The Project Gutenberg ebook of Procès des templiers, tome I, by Michelet

PUBLIÉ
PAR M. MICHELET
MEMBRE DE L'INSTITUT, PROFESSEUR AU COLLÉGE ROYAL DE FRANCE
CHEF DE LA SECTION HISTORIQUE AUX ARCHIVES DU ROYAUME

TOME I

PARIS
IMPRIMERIE ROYALE

M DCCC XLI

COLLECTION
DE
DOCUMENTS INÉDITS
SUR L'HISTOIRE DE FRANCE

PUBLIÉS
PAR ORDRE DU ROI
ET PAR LES SOINS
DU MINISTRE DE L'INSTRUCTION PUBLIQUE

PREMIÈRE SÉRIE

HISTOIRE POLITIQUE

Nous publions dans ce volume et dans les premières feuilles du suivant l'acte le plus important du procès des Templiers. C'est l'interrogatoire que le Grand Maître et deux cent trente et un chevaliers ou frères servants subirent à Paris par-devant les commissaires pontificaux.

Cet interrogatoire fut conduit lentement, et avec beaucoup de ménagement et de douceur, par de hauts dignitaires ecclésiastiques, un archevêque, plusieurs évêques, etc. Les dépositions obtenues ainsi méritent plus de confiance que les aveux, d'ailleurs très-brefs, uniformes et peu instructifs, que les inquisiteurs et les gens du Roi avaient arrachés par la torture, immédiatement après l'arrestation.

Il reste deux manuscrits authentiques du grand interrogatoire. L'un, copie sur vélin, fut envoyé au pape, et il est enfermé sous la triple clef du Vatican. L'autre, sur simple papier, fut déposé au trésor de Notre-Dame de Paris. A en juger par les surcharges et les ratures, celui-ci pourrait bien avoir été une rédaction primitive faite jour par jour sur les notes d'audience.

Il porte à la dernière page les mots suivants: «Pour surcroît de précaution, nous avons déposé ladite procédure, rédigée par un des notaires en acte authentique, dans le trésor de Notre-Dame de Paris, pour n'être exhibée à personne que sur lettres spéciales de Votre Sainteté.»

A quelle époque le mystérieux registre fut-il tiré de Notre-Dame? Nous l'ignorons. Si nous en croyons du Puy (reg. 746, p. 165), il se trouvait au XVI^e siècle dans la bibliothèque du président Brisson. De là il passa dans les mains de M. Servin, avocat général, enfin dans celles des Harlay. Au milieu du XVIII^e siècle, M. de Harlay le légua avec ses manuscrits aux bénédictins de Saint-Germain des Prés. Ayant heureusement échappé à l'incendie de leur bibliothèque en 1793, il a été déposé à la Bibliothèque royale, fonds Harlay, n^o 49.

Si ce monument de scandale était resté enfoui au trésor de Notre-Dame, ce n'est pas nous qui l'en aurions fait sortir. Mais il en a été tiré depuis longtemps; depuis longtemps il est connu par de courts extraits, par des citations partielles, choisies selon des vues différentes. Les savants hommes qui les premiers n'ont pas craint de le divulguer, y cherchaient uniquement, quelle que fût leur bonne foi, ce qui pouvait appuyer deux systèmes, deux plaidoyers opposés. Ils ont montré et ils ont caché; le scandale n'en a été que plus grand.

Mieux valait publier tout, donner les pièces, les actes en entier. Cette grande affaire, la plus grave peut-être du moyen âge, devait, pour être traitée gravement, se présenter à la critique dans l'intégralité de ses détails (omnia munda mundis), dans sa vérité naïve et terrible.

Désormais le lecteur pourra juger lui-même. Nous lui remettons entre les mains le plus ancien procès criminel dont il reste une instruction détaillée. Cette instruction se trouve être une sorte d'enquