnot. ad fr. 36
62. Gell. XVI 12, 1: Cloatius Verus in libris, quos inscripsit 195 uerborum a graecis tractorum, non pauca hercle dicit curiose et sagaciter conquisita neque non tamen quaedam futilia et friuola ... in libro quarto ‘faenerator’ inquit ‘appellatus est quasi φαινεράτωρ ἀπὸ τοῦ φαίνεσθαι ἐπὶ τὸ χρηστότερον, quoniam id genus hominum speciem ostentent humanitatis et commodi esse uideantur inopibus nummos desiderantibus’ idque dixisse ait Hypsicratem quempiam grammaticum, cuius libri sane nobiles sunt super his, quae a graecis accepta sunt. sine hoc autem ipse Cloatius siue nescio quis alius nebulo effutiuit, nihil potest dici insulsius. faenerator enim sicuti ... fecunditas appellata. Non. p. 54: faenus ab eo dictum est, quod pecuniam pariat increscenti tempore quasi fetus aut fetura. nam et graece τόκος dicitur ἀπὸ τοῦ τίκτειν, quod est parere. Varro libro III de latino sermone: foenus autem dictum a foetu, et quasi foetura quadam (foeturam quandam W) pecuniae. nam et Catonem et ceteros antiquiores sine A littera faenus pronuntiasse contendit, ut fetus et fecunditas. cf. Varr. de l. l. VII 96 p. 373. Fest. Pauli p. 86: fenus et feneratores et lex de credita pecunia fenebris a fetu dicta, quod crediti nummi alios pariant ut apud graecos eadem res τόκος dicitur. cf. p. 94: fenus.
63
Vtrumque mulieres et epicrocum uiri quoque habitarunt.
63. Non. p. 318: Habitare est inhabitare habere uti. Varro de sermone latino libro III: utrumque ... habitarunt.

IIII

64*
arsi et thesi P | Rhythmus est pedum temporumque iunctura uelox diuisain arsin et thesin, uel tempus quo syllabas metimur. latine numerus dicitur.
64*. Mar. Vict. I 10, 1 p. 2484 P.: Rhythmi origo de arsi et thesi manare dinoscitur. nam rhythmus est ... numerus dicitur. Diom. p. 473, 21: rhythmus est pedum temporumque iunctura cum leuitate sine modo. Augustin. de musica III 1, 2. I p. 581 ed. congr. S. Mauri: quoniam oportet distingui etiam uocabulis ea quae re ab se distincta sunt, scias illud superius genus copulationis rhythmum a graecis, hoc autem alterum metrum uocari, latine autem dici possent illud numerus, hoc mensio uel mensura. sed quoniam haec apud nos nomina late patent et cauendum est, ne ambigue 196 loquamur, commodius utimur graecis. uides tamen ut opinor, quam recte utrumque nomen his rebus sit impositum, nam quoniam illud pedibus certis prouoluitur peccaturque in eo si pedes dissoni misceantur, recte appellatus est rhythmus id est numerus, sed quia ipsa prouolutio non habet modum, nec statutum est in quoto pede finis aliquis emineat, propter nullam mensuram continuationis non debuit metrum uocari. hoc autem utrumque habet, nam et certis pedibus currit et certo terminatur modo. itaque non solum metrum propter insignem finem, sed etiam rhythmus est propter pedum rationabilem connexionem. quocirca omne metrum rhythmus, non omnis rhythmus etiam metrum est. de ord. II 14, 40. I p. 417: quod autem non esset certo fine moderatum, sed tamen rationabiliter ordinatis pedibus curreret, rhythmi nomine notauit (ratio), qui latine nihil aliud quam numerus dici potuit. cf. Atil. Fortun. p. 2689 P. 337 G. Isidor. orig. I 38, 3: uersui adhaeret rhythmus, qui non est certo fine moderatus, sed tamen rationaliter ordinatis pedibus currit, qui latine nihil aliud quam numerus dicitur. Quint. VIIII 4, 55: rhythmi neque finem habent certum nec ullam in contextu uarietatem, sed qua coeperunt sublatione ac positione ad finem usque decurrunt.
65*
Metrum est compositio pedum ad certum finem deducta uel rhythmus modis finitus.
65*. Mar. Vict. I 12, 1 p. 2493 P.: Metrum ... deducta seu dictionum quantitas et qualitas pedibus terminata, uel ... finitus. Diom. p. 474, 2: metrum est conpositio pedum ordine statuto decurrens modum positionis sublationisque conseruans. cf. Augustini uerba ad fr. 64*. Isidor. orig. I 38, 1: metra uocata, quia certis pedum mensuris atque spatiis terminantur. neque ultra dimensionem temporum constitutam procedunt. mensura enim graece μέτρον dicitur. cf. Atil. Fortun. l. s. s.
66
recipiantur M |
modos B |
Alienum pedem metra nisi recipiant modus non facile finitur et magis rhythmus est quam metron. et Varro dicit inter rhythmum, qui latine numerus uocatur, et metrum hoc interesse quod inter materiam et regulam.
66. Diom. p. 512, 37: alienum autem pedem ... et regulam. Mar. Vict. I 10, 3 p. 2484 P.: differt rhythmus a metro, quod metrum in uerbis, rhythmus in modulatione ac motu corporis sit, et quod metrum pedum sit quaedam compositio, rhythmus autem temporum inter se ordo quidam, et quod metrum certo numero syllabarum uel pedum finitum sit, rhythmus autem numquam numero circumscribatur. Diom. p. 474, 5: distat metrum a rhythmo, quod metrum certa qualitate ac numero syllabarum temporumque finitur, certisque pedibus constat ac clauditur, rhythmus autem temporum ac syllabarum pedumque congruentia in (sic B) infinitum multiplicatur ac profluit. 197 Char. p. 289, 15: nihil est inter rhythmon et metron nisi quod rhythmos est metrum fluens, metron autem sit rhythmos clausus. Augustin. de mus. V 1, 1. I p. 617 ed. congr. S. Mauri: interesse animaduerterunt inter rhythmum et metrum aliquid, ut omne metrum rhythmus, non etiam omnis rhythmus metrum sit. omnis enim legitima pedum connexio numerosa est, quam quoniam metrum habet, non esse numerus nullo modo potest, id est non esse rhythmus. sed quoniam non est idem, quamuis legitimis pedibus nullo tamen certo fine prouolui, et item legitimis progredi pedibus sed certo fine coerceri, haec duo genera etiam uocabulis discernenda erant, ut illud superius rhythmus tantum proprio iam nomine, hoc autem alterum ita rhythmus ut metrum etiam uocaretur. cf. Atil. Fortum. p. 337 G. p. 2689 P. Quint. VIIII 4, 50.
67
haec iam haec deleto altero haec A |
Bruges Ritschelius quaest uarr. p. 34 Phryges A phyres B |
nonnunquam B |
cecilium B |
dei A dei· (i ab altera manu in loco eraso scr.) B |
Terentium] Ad. IIII 4, 1 |
discrutior B |
Clausulas quoque primum appellatas dicunt, quod clauderent sententiam, ut apud Attium: ‘an haec iam obliti sunt Bruges?' nonnumquam ab his initium fit; ut apud Caecilium: ‘di boni quid hoc?', apud Terentium: ‘discrucior animi’.
A = cod. Parisinus 7496 saec. VIIII (cf. Hertz praef. Prisc. p. X) B = cod. Parisinus 7501 saec. X
67. Rufin. comm. in metr. Terent. p. 2707 P. 379 G.: Varro in VII (in septimo A VII B): clausulas quoque ... discrucior animi. idem Varro in eodem libro VII de lingua latina ad Marcellum sic dicit e. q. s. ( fr. 73). Mar. Vict. I 17, I p. 2503 P.: nunc de metrorum prout uersus processerit praescripto et legitimo fine clausulaque dicemus. nam metrica lege in fine uersuum quadripartita conclusio est, per quam exitus metri statusque dinoscitur, utrum pede seu semipede uel dipodia sit terminatum. hano graeci κατάληξιν uocant, id est cum legitimum metrum in syzygia simplicem pedem, in monopodia uero, id est in simplici pede syllabam perdit. II 3, 38 p. 2524 P.: quod uero ad clausulas id est minuscala cola pertinet, quot genera uersuum sunt, totidem eorum membra pro clausulis poni possunt et (scr. set) solent in canticis magis quam in diuerbiis, quae ex trimetro magis subsistunt, collocari et praecipue apud Plautum et Naeuium et Afranium. nam hi maxime ex omnibus membris uersuum [colis] ab his separatis licenter usi reperiuntur in clausulis. exscripsit Victorinum Rufinus comm. in metr. Terent. p. 2708 P. 381 G. cf. Fest. Pauli p. 56: Clausula, quam graeci ἐπῳδὸν uocant, a breui conclusione est appellata.

68*
quod] quae P |
cum ex ea P |
disoluitur P |
efficit P |
cedatur P |
* nam] ex. gr. poteris consideranda nunc |
quae] qui P |
complurum P |
abdissimilium P |
temporibus P |
trieterici, uel in P corr. Vsener |
Consideranda praeterea in metris cola quae latine membra, item comma, quod caesum a nobis proprie dicitur, | quorum differentia talis est. colon est membrum quod finitis constat pedibus, comma autem in quo uel pars pedis est. | partes ergo uersus cum ea qua coniunctus erat parte dissoluitur, cola efficient, cum uero ea qua coniunctus erat parte absciditur, particula quae diuolsa ex eo est comma dicetur: ut in illis uersus soluatur, in his caedatur. * nam periodus, quae latina interpretatione circuitus uel ambitus uocatur, [id est compositio pedum trium uel quattuor uel complurium similium atque dissimilium] ad id rediens unde exordium sumpsit, sicut temporis lustrum uel sacrorum trieteris.
uno om. P |
an omne delendum? |
num ad exordium suum? |
decurrit. Περίοδος dicitur omnis P |
exametri P |
unde—sunt] uncis inclusit Vsener |
commate P |
ita et in poematis, quando non uno uersus omnes metri genere panguntur sed ex uariis uersibus carmen omne compositum per circuitum quendam ad ordinem suum recurrit, περίοδος dicitur circuitus omnis hexametri uersus modum excedens [unde ea quae modum et mensuram habent metra dicta sunt]; subsistit autem ex commatis colis et uersibus.
totum hoc capitulum nimis turbatum certo emendari nequit; quae nunc supra leguntur, Wachsmuth constituit. P = cod. Parisinus 7539 (membr. saec. forsitan VIIII) Gaisfordi

198

68*. Mar. Vict. I 13, 1 p. 2497 P.: Consideranda praeterea ... proprie dicitur, id est extrema et exigua pars in metris, mensura enim seu modus metrorum huiusmodi accipietur, nam extremum in his atque ultimum, quod mono metron dicitur, constat ex uno pede, maximum uero usque ad periodum decametrum porrigetur, quorum differentia ... pedis est. erunt itaque cola particulae solutorum metrorum, ut ‘arma uirumque cano’. omnis autem uersus κατὰ τὸ πλεῖστον in duo cola diuiditur, abusiue autem et comma dicitur colon. his quidam adiungunt stichum id est uersum sub huiusmodi differentia, ut sit versus qui excedit dimetrum, unde et hemistichium dicitur, colon autem et comma intra dimetrum. erit itaque colon cum integrae fuerint syzygiae, comma uero cum imperfectae. proprie autem graeci cola dicunt, quaecumque circa iuncturas aut artus porrecta sunt in longitudinem membra, unde Euripides ‘καὶ κῶλα κώλοις τετράπουν μιμήσομαι’, brachia scilicet et femina. * unde dictum μέλος (libri unde dictum μέλος brachia sc. et fem.) * nec in metro *. apud quosdam haec communiter μέλη appellantur, quae nos carmina interpretamur et membra, quia (quae P) μέλη graeci diuisa membrorum uocant. partes ergo ... et uersibus. Aphthon. p. 241 G.: constat μέλος colo et commate. colon est quaedam pars orationis integra pedum compositione coniuncta, cuius pars comma dicitur. erunt itaque cola particulae solutorum metrorum dumtaxat, cum integrae fuerint syzygiae, 199 comma uero cum imperfecta est. omnis autem uersus κατὰ τὸ πλεῖστον in duo cola diuiditur, abusiue autem etiam comma dicitur colon. Mar. Vict, I 19, 1 p. 2508 P.: incisiones uersuum, quas graeci τομὰς uocant, ante omnia in hexametro heroo necessario obseruandae sunt. omnis enim uersus in duo cola formandus est, qui herous hexameter merito nuncupabitur, si conpetenti diuisionum ratione dirimatur.
69
ac rhythmos] arythmos P |
exametrum infra quoque P |
dipodian P |
sua cuique P |
quodsi Vsener quos P |
simplicum P |
appellatione habebitur P corr. Vsener |
Versus est, ut Varroni placet, verborum iunctura quae per articulos et commata ac rhythmos modulatur in pedes. incipit autem a dimetro et procedit usque ad hexametrum in his dumtaxat uersibus qui per singulos pedes dirimuntur, in illis autem qui per dipodiam, usque ad tetrametrum uel pentametrum, nonnunquam hexametrum procedunt; quibus de diuisione ac scansione suum cuique nomen est. quodsi latine taxatione simplicium senarios trimetros, octonarios uero tetrametros uocauerunt abusiue, uel haec appellatio tenebitur cum sincera et propria significatione graecorum.
Apud nos autem uersus dictus est a uersuris, id est a repetita scriptura ex ea parte in quam desinit. primis enim temporibus, sicut quidam asserunt, sic soliti erant scribere ut cum a sinista parto initium facere coepissent et duxissent ad dextram, sequentem uersum a dextra parte inchoantes ad sinistram perducerent, quem morem ferunt custodire adhuc in suis liris rusticos.
Bostrophen P |
quae] qui P |
quae] qui P |
partis om. P |
cf. Ennius annal. 563 Vahl.
suam Charisius ceterique |
Ennius ann. 317 Vahl. |
a famul P |
Lucilius sat. XX fr. 10 Dous.
detendite et spoliate P despoliate et detundite Nonius p. 490 |
hoc autem genus scripturae dicebant βουστροφηδὸν a boum uersatione, unde adhuc in arando, ubi desinit sulcus et unde alter inchoatur, uersura proprio uocabulo nuncupatur. omnis autem uersus ab integra parte orationis incipit et in integram desinit exceptis his, quae in comoediis ioculariter dicta corrupta aut semiplena efferuntur aut quae raro apud epicos metri necessitate diuiduntur | pari ratione in uersu et apocope praecepta est, id est subtractio syllabae syllabarumue [cuiuslibet partis orationis] metro cogente facta, quae siue in uerbo siue in nomine acciderit, pro integra parte orationis accipietur, ut ‘indo sua do’ id est in sua domo. item:ac famul infimus esset’ pro famulo. similiter ‘proras detondete et despoliate guberna’ id est gubernacula. | uersus autem distat a metro, quod in uersu statim auditur et metrum, in metro autem non statim uersus.
69. Mar. Vict. I 14, 1 p. 2498 P.: Versus est ... significatione graecorum. [uersus herous hexameter epos dicatur]. apud nos ... necessitate diuiduntur, ut apud Vergilium (georg. Ill 381) ‘septem subiecta trioni’. pari ratione ... 200 gubernacula, sicut diximus metri necessitate. uersus autem ... statim uersus. Diom. p. 506, 15: uersuum genera praecipua sunt quinque, aut enim dimetri sunt aut trimetri aut tetrametri aut pentametri aut hexametri. Augustin. de ord. II 40. I p. 417 ed. congr. S. Mauri: ne longius pedum cursus prouolueretur, quam eius iudicium posset sustinere, modum statuit (ratio) unde reuerteretur et ab eo ipso uersum uocauit. cf. Augustin. de mus. V 3, 4, I p. 619. Isidor. orig. I 38, 2: uersus dicti ab eo, quod pedibus in ordine suo dispositis, certo fine moderantur per articulos, qui caesa et membra nominantur. qui ne longius prouoluerentur, quam iudicium posset sustinere, modum statuit ratio. unde reuerteretur, et ab eo ipso uersus uocatus, quod reuertatur. VI 14, 7: uersus autem uocati uolgo, quia sic scribebant antiqui sicut aratur terra. a sinistra enim ad dextram primum deducebant stilum, deinde conuertebantur ab inferiore et rursus ad dextram uersus, quos et hodie rustici uersus uocant.
70*
τὸ om. P |
quod] qui P |
uiti P |
uno add. O. Iahn |
est] id est P |
Qui uersus facit παρὰ τὸ ποιεῖν dictus est ποιητής, latina lingua uates dicitur, quod uerba modulatione conectat. uiere enim conectere est, unde uimen dictum uirgulti species et uieti in rotis. poetice est ars ipsa. nam poesis et poema distant eo quod poema uno tantummodo clauditur carmine ut tragoedia [uel rhapsodia], poesis autem ex pluribus est corpus operis confecti ut Ilias Homeri.
70*. Mar. Vict. I 15, 1 p. 2499 P.: Qui uersus ... Ilias 201 Homeri et Aeneis Vergilii. Diom. p. 473. 16: poetica est fictae ueraeue narrationis congruenti rhythmo ac pede conposita metrica structura ad utilitatem uoluptatemque accommodata. distat autem poetica a poemate et poesi, quod poetica ars ipsa intellegitur, poema autem pars operis ut tragoedia, poesis contextus et corpus totius operis effecti ut Ilias Odyssia Aeneis. Isidor. orig. VIII 7, 3: uates a ui mentis appellatos Varro auctor est uel a uiendis carminibus, id est flectendis, hoc est modulandis, et proinde poetae latine uates olim et scripta eorum uaticinia dicebantur, quod ui quadam et quasi uesania in scribendo commouerentur, uel quod modis uerba connecterentur, uiere antiquis pro uincire ponentibus, etiam per furorem. Seru. ad Verg. Aen. III 443: duo genera uaticinandi sunt aut simplex ut Heleni, aut per furorem ut Sibyllae, quia uates a ui mentis appellates Varro auctor est. Non. p. 428: poesis et poema hanc habent distantiam: poesis est textus scriptorum, poema inuentio parua quae paucis uerbis (an uersibus?) expeditur. Lucilius satirarum libro VIIII ... Varro Parmenone: poema est lexis enrhythmos, id est uerba plura modice in quamdam coniecta formam. itaque etiam distichon epigrammation uocant poema. poesis est perpetuum argumentum ex rhythmis. cf. Varr. de l. l. VII 36 p. 323. Sueton. fr. 2 Reiff.
71
et ceterorum B | Mensuram esse in fabulis [hoc est μέτρον] Terentii et Plauti et ceterorum comicorum et tragicorum dicunt hi: Cicero Scaurus Firmianus Varro Victorinus.
codicibus quos A et B signaui (cf. adnot. ad fr. 67) accedit hoc loco cod. Vossianus 33, 4 = C
71. Rufinus comm. in metr. Terent. p. 387 G. p. 2713 P.: Mensuram esse ... Victorinus Caesius Bassus Terentianus Caecilius Vindex Cinna Sisenna Diomedes Albinus Quintilianus Sosipater Charisius Helenius Asper Caper Arruntius Probus Plinius Euantius (sic BC) Sacerdos qui et Donatus Iuba. Seru. de accent. p. 535 Endl.: Terentius rhythmis scribit comoedias uel Plautus.
72
Dimeter ABM |
heroious ex superiore iambico fit ut Buschius et, nisi quod hexametro pro iambico cl. Diom. p. 512, 4 correxit, Ritschelius quaest. uarr. p. 35. |
Trimeter herous ex superiore * * * iambico diximus. sed hoc Varro ab Archilocho auctum dicit adiuncta syllaba et factum tale: ‘omni potente parente meo’. huic si auferas ultimam syllabam, erunt tales tres pedea, quos prior pars hexametri recipere consueuit.
lacunam indicauit Keilius cui intercidisse uidentur quaedam quibus trimetrum heroum ex superiore parte hexametri in epodis coniungi cum iambico dictum fuit, de qua re dixit Diom. p. 502, 3
72. Diom. p. 515, 14: Trimeter herous ... recipere consueuit.
73
at A aut B |
fiat AB |
heri (h in rasura) B Terent. Eun. III 4, 1 |
aliquod AB |
At in extremum senarium totidem semipedibus adiectis fiet comicus quadratus, ut hic: ‘heri aliquot adulescentuli coimus in Piraeo’.
de codd. uid. adn. ad fr. 67

202

73. Rufin. comm. in metr. Terent. p. 2707 P. 380 G.: idem Varro in eodem libro VII (in eodem septimo A eodem VII B) de lingua latina ad Marcellum sic dixit: at in ... in Piraeo. Diom. p. 515, 3: septenarium uersum Varro fieri dicit hoc modo, cum ad iambicum trisyllabus pes additur et fit tale ‘quid immerentibus noces quid inuides amicis?' similis in Terentio (Hecyr. III 2, 14) uersus est ‘nam si remittent quippiam Philumenae dolores’. et in Plauto saepius tales reperiuntur. Rufin. p. 378 G. p. 2706 P.: Diomedes sic: ‘septenarium uersum Varro fieri dicit hoc modo, cum ad iambicum trisyllabus pes additur et fit tale ‘quid inmerentibus noces, quid inuides amicis?'. similiter in Terentio uersus est ‘nam si remittent quippiam Philumenae dolores’. et in Plauto saepius tales reperiuntur’ ... (fr. 74) ... Charisius sic ‘septenarium uersum fieri dicit Varro hoc modo, cum ad iambicum trisyllabus pes additur, ut praefatum est, et fit tale ‘quid inmerentibus noces, quid inuides amicis?' similis in Terentio uersus est: ‘nam si remittent quippiam Philumenae dolores’. et in Plauto sac pius tales reperiuntur. (et fit—reperiuntur A om. B).
74
notam ·I· transuersam A notam et transuersum corr. alt. m. in notam I tranuersam B |
sillabas A |
uorsum B |
amicus] Terent. Phorm. I 1, 1 |
meus sup. lineam B |
Quare in huiuscemodi locis poni oportet notam I transuersam inter syllabas, frequentius ad extremum uersum senarium et similes, si pro longa breuem habebunt extremam, ut in hoc: ‘amicus summus meus et popularis Geta’.
74. Rufin. comm. in metr. Terent. p. 2706 P. 378 G.: Varro de lingua latina ad Marcellum sic: quare in ... popularis Geta.
75
proponuntur ABM |
dicens priore loco a docens ABM |
Octonarius est, ut Varro dicit, cum duo iambi pedes iambico metro praeponuntur, et fit uersus talis: ‘pater meus dicens docendo qui docet dicit docens’.

203

75. Diom. p. 515, 9: Octonarius est ... dicit docens. tolle hinc primos duos iambos et erit tale quale illud est: ‘ibis Liburnis inter alta nauium’ (Horat. epod. I 1).
76
Ex om. ABM |
iambico] iambionicum Lachmannus in Lucr. p. 276 |
phylumenae BM Terent. Hec. III 2, 14 |
Ex iambico nouum carmen refert Varro cuius exemplum est tale: ‘pedem rhythmumque finit’. si addas hic quae detracta sunt ex iambico, eundem iambicum supplebis sic: ‘pedem rhythmumque finit [alta nauium]' potest hoc comma tale esse, quale illud: ‘Philumenae dolores’, quod est ex iambico septenario.
76. Diom. p. 518, 14: Ex iambico ... iambico septenario. et illud hinc est comma, quod Arbiter fecit tale: ‘anus recocta uino | trementibus labellis’.
77
Archilochium Varro illud dicit, quod est tale: ‘ex litoribus properantes nauibus recedunt’.
77. Diom. p. 515, 19: Archilochium Varro ... recedunt. hic superius comma quod est tale ['ex litoribus properantes’ simile est illi quod est tale]: ‘Troiae qui primus ab oris’, inferius comma, quod est tale ‘nauibus recedunt’ simile est illi quod est tale ‘machinae carinas’.
78
hiccecero {*above first e: i} B | Latine (scripserunt) de numeris hi: Cicero Victorinus Eusebius Terentianus Varro Probus.
78. Rufin. de metr. orat. p. 2720 P. 398 G.: Victorinus multa dicit de compositione et numeris et pedibus oratoriis. ut Cicero (in Oratore) dicit, isti scripserunt apud graecos Thrasymachus Naucrates Gorgias Ephorus Isocrates Theodectes Aristoteles Theodorus Byzantius Theophrastus [Hieronymus]. latine de numeris ... Probus Charisius Diomedes Quintilianus Donatas Victor Seruius.

V

79
producta sup. lin. add. ab alt. manu in A |
uaro A |
letis {*above e: c} D |
significare BD |
perflexa AB per.lexa {*above .: p} C perplexa D |
producenda D |
preterea D |
grecos A |
aput latinos A |
longe ab alt. m. add. C |
prosę AB prose C |
p̃rius C |
condebatur {*above at: n} C |
prose C |
Prosa est producta oratio a lege metri soluta. prosum enim antiqui productum dicebant et rectum, unde ait Varro, apud Plautum ‘prosis lectis' significari rectis. unde etiam quae non est perflexa numero sed recta prosa oratio dicitur, in rectum producendo. | praeterea tam apud graecos quam apud latinos longe antiquiorem curam fuisse carminum quam prosae. omnia enim prius uersibus condebantur, prosae autem studium sero uiguit.
prim; A |
grecos AD |
ferecides ABCD |
syrus AD sirus BC |
oration~ B |
apius C |
caecus A cecus CD c&us B |
pirrum ABCD |
prius {*above u: M} M alt. m. add. A prius C |
exhinc & caeteri A exhinc & ceteri BCD |
pose {*above po: r} aeloquentia condiderunt C |
primus apud graecos Pherecydes Syrus soluta oratione scripsit, apud romanos autem Appius Caecus aduersus Pyrrhum solutam orationem primus exercuit. iam exin ceteri prosae eloquentia contenderunt.
Isidori capituli mihi contulit Vsener codices Bernenses hos: A = cod. 101 B = cod. 224 C = cod. 36 saec. X uel XI D = cod. 95 saec. XII uel XIII

recte iudicauit Vsener quae uolgo leguntur cap. 38, 12 quondam uerbis nostris adscripta fuisse, praue relata ad § 11 ‘ante Pherecydem’; sunt autem haec: hoc (hunc AB) apud graecos Hecataeus Milesius (achatesius milesius A acatesius melesius B acathes milesius ras. trium litterarum post acathes D) fertur primus conposuisse uel ut alii putant Phercydes Syrus (ferecides sirus ABD). de C tacet Vsener

204

79. Isidor. orig. I 37, 1: Prosa est ... rectum producendo. alii prosam aiunt dictam ab eo quod sit profusa, uel ab eo quod spatiosius proruat et excurrat nullo sibi termino praefinito. praeterea tam ... eloquentia contenderunt.

80
in soluta] in om. R |
pabilia (corr. ex babilia) eis fecerunt tria u~ nos primum uberem uocamus om. reliquis R |
atq: atq: R |
Et in carmine et in soluta oratione genera dicendi sunt tria probabilia, quae graeci χαρακτῆρας uocant nominaque eis fecerunt ἁδρόν ἰσχνόν μέσον. nos quoque quem primum posuimus uberem uocamus, secundum gracilem, tertium mediocrem. uberi dignitas atque amplitude est, gracili uenustas et subtilitas, medius in confinio est utriusque modi particeps.
R = cod. Lugdun. Rottendorfianus Gronou. 21 saec. XII (cf. Hertz ber. d. berlin. acad. 1847 p. 411) quem ipse contuli
uicia R |
emenciuntur R |
propria] pa{*above p: i} R |
His singulis orationis uirtutibus uitia agnata sunt pari numero, quae earum modum et habitum simulacris falsis ementiuntur. sic plerumque sufflati atque tumidi fallunt pro uberibus, squalentes et ieiuni dici pro gracilibus, incerti et ambigui pro mediocribus. uera autem et propriahuiuscemodi formarum exempla in latina lingua M. Varro esse dicit ubertatis Pacuuium, gracilitatis Lucilium, mediocritatis Terentium. sed ea ipsa genera dicendi iam antiquitus tradita ab Homero sunt tria in tribus: magnificum in Vlixe et ubertum; subtile in Menelao et cohibitum, mixtum moderatumque in Nestore.
filosophis R |
atenienses R |
senatum populi legrauerunt imperatum R |
remitterent R |
fecerant R |
uastacionem R |
cecilio R |
disseritauerunt R |
admiracioni R |
polibius R |
rapida capida del. capida R |
terecia R |
modesdiogenes {*above di: ta} R |
Animaduersa eadem tripertita uarietas est in tribus philosophis quos Athenienses Romam ad senatum legauerant impetratum, uti multam remitteret, quam fecerat is propter Oropi uastationem. ea multa fuerat talentum fere quingentum. erant isti philosophi Carneades ex academia; Diogenes stoicus, Critolaus peripateticus. et in senatum quidem introducti interprete usi sunt C. Acilio senatore, sed ante ipsi seorsum quisque ostentandi gratia magno conuentu hominum dissertauerunt. tum admirationi fuisse aiunt Rutilius et Polybius philosophorum trium sui cuiusque generis facundiam. uiolenta, inquiunt, et rapida Carneades dicebat, scita et teretia Critolaus, modesta Diogenes et sobria.

205

80. Gell. VI 14, 1: Et in carmine ... et sobria. unumquodque autem genus ut diximus, cum caste pudiceque ornatur fit illustrius, cum fucatur atque praelinitur fit praestigiosum. Macrob. sat. I 5, 14: illos dico quos Athenienses quondam ad senatum legauerant impetratum uti multam remitteret, quam ciuitati eorum fecerat propter Oropi uastationem. ea multa fuerat talentum fere quingentum. erant isti philosophi Carneades ex academia, Diogenes stoicus, Critolaus peripateticus, quos ferunt seorsum quemque ostentandi gratia per celeberrima urbis loca magno conuentu hominum dissertauisse. fuit ut relatum est facundia Carneades uiolenta et rapida, 206 scita et tereti Critolaus, modesta Diogenes et sobria. sed in senatum introducti interprete usi sunt C. Acilio senatore.
81
* * lacunam signauit O. Iahn |
nullis aliis Ritschelius parergon plaut. I p. 194 nullus ali N |
atte pathe N |
Ἤθη ut ait Varro de latino sermone libro V, * * nullis aliis seruare conuenit, inquit, quam Titinio Terentio Attae. πάθη uero Trabea; inquit, Atilius Caecilius facile mouerunt.
egone] Ter. Eun. I 1, 20 |
illam quae] illamq: N |
praecisę N |
tu me] Terent. Ad. I 2, 31 |
tun] Ter. Ad, I 2, 47 |
tremo] Ter. Eun. I 2, 4 |
adolere N |
adfectae N et edit. |
Egone illam? quae illum? quae me? quae non? sine modo, mori me malim. sentiet qui uir siem’: praecise, inquit Varro, generat animi passionem. quod noui generis cum non sit interiectio sed ademptio, tamen interiecti animi causa uocitamus. ‘tu me homo adigis ad insaniam’ irascentis et haec oratio est, licet nulla sit interiecta particula. ‘tun consulis quicquam’? et haec irascentis oratio est. ‘tremo horreoque postquam aspexi hanc’ adfectus ob amorem. ‘heus heus pater, heus Hector’ adolore mentis adfectus. ‘mane mane, porro ut audias’ cupiditatis adfectus est.
81. Char. p. 241, 27: Ἤθη ut ait ... adfectus est. cf. Isidor. orig. II 14.
82
exercitu codd. ut Schopenius mecum communicauit: num seruandum coll. Prisciano VII p. 363, 6? | Id praesente legatis omnibus exercitui pronuntiat.

207

82. Donat. in Ter. Eun. IIII 3, 7: Nescio quid profecto absente nobis turbatumst domi: aut subdistinguendum est et subaudiendum ‘me’ aut ἀρχαισμὸς figura est ‘absente nobis’ pro nobis absentibus. Pomponius: ‘sine ergo istuc praesente amicis inter cenam’. Varro ad Marcellum (Varro Marcello codd. omnes Varro in Marcellum uolg.): id praesente ... pronuntiat.
83
iugmenta N | Later lutum iugmentatum.
83. Char. p. 135. 17: Later an lateris? et huic nominatiuum singularem ablatiuus restituet singularis, si E litteram deponat. Varro de sermone latino V: later ... iugmentatum.
84
M. Varrone] ·H· Varrone V Varrone B | Auctore M. Varrone is demum latine caper dicitur qui excastratus est.
de codd. VB uid. adnot. ad fr. 36. 54
84. Gell. VIIII 9, 8: Quo pacto diceret (Vergilius) τὸ καλὸν πεφιλαμένη, uerba hercle non translaticia, sed cuiusdam natiuae dulcedinis? hoc igitur reliquit et cetera uertit non infestiuiter (Theocr. III 3 sq. Verg. buc. III 64 sq.), nisi quod caprum dixit quem Theocritus ἐνόρχαν appellauit. auctore enim M. Varrone ... excastratus est. cf. Varr. de l. l. V 97 p. 99. rer. rust. II 3, 7. Fest. Pauli p. 48: Caprae.
85
Iterum ex gallo gallinaceo castrato fit capus.
85. Char. p. 103, 26: Capo dicitur nunc, sed Varro de sermone latino iterum ait ex ... fit capus. Beda qui uoc. de orthogr. p. 2780 P.: capo nunc, sed Varro de sermone latino ait: ex gallo gallinacio castrato fit capus. cf. Varro rer. rust. II 7, 15.
86
quoties cod. Regin. 1674 saec. X |
precibus cod. Paris. 7929 saec. X cum precibus Regin. |
Poscere est quotiens aliquid pro merito nostro deposcimus, petere uero est cum aliquid humiliter et precibus postulamus.
86. Seru. ad Verg. Aen. VIIII 194: Poscere est secundum Varronem quotiens ... postulamus.

87
Domi suae.

208

87. Char. p. 126, 22: Domi suae Varro de sermone latino libro V. nec enim potest aduerbium dici cui suae pronomen adest. Cato de multa contra L. Furium ‘domi meae saepe fuit’ et est genetiuus.
88
consuetudine] cognomine N |
mutue N |
docte sic putant N |
Mutuo, ut Varro de sermone latino libro V loquitur, in consuetudine est, mutue uero ut docte scribendum putat.
88. Char. p. 205, 15: Mutuo ut ... scribendum putat. nec non et illi qui de differentiis scribunt.
89
presentibus cod. Cassellanus, in ceteris Varronis uerba desunt | Coram de praesentibus nobis, palam etiam de absentibus.
89. Seru. ad Verg. Aen. I 595: Coram nonnulli ad personam, ut ‘coram uiro’, palam ad omnes referri uolunt, ut ‘palam omnibus’. Varro: coram ... absentibus. sane coram quidam aduerbium putant, quia non subsequitur casus. quidam praepositionem loquentis, non casibus seruientem. Suet. p. 286 Reiff.: palam omnium praesentiam notat, coram personam accipere desiderat. Isidor. diff. uerb. 91: inter coram et palam: coram ad personam refertur, dicimus enim coram illo, palam autem personae caret, quia id ipsum significat quod omnes sciunt. ergo coram ad personam certam refertur, palam ad omnes. cf. Donat. ad Ter. Ad. IIII 3, 17.
90
formianus et fundanius ait ut uarro N | Quando particulam pro cum ponere Formianos et Fundanos ait Varro.
90. Char. p. 111, 23: Quando ... Varro, sed et alii faciunt nec sine exemplo, nam Plautus in Menaechmis (III 3, 23) ita ait ‘non habeo. at tu quando habebis, tum dato’. uitium tamen esse non dubium est. cf. Fest. p. 258a. quando.

DE GRAMMATICA

91
Vt Varroni placet, ars grammatica, quae a nobis literatura dicitur, scientia est eorum, quae a poetis historicis oratoribusquedicuntur ex parte maiore. eius praecipua officia sunt quattuor ut ipsi placet: scribere legere intellegere probare.
91. Mar. Vict. I 1, 6 p. 2541 P.: Vt Varroni ... intellegere 209 probare. Diom. p. 426, 18: tota grammatica consistit praecipue intellectu poetarum et scriptorum et historiarum prompta expositione et in recte loquendi scribendique ratione. cf. Seru. in Donat. p. 512 Endl. Mart. Cap. III 230 p 51 Gr.: officium meum (grammatica loquitur) tunc fuerat docte scribere legereque. nuno etiam illud accessit, ut meum sit erudite intellegere probareque, Max. Victor. p. 271 Lind. p. 1937 P.: grammatica est scientia interpretandi poetas et recte loquendi scribendique ratio, dicta ἀπὸ τῶν γραμμάτων [id est ab his litteris] unde incipere debet.
92
Audiri absentium uerba non poterant. ergo illa ratio peperit litteras, notatis omnibus oris ac linguae sonis atque discretis. nihil autem horum facere poterat si multitudo rerum sine quodam defixo termino infinite patere uideretur. ergo utilitas numerandi magna necessitate animaduersa est. quibus duobus repertis nata est illa librariorum et calculonum professio, velut quaedam grammaticae infantia, quam Varro litterationem uocat; [Graece autem quomodo appelletur non in praesentia recolo]. |
Poterat iam perfecta esse grammatica, sed quia ipso nomine profiteri se litteras clamat, unde etiam latine litteratura dicitur, factum est, ut quicquid dignum memoria litteris mandaretur ad eam necessario pertineret.
92. Augustin. de ord. II 12, 35. I p. 415 ed. congr. S. Mauri: illud quod in nobis est rationale, id est quod ratione utitur et rationabilia uel facit uel sequitur, quia naturali quodam uinculo in eorum societate astringebatur, cum quibus illi erat ratio ipsa communis nec homini homo firmissime sociari posset nisi colloquerentur atque ita sibi mentes suas cogitationesque quasi refunderent, uidit esse imponenda rebus uocabula id est significantes quosdam sonos, ut quoniam sentire animos suos non poterant, ad eos sibi copulandos sensu quasi interprete uterentur. sed audiri absentium ... praesentia recolo. progressa deinde ratio animaduertit eosdem oris sonos, quibus loqueremur et quos litteris iam signauerat, alios esse qui moderato uarie hiatu, quasi enodati ac simplices faucibus sine ulla collisione defluerent, alios diuerso pressu oris tenere tamen aliquem sonum, extremos autem qui nisi adiunctis sibi primis erumpere non ualerent. itaque litteras hoc ordine, quo expositae sunt uocales semiuocales et mutas nominauit. deinde syllabas notauit, deinde uerba in octo genera formasque digesta sunt, omnisque illorum motus integritas iunctura perite subtiliterque distincta sunt, inde iam numerorum et dimensionis non immemor, adiecit animum in ipsas uocum et syllabarum uarias moras atque inde spatia temporis alia dupla alia simpla esse comperit, quibus longae breuesque syllabae tenderentur. notauit etiam ista et in regulas certas disposuit. poterat iam ... necessario pertineret. cf. de mus. II 1, 1. I p. 564. Mart. Cap. III 229 p. 50 Gr.: tunc illa, ut familiare habebat exponere percunctata et docere facile quae ab eadem quaerebantur, penula a dextra cum modestia uerecundiaque releuata (sic codd.: B = Bambergensis et D = Darmstadiensis, quos ipse contuli) sic coepit: γραμματικὴ dicor in 210 Graecia, quod γραμμὴ linea et γράμματα litterae nuncupentur, mihique sit attributum litterarum formas propriis ductibus lineare. hincque mihi Romulus litteraturae nomen ascripsit, quamuis infantem me litterationem uoluerit nuncupare, sicut apud graecos γραμματιστικὴ primitus uocitabar, tunc et antistitem dedit et assectatores (B assectores D) impuberes aggregauit. cf Ioann. Saresb. metalog. I 21. V p. 60 Giles. Asper. p. 309 Lind. p. 1725 P. (cf. supra p. 100): grammatica est scientia recte scribendi enuntiandi interpretandique rationem (sic cod. Vatican. 1492 chart.) uerborum. quam Terentius (et add. Vat.) Varro primum ut adhuc rudem appellatam esse dicit litterationem (litteraturam Vat.). Isidor. orig. I 3, 1: primordia grammaticae artis litterae communes existunt, quas librarii et calculatores secuntur. quorum disciplina uelut quaedam grammaticae artis infantia est, unde et eam Varro litterationem uocat. cf. I 5, 1. Diom. p. 421, 9: artium genera sunt plura, quarum grammatice sola litteralis est, ex qua rhetorice et poetice consistunt. idcirco litteralis dicta, quod a litteris incipiat. nam et grammaticus latine litterator est appellatus et grammatica litteratura, quae formam loquendi ad certam rationem dirigit. Quint. II 1, 4: et grammatice, quam in latinum transferentes litteraturam uocauerunt, fines suos norit, praesertim tantum ab hac appellationis suae paupertate, intra quam primi illi constitere, pronecta. nam tenuis a fonte assumptis historicorum criticorumque uiribus pleno iam satis alueo fluit, cum praeter rationem recte loquendi non parum alioqui copiosam prope omnium maximarum artium scientiam amplexa sit.
93
expremensque A exp̄mensque M expraemensque B |
cuisque narratio A cuius narratio BM |
exquisitio AB adquisitio M |
dictionemue ABM |
Grammaticae officia, ut adserit Varro, constant in partibus quattuor: lectione enarratione emendatione iudicio. lectio est uaria cuiusque scripti enuntiatio seruiens dignitati personarum exprimensque animi habitum cuiusque. enarratio est exquisitio, per quam unius cuiusque rei qualitatem poeticis glossulis exsoluimus. emendatio est recorrectio errorum, qui per scripturam dictationemue fiunt. iudicium est aestimatio, qua poema ceteraque scripta perpendimus.
93. Diom. p. 426, 21: Grammaticae officia ... lectio est artificialis interpretatio uel uaria cuiusque ... enarratio est obscurorum sensuum quaestionumue explanatio uel exquisitio 211 per ... emendatio est qua singula prout ipsa res postulat dirigimus aestimantes uniuersorum scriptorum diuersam sententiam uel recorrectio errorum ... iudicium est quo omnem orationem recte uel minus quam recte pronuntiatam specialiter iudicamus uel aestimatio qua ... perpendimus. Max. Victor. p. 272 Lind. p. 1938 P.: grammaticae officia sunt quatuor: lectio enarratio emendatio iudicium. lectio quidem est secundum accentus ad sensum necessitatemque pronuntiatio. enarratio est secundum poetae uoluntatem uniuscuiusque discretionis explanatio. emendatio est errorum apud poetas et figmentorum reprehensio. iudicium est bene dictorum comprobatio.
94
Nomen unius cuiusque litterae omnes artis latores praecipueque Varro neutro genere appellari iudicauerunt et aptote declinari iusserunt.
94. Prob. instit. art. p. 48, 35: Nomen litterae est quo appellatur. sane nomen unius cuiusque ... declinari iusserunt.
95
ut A et B et h et x partim sunt quę neque dicuntur. quędam AB |
ut phi · y B ut phi · Ψ·A |
Litterarum partim sunt et dicuntur ut A et B; partim dicuntur neque sunt ut H et X, quaedam neque sunt neque dicuntur ut Φ et Ψ.
de codd. uid. adnot. ad fr. 43
95. Cassiodori Cornut. p. 576B Garet. p. 2286 P.: Praeterea in libro qui est de (sic A, qui est in B) grammatica Varro cum de litteris dissereret, HA (ita. h. libri) inter litteras non esse disputauit. quod multo minus mirum, quam quod X quoque litteram esse negat. in quo quid uiderit nondum deprehendi. ipsius uerba subiciam: litterarum partim ... ut Φ Ψ. Mar. Vict. I 3, 12 p. 2452 P.: nec dubitatur his litteris omnibus absque sola V remotis, latinae linguae reliquas decem et septem posse satis facere. nam pro H adspirationis nota, ut graeci faciunt, poni posset F et P et eadem aspiratio compleretur ... X autem per C et S possemus scribere. cf. I 3, 8. 10. 4, 77. Donat. I 2, 4 p. 1736 P. Serg. in Donat. p. 1829 P.

96
Vasso altereutrum {*above ‘utrum’: eorum} deleto e (eorum man. rec. suprascr.) B |
nouas in mg. man. altera: in duas B |
an discribit? |
Probus et Varro, alter eorum in duas partes scribit et reliquas subiectas facit, alter in quattuor prout quisque potuit sentire.
B = cod. Bernensis 380 litteris uncialibus perscriptus saec. VI uel VII

212

96. Cledon. comm. in Donat. p. 1861 P.: De partibus orationis. Probus et ... potuit sentire. nos uero conuenit Donati sequi auctoritatem.
97
lac non A lac non rasura unius litterae post lac B | Lac non debemus dicere sed lact.
A = cod. Sangermanensis 1180 B = cod. Sangerm. 1179, uterque saec. VIIII uel X
97. Pomp. comm. art. Don. XVIII 2 p. 233 Lind.: Nominatiuus tredecim litteris terminatur ... (Donatus) adiecit C. ut allec aut lac, de quo dubitatur. hoc dixi saepius. multi dicunt (num inquirunt?) utrum lac dicamus an lact. et reuera si quaeras, hoc rite facit nec aliud. nam si dixeris lac, erit genetiuus lacis, quemadmodum allec allecis. lectum est hoc saepius praecipue apud Varronem. ille dicit: lac non ... lact. sed dixit Caesar contra ipsum rem ualentissimam, nullum nomen duabis mutis terminari. C et T duae mutae sunt, ergo exclusi sumus ab illa regula. superest, ut sequamur regulam Plauti, lacte ut dicamus. Habemus in Bacchidibus (19): ‘sicut lacte lactis simile’. Diom. p. 303, 3: omnia nomina latina nominatiuo casu singulari litteris duodecim extremis terminantur ... sunt qui addunt C ut lac, quod Varro (doctissimus add. Keil.) artis grammaticae exterminat. Cledon. comm. in Donat. p. 1904 P.: ‘ut allec uel lac uel lacte’, quia uolunt dicere quod lacte dicitur in nominatiuo singulari iuxta Plautum. ‘lact’ (lacte libri) ait Varro * * * non dici, numquam enim nomen ex duabus mutis terminatur. occurrit, (sic Vsener pro aut currit.) ‘hoc lacte’, quod dicit Plautus (fr. Bacch. 19 Ritschl.) ‘sicut (ut sit libri) lacte lactis’, non ‘sicut lac lactis’. auctoritas Vergilii tamen lac dixit. cf. Varro l. l. V 104 p. 106. Prob. cath. p. 7, 5. Varr. Andabatis ap. Non. p. 483 u. lacte.
98
eΝΘΥΜΗΜΑΤΑ ΝΟΗΜΑΤΑ ϹΚΗΜΑΤΑ N |
derigit N |
Glossemata ut toreumata enthymemata noemata schemata poemata et his similia omnia Varronis regula, inquit Plinius, datiuo et ablatiuo plurali in BVS dirigit, quia singularis ablatiuus E littera finiatur.
98. Char. p. 131, 10: Glossemata ut ... littera finiatur. melior tamen ratio est, quam sub A littera dedi; et ideo haec et eiusmodi ex alia formula genetiuum pluralem et ex alia datiuum sumunt, horum glossematum his glossematis. cf. p. 123, 3.

99
tria add. et ego tu ille uncis inclusit Wachsmuth |
septim infra quoque G = cod. Guelferbytanus Lindemanni |
inuenis libri |
primigenia AB primogenia corr. ab alt. man. in primigenia G |
aliquid a naturali AB |
diriuatum B deriuatiuum corr. in deriuatum G |
Sunt autem pronomina finita tria [ego tu ille], infinita septem, minus quam finita sex, possessiua quinque. et haec sunt pronomina. in rerum natura plus non inuenies. omnia pronomina quae sunt inuenta in latina lingua ista sunt: finita sunt tria: ego tu ille, infinita septem: quis qualis talis tantus quantus quotus totus, minus quam finita sunt sex: ipse iste is hic idem sui, possessiua sunt quinque: meus tuus suus noster uester. alia pronomina non inuenies. sed dicere mihi habes: dixisti mihi alia pronomina non inueniri, sed inueni alia, dico tibi: ego dixi, quia non sunt primigenia quae dicit Varro, sed deductiua. multum interest utrum sit aliquid naturale an aliquid deriuatum.
Huius fragmenti non nisi extrema uerba mihi cum AB, de quibus uid. adnot. ad fr. 97, conlata sunt

213

99. Pomp. comm. art. Don. XVIIII 4 p. 239 Lind.: Sunt autem ... sed deductiua. Prob. inst. art. p. 131, 25: qualitas pronominum in quattuor formas diuiditur: finita minus quam finita infinita possessiua. finita pronomina sunt, quae notant certum numerum, certam personam. haec tria sunt tantum: ego tu ille ... minus quam finita forma sex haec pronomina continet tantum: ipse iste is idem sibi hic ... infinita forma decem nouem haec pronomina continet tantum: qui uel quis quidam quicumque quisquam quisquis quisnam quispiam aliquis nequis siquis qualis qualiscumque talis quantus quantuscumque tantus quotus quotuscumque totus ... possessiua forma quinque haec pronomina continet tantum: meus tuus suus noster uester. cf. Serg. comm. in Don. p. 1847 P. Cledon. comm. in Don. p. 1906 P. Seru. comm. in Don. p. 1785 P.: qualitas pronominum principaliter bipartita est. omnia enim pronomina aut finita sunt aut infinita. finita sunt, quae recipiunt personas, id est quae definiunt personas, et sunt tantum tria: ego tu ille. sed ille plerumque uariatur. nam si ad praesentis personam refertur, tunc recte finitum est, si de absente dicatur, minus quam finitum est. infinita autem pronomina uarias habent species. nam licet omnia quaecumque non recipiunt personas infinita sunt, tamen alia dicuntur generaliter infinita, alia minus quam finita, alia articularia uel demonstratiua, alia possessiua. generaliter infinita sunt, quae unicuique personae aptari possunt, ut est quis, et sunt haec septem tantum: quis talis qualis quantus tantus quotus totus. minus quam finita dicuntur, quae commemorationem habent notarum personarum, ut est ipse. haec sunt sex tantum: ipse iste is hic idem sui ... possessiua dicuntur pronomina, quae nos aliquid possidere ostendunt, ut est meus tuus ... sunt autem possessiua pronomina quinque tantum: meus tuus suus noster et uester. absque his pronominibus, quae omnia sunt uiginti et unum, nullum aliud 214 quod suam originem habeat poterit reperiri, sed si qua sunt compositione fiunt. cf. Diom. p. 329, 5.
100
non om. B de quo uid. ad fr. 96 |
barrone B |
succedanea Bondamus uar. lect. II 2 p. 115 succedat in ea B |
poteset B |
potes B |
Pronomen quia non fungitur officio nisi praemisso nomine, ideo haec pars a Varrone succedanea dicitur, quia non potest in eadem locutione esse; hoc est quia bis nomen repeti non potest. ordo tamen hic custodiendus est, ut nomen in praecedenti sit loco, pronomen in subiectis.
100. Cledon. comm. in Don. p. 1905 P.: Pronomen quia ... in subiectis. Seru. comm. in Don. p. 484 Lind.: (pronomina) sunt particulae, quae fastidium repetitionis excluderent succedendo in ipsa nominis significatione. p. 501: pronomen dictum est quasi pro nomine, eo quod fungitur officio nominis ... et ideo etiam in subiectis locis ponuntur.
101
Per C ‘cum’ aduerbium erit temporis ut: cum uenerit loquemur, cum uoles ibimus, cum petieris feres. |
de cod. uid. adnot. fr. 44
oportet ex consonantib. uocalibus B |
significandum B |
pro ex et nonnunquam B |
pro a ut in hac prouincia ex prouincia uenire B lacunam significaui qua exempla quaedam praepositionis de pro a positae et uerba: peccat etiam (de prouincia uenire e. q. s.) excidisse uidentur |
perpera in B |
ut in circum B |
eximus in naue{*above e: b} (b manu alt. suprascr.) circo B |
longa aut B |
flamminius B |
Varro aduerbia localia, quae alii praeuerbia uocant, quattuor esse dicit: ex in ad ab. ‘ex’ locum significat unde egredimurut ex area, ‘in’ locum in quem ibimus ut in aream, ‘ad’ locum ad quem adimus ut ad parietem, ‘ab’ locum a quo discedimus ut a pariete. horum duorum aduerbiorum, ex et ab, poste riores literae solent demi, alias recte alias perperam. quando ergo ex, quando e dici oporteat ex consequentibus uocabulis animaduertitur. item et ‘apud’ locum significat ut: [accede ad me] qui dominati apud me sunt, apud illum est. ‘de’ quoque nonnumquam pro ‘a’ ponitur, et nonnumquam pro ‘ex’, pro ‘a’ ut in hoc ... 'de prouincia uenire’ qui se dicit; nam perperam est, imus enim in prouinciam ut in nauem et in circum, eximus ut e naue e circo sic e prouincia. de prouincia existimamus cum de ea bene aut male praedicamus, de naue dicimus cum longa an oneraria sit rogamus, de circo cum flaminius an maximus.
Apollonis B |
In aedem B |
senatu B |
quod quo inimus eraso in B corr. Vsener |
dicendum ex om. B |
tabulis ·n· his eraso h B |
eas] eius B |
is] his eraso h B |
scriptum q: pronuntiat~ B |
ea B |
uidet et potius B |
legi quam dici contra eas litteras non B corr. Vsener |
capud {*above d: t} B |
item uitiose dicitur senatum habere apud aedem Apollinis, quod in aede dici oportet. et ‘de senatus sententia’ uitiose, nam debent dicere ut ex mea sententia ex tua sententia, sic ex sensatus sententia. item qui dicunt ‘de senatu redii’ potius quam e senatu, eo quod quo quom imus IN dicimus, inde cum redimus dicendum ex. ex senatu eiectus potius quam de senatu. male imperant qui dicunt ‘de tabulis quid dicere’. de tabulis enim is dicit qui eas laudat aut culpat, e tabulis is dicit qui quod est in his scriptum recitat scriptumue pronuntiat. si eas uidet, potius dici oportet 'legi’, contra quam ‘dici’, eas literas si non spectat. ‘a capite dempta’ qui uocant male appellant, quod sunt de capite dempta non a capite, ‘ad caput additum’ recto dicitur si est extra caput quod additur.
ii describunt] idem tribuunt B |
actor add. Wachsmuth |
non in] in om. B |
autorem {*above u: c} in scena significare B corr. O. Iahn |
uestibulum. sccena B |
auctor eraso u B |
eocedit B |
ex ea] ex om. B |
quod B |
his qui concionaturus dicit B |
pro rostris] prorsus B |
qui transcribunt tabulas, non describunt
sed exscribunt, qui quales sunt scribunt ii describunt. a scena uenit spectator, e scena uenit qui egit, contra spectator e theatro, a theatro actor, de scena loquitur qui de ea bene an male ornata sit loquitur, in scena pronuntiat actor. qui hoc idem subtilius uult dicere non in scena sed pro scena dicit pronuntiare actorem. nam scena significat graece ‘domus’, e scena actor exiit, uenit in pulpitum ac uestibulum, pro scena itaque actor est. cum eo uenit dicimus prodire, qui domo excedit procedere, qui ex ea quid ducit producere. pro rostris dici oportet cum is qui contionatur iis dicit qui ante rostra sunt, pro rostris enim et ante idem sunt.
litere datae B |
uiciose B |
Romae. Ceduntur B |
Roma B |
exebibit B |
ad (corr. alt. m. in ab) Roma B |
ΝΛΘΟΝΛΗƆ-ϹΑϹ B |
in rostra ascendit, e rostris descendit, de rostris dicit qui ea cuiusmodi sint dicit. in contione stat, e contione uenit, de contione dicit. inscribunt quidam literis ‘e’: datae ‘e Gallia’, item ‘e Roma’, uitiose. nam sic dici oportet: ‘in Gallia’ et 'Romae’. dantur enim in loco, afferuntur e loco, sequitur ut dentur in Gallia et Romae. [praepositio nonnunquam per unam literam scribitur, sed
per diminutionem ut ebibit pro exbibit.] ‘ab Roma uenio μεταπλασμὸς est pro ‘Roma’.
101. Ter. Scaur. p. 2262 P.: Per C cum ... petieris feres. alii sic: quotiens V sequitur, Q ponendum, ut per QVO litteras: mequom tequom quotus quotiens aliquotiens. in ceteris uocalibus id est AEIO (est eo p. C ponendum, ut * cecidit Cornelius citatus. Varro aduerbia ... animaduertitur. nam si id quod sequitur, litteram habet primam semiuocalem aut mutam ‘e’, dictum leuius uidebitur, ut e Gallia et e Tuscia. quotiens uero uocales secuntur in eo quod sequitur AEO, simplicem et eandem habent rationem, quod ‘ex’ praeponitur; ut in his: ex arce, ex Eryco, ex Olympo, aliter enim fiunt hiulca, ut e arce, e Eryco, e Olympo. si uero in uocabulo quod sequitur princeps littera uel I uel V fuerit, duas habet rationes. nam (unam B) si aliqua uocalis proxima coniuncta est in syllaba eadem, tunc sicut, cum est semiuocalis aut 215 muta, obseruare dixi oportere. ita in his debet fieri, ut est e Vaticano e Iudaea. sin uocabulam duas uocales proxime non habuerit coniunctas, quorum sit littera princeps V aut I proinde atque A E O sit obseruandum, quod potius dici oportet ex Irpinis quam e Irpinis, ex Vmbria quam e Vmbria. similiter in H littera obseruari debet, ut in A E O litteris, ne dicamus e Hymetto (hymaesto bis B) sed ex Hymetto. similiter est in ‘ab’. quisbusdam diligentioribus leuitatis causa solet demi B (p B), cum propositum est uocabulis aut nominibus locorum. in quibus principes sunt litterae semiuocales aut mutae, eam repudiant: a Baiis, a Capua, a Dertona. contra non demitur B, cum in uocabulis aut nominibus est primum A E O, ut ab Aricia, ab Elea. sin V aut I, duplicem habent rationem. si enim sunt solae, dicuntur ut reliquae uocales: ab Apso ab Illyrico (ababs abilli dico B). sin proximas litteras uocales secum habent coniunctas, proinde obseruandum est, an sint semiuocales, an mutae: a Venusia, a Ianiculo. item et ... pro Roma. singularis numerus per unam I litteram scribitur: docilis facilis, pluralis autem per E et I ut facileis docileis, ut ex hoc appareat singularis utrum (idem corr. in item B) sit appellatio an pluralis. aureis, quas modo aetheris scribimus, modo quibus audimus (quomodo audimus quibus B). nec (ne B) minus a nobis I singularis in fraude produci potest, ut uidis (uidi B ) scribitur. si autem cum eadem I littera, aliud 216 breue, aliud longum est ut illa et pila. apices ibi poni debent ubi iisdem litteris alia atque alia res designatur, ut uenit et uênit, aret et âret, legit et lêgit ceteraque his similia. super I tamen litteram apex non (in B) ponitur, melius enim I in pIla in longum producetur. ceterae uocales, quia (an quae uel quom?) eodem ordine positae diuersa significant, apice distinguuntur, ne legens dubitatione impediatur, hoc est ne os hos aedes pronuntiet. Gramm. inc. p. 452 Endl.: praepositiones locorum quattuor uulgo seruantur (an asseruntur?): ex in ad ab. duae primae quo itur et unde exitur significant, ut in arcem et ex arce; duae sequentes quo aditur et unde abitur, ut ad simulacrum et ab simulacro. antiqui in duabus praepositionibus ex et ab sequentes demebant litteras, si proximum uerbum semiuocalem primam aut mutam habiturum erat ut: e Galliae locis, quoniam ex minus leuem compositionem facit. hoc consuetudo non conseruat, dicitur enim ex Gallia. illud seruamus, si uocales secuntur ut praeponamus: ex Eryco, ex Olympo. si sequitur I aut V, habetur ratio duplex antiquorum, nam si uocalis aliqua iungeretur, demebant X: e Vaticano e Iudaea. hoc consuetudo non seruat. si per se essent sine aliqua uocali, X adiiciebant, ut ex Illyrico ex Vmbria, item si H praeponeretur: 217 ex Hymetto. hoc seruamus et quidem si secuntur uoces, in quibus consonantes primae sunt, detrahimus B, ut a Capua, a Dertona. in quibus uocales secuntur, B praeponimus, ut ab Erycinis ab Atheniensibus. si I aut V sequatur, item ut supra duo seruantur modi, si per se sunt admittunt, ut ab Illyrico ab Vrbino, si cum altera uocali amittunt, ut a Venusia a ianitore. cf. Sueton. fr. 206 Reiff. Diom. p. 414, 32: ex et ab praepositiones, si sequens uerbum a uocali incipiat, integre efferuntur, ut ex oppido ab illo, si consonantes sequantur, extremam litteram perdunt, ut e foro a Marco. similiter si uocalis sequatur consonantis loco posita, ut a Iunone e uirtute a uino. hae praeterea praepositiones non ut quibusdam uidetur [non hinc transposuit Christ. Philol. XVIII p. 135] idem unumque significant, nec enim unum est a theatro uenire et ex theatro. nam qui dicit a theatro non ex ipso theatro sed e loco qui est proximus theatro, qui ex theatro se uenire dicit ex ipso uenit theatro. his praepositionibus contraria potestate sunt ad et in, quae 218 et ipsae non unum idemque significant, quia in forum ire est in ipsum forum intrare, ad forum autem ire, in locum foro proximum, ut in tribunal et ad tribunal uenire non unum est, quia ad tribunal uenit litigator, in tribunal uero praetor aut iudex.
102
istic istinc rv istic stinc R |
hic hic R hic hac B |
quique B quicque R |
Ex his pronominibus sedecim tantum Varro aduerbia eius modi secundum sonorum rationem fieri demonstrauit: ille illic illinc illuc illo, iste istic istinc istuc, hic hic hinc huc, idem ibidem, qui quo, quique quoque, quicumque quocumque, quidam quondam, quispiam uspiam, aliquis aliquo alicubi, qualis qualiter, meus meatim et significat more meo, tuus tuatim et significat more tuo, suus suatim et significat more suo, noster nostratim et significat more nostro, uester uestratim et significat more uestro. ex quibus pronominibus tantum quem ad modum aduerbia fiant, sic uti Varro docuit, demonstrauimus.
102. Prob. inst. art. p. 152, 30: De pronomine. ex his pronominibus ... docuit demonstrauimus. cf. Prisc. XV 5 p. 63, 18.

DE ANTIQVITATE LITTERARVM
AD L. ATTIVM

II

103
elimentorum (ylementorum G) nomina tam apud graecos LG |
aput graecos H |
quod {*above space: a}barbaris Dd |
quod esse—auctores literarum] om. RADH in mg. add. d, in schedula exhibet K |
ante esse O. Iahn ita add. |
esse om. d |
docens—literarum] om. d |
caldeorum GK |
eos] eorum G |
simplitia hec A |
et om. K |
inmobile D īṇmobile G |
disinant G dissinant K |
mutae {*above ut: t} L |
incipientes a se L |
quas si d quasi AD |
euanescit una K |
Sunt indeclinabilia tam apud graecos elementorum nomina quam apud latinos, siue quod a barbaris inuenta dicuntur, quod esse ostendit Varro in secundo de antiquitate litterarum, docens lingua chaldaeorum singularum nomina litterarum ad earum formas esse facta et ex hoc certum fieri eos esse primos auctores literarum, siue quod simplicia haec et stabilia esse debent quasi fundamentum omnis doctrinae immobile, siue quod nec aliter apud latinos poterant esse, cum a suis uocibus uocales nominentur, semiuocales uero in se desinant, mutae a se incipientes uocali terminentur, quas si flectas, significatio quoque nominum una euanescit.
103. Prisc. I 7 p. 7, 27: Sunt indeclinabilia ... una euanescit.



104
sed sedecim A |
tractaturus A |
quare hisdem A |
Litterae apud maiores nostros non fuerunt XXIII sed XVI. postea additae sunt aliae. ita etiam tractatoris est, ut doceat olim XVI fuisse, postea ex superfluo additas alias litteras et factas XXIII. habemus hoc in libris ad Attium apud Varronem, et cur tot sint et quare eo ordine positae et quare isdem nominibus uocentur.
Ad haec uerba B (cf. adn. ad fr. 97, 99) non conlatus est

219

104. Pomp. comm. art. Don. I 7 p. 9 Lind.: Istae litterae apud ... nominibus uocentur. I 17 p. 27: legimus apud maiores nostros primas apud romanos XI litteras fuisse tantum modo, ut dicit Caesar libro analogiarum primo. [in libro analogiarum Caesar hoc dixit, XI fuisse]. Varro docet in aliis libris quos ad Attium scripsit, sedecim fuisse, postea tamen creuisse et factas esse XXIII. tamen primae quae inuentae sunt fuerunt undecim. postea quae inuentae sunt fuerunt sedecim, postea item XX et tres factae sunt. illic commemoratur, qui illam litteram fecit, qui illam. Prisc. I 12 p. 11, 1: apud antiquissimos graecorum non plus sedecim erant litterae, quibus ab illis acceptis latini antiquitatem seruauerunt perpetuam. Max. Vict. p. 276 Lind. p. 1944 P.(cl. Endlicheri anal. gramm. p. 199): littera est figuratio quaedam, qua cum aliis adnexa nox emissa comprehenditur. Phoenices primi litterarum inuentores fuisse traduntur, quamuis alii Assyrios alii Mercurium apud Aegyptios asserunt. in Graeciam certe Cadmum Phoenicem sedecim attulisse constat α β γ δ ε ι κ λ μ ν ξ π ρ σ τ ω, eis 220 Troiano bello Palamedem addidisse quattuor η ψ φ χ, post eum Simonidem melicum totidem υ ζ ο θ. haec auctore Eaundro, ut quidam uolunt, alii uero Hercule in Italiam a Pelasgis allatae sunt. cf. Max. Vict. I 4, 95 p. 2468 P. I 4, 20 p. 2458. Plin. VII 172.
105
autoritas D |
tam in mg. add. h |
macri et censorini GL teste in mg. l |
K] f K ante K unius litterae, post Q duarum litt. (ue ut uidetur) litura in R |
nomero A |
Auctoritas tam Varronis quam Macri teste Censorino nec K nec Q nec H in numero adhibet literarum.
105. Prisc. I 16 p. 13: Auctoritas quoque tam ... adhibet litterarum. cf. Quint. I 4, 9. Vel. Long. p. 2218 P. Ter. Scaur. p. 2252. 2258. 2261. Mar. Vict. I 3, 9 p. 2452 P.: (mutae) sunt numero nomen BCDGHKPQT. ex his superuacuae quibusdam uidentur K et Q, quia C littera harum locum possit implere. H quoque adspirationis notam non litteram aestimamus. cf. I 6, 13 p. 2455. Max. Vict. p. 277 Lind. p. 1495 P. cl. Endl. anal. gramm. p. 200: (mutae) sunt nouem BCDGHKPQT. duae ex his superuacuae uidentur K et Q, quia C littera eorum locum possit explere. uerum has quoque necessarias orthographiae ratio efficit, ut quotiens A sequitur per K scribendum sit, ut kanna kalendae Karthago, quotiens V per Q ut quoniam Quirites, quotiens reliquae uocales per C ut certus ciuis Commodus. H uero existimatur adspirationis nota, uerum tamen littera est. cf. Diom. p. 423, 10. Donat. I 2, 3. 4 p. 1736 P.

DE ORIGINE LINGVAE LATINAE
AD CN. POMPEIVM MAGNVM
LIBRI III

106
ἐκείνου corr. ab alt. m. in ἐκεῖνο C = cod. Caseolinus |
ἀλκάδων C |
Οὐδὲ γὰρ ἀγνοήσας ὁ Ῥωμύλος ἢ οἱ κατ᾽ αὐτὸν δείκνυται κατ᾽ ἐκεῖνο καιροῦ τὴν Ἑλλάδα φωνήν, τὴν Αἰολίδα λέγω, ὥς φασιν ὅ τε Κάτων ἐν τῷ περὶ Ῥωμαικῆς ἀρχαιότητος, Βάρρων τε ὁ πολυμαθέστατος ἐν προοιμίοις τῶν πρὸς Πομπήιον αὐτῷ γεγραμμένων, Εὐάνδρου καὶ τῶν ἄλλων Ἀρκάδων εἰς Ἰταλίαν ἐλθόντων ποτὲ καὶ τὴν Αἰολίδα τοῖς βαρβάροις ἐνσπειράντον φωνήν.
106. Ioan. Lyd. de magist. I 5 p. 125 Bekk.: ὥστε τύραννος ἠν ὁ Ῥωμύλος, πρῶτον μὲν τὸν ἀδελφὸν ἀνελὼν καὶ τὸν μείζονα καὶ πράττων ἀλόγως τὰ προςπίπτοντα. ταύτῃ καὶ Κυρῖνος προςηγορεύθη οἱονεὶ κύριος, κἂν εἰ Διογενιανῷ τῷ λεξικογράφῳ ἄλλως δοκεῖ (δοκῇ C)‧ οὐδὲ γὰρ ... ἐνσπειράντων φωνήν. ἡ γὰρ γραμματικοῖς παρὰ 221 ταύτην εἰσαγομένη ἐτυμολογία μετὰ συγγνώμης βεβίασται‧ ἀπὸ Κύρεως γὰρ πολίχνης Σαβίνων οὕτος αὐτὸν παρονομασθῆναι βούλονται, καίπερ οὐχ ὁρμώμενον ἐκεῖθεν, ἐπὶ δὲ τοῦ Παλατίνου βουνοῦ τεχθέντα τε παρὰ ταῖς ὄχθαις τοῦ Τιβέριδος καὶ τραφέντα ἐκεῖ. κυρίους γὰρ ἑαυτοὺς καὶ δεσπότας, ἀλλ᾽ οὐ βασιλέας τύραννοι φιλοῦσι καλεῖσθαι. cf. Plut. quaest. gr. 59. Max. Vict. p. 276 Lind. p. 1944 P.
107
latinae linguae L |
ut Ion—his uerbis] om. RBH add. r |
scripsit r |
uicesima quinta r uigesima ex uicessima corr. g uicissima K |
littera est r |
agma codd. Hertzi ἄγγμα ten Brinkius cf. supra p. 127 |
ut om. r |
his in uerbis r |
aggula G uel aggilla g aggilla L agguila L |
huiuscemodi GL huiusmodi K |
accius codd. Hertzi praeter H in quo actius |
binam GLK |
G] b gg Bg |
·n·g· G |
ueritatem facile uidere est, in illo non est Ritschelius mon. epigr. tria p. 24 |
facile—non est] non facile {*above space: non} L non facile est ceteri |
agceps agcora] uetus commentator in cod. Darmstad. 204 adnotat ad has uoces: adhuc sunt uerba uarronis continuata. non enim priscianus ex sua parte diceret similiter agceps agcora. cf. Ritschelius l. s. |
Vt Ion scribit quinta uicesima est litera, quam uocant ἄγγμα, cuius forma nulla est et uox communis est graecis et latinis, ut his uerbis: aggulus aggens agguilla iggerunt. in eiusmodi graeci et Attius noster bina G scribunt; alii N et G. quod in hoc ueritatem uidere facile est, in illo non est. similiter agceps agcora.
107. Prisc. I 39 p. 30, 12: Sequente G uel C pro ea (scit. N) G scribunt graeci et quidam tamen uetustissimi auctores romanorum euphoniae causa bene hoc facientes, ut Agchises agceps aggulus aggens, quod ostendit Varro in primo de origine linguae latinae his uerbis: ut Ion ... agceps agcora. Gell. XVIIII 14, 7: (Nigidi Figuli e commentariis grammaticis) uerba haec sunt: inter litteram N et G est alia uis, ut in nomine anguis et angari et ancorae et increpat et incurrit et ingenuus. in omnibus his non uerum N, sed adulterinum ponitur. nam N non esse lingua indicio est, nam si ea littera esset, lingua palatum tangeret. Mar. Vict. I 4, 70 p. 2465 P.: anceps ancilla angitia angustum anquirit iam dixi Attium non (sic Ritschl mon. ep. tria p.  25 non iudicat cod. P) per AN, sed more graecorum per AG solitum scribere. nunc adicio, sicut inter M et N 222litteram uox media tam graecis desit quam nobis, ita inter N quoque et G deesse. neque enim ut illi ἄγγελον et ἀγκύλην et similia sine per Ν siue per Γ scripserint alterutram in pronuntiando litteram exprimunt, nec nos supradictas uoces siue per N siue per G scribamus, proprie aut N exprimimus in dicendo aut G. quae uox, quoniam ordini litterarum nostrarum deest et familiarior est auribus nostris N potius quam G, et anceps et ancilla et angitia et angustum et anquirit et ancora et similia per N potius quam per G scribite, sicut per duo G, quotiens duorum G sonum aures exigent ut aggerem suggillat suggerendum suggestum et similia. cf. I 4, 4 p. 2456. 4, 54 sq. p. 2461.

108
ῥιζώματος Caseolinus corr. Fussius |
ἡ deleri iubet Otto Iahn |
Τὴν ὅλην κατασκευὴν τοῦ περιζώματος οἱ Γάλλοι καρταμέραν, ἣν τὸ πλῆθος καρτάλαμον ἔξ ἰδιωτείας ὀνομάζει. ὅτι δὲ οὐ Ῥωμαικὸν τουτὶ τὸ ῥημάτιον, μάρτυς ὁ Ῥωμαῖος Βάρρων ἐν βιβλίῳ πέμπτῳ περὶ Ῥωμαικῆς διαλέκτου, ἐν ᾧ διαρθροῦται ποία μὲν τις λέξις ἐστὶν Αἰολικὴ ποία δὲ Γαλλική, καὶ ὅτι ἑτέρα μὲν Θούσκων ἄλλη δὲ Ἐτρούσκων, ὧν συγχυθεισῶν ἡ νῦν κρατοῦσα τῶν Ῥωμαίων ἀπετελέσθη φωνή.
108. Ioan. Lud. de magistr. II 13 p. 179 Bekk.: Τοιαύτη μὲν ἡ χλαμύς, παραγώδης δὲ χιτὼν καταπόρφυρος καὶ ζωστὴρ ἐκ φοινικοῦ δέρματος, ἐφ᾽ ἑαυτὸν μὲν ἀνακεκολλημένος, ἐξ ἄκρων δὲ τῶν πλευρῶν εἰς λεπτὴν καταρραφὴν ἐσπουδασμένος καὶ σεληνίσκον μὲν ἔχων τινὰ ἐξ εὐωνύμων χρυσῷ πεποιημένον, ἐκ δὲ τῆς ἑτέρας γλωσσίδα τινὰ ἤγουν διάβλημα, χρυσοτελὲς καὶ αὐτὸ, εἰς βότρυος σχῆμα πεποιημένον ... ὅπερ διάβλημα ἀπὸ δεξίας φερόμενον καὶ ἐπὶ τὸν σεληνίσκον βαλλόμενον διαζώννυσι τὸν περιτιθέμενον ἀσφαλῶς, περόνης καὶ αὐτῆς χρυσῆς ἐνδακνούσης τὸν ἱμάντα καὶ συναπτούσης τὸν βότρυν τῷ σεληνίσκω. φίβουλαν αὐτὴν πατρίως οἱ Ῥωμαῖοι καὶ βάλτεον τὸν ζωστῆρα λέγουσι. τὴν δὲ ὅλην ... ἀπετελέσθη φωνή.

DE SIMILITVDINE VERBORVM

II

109
‘Pix’ singulariter dicitur, ut ait Varro de similitudine uerborum II.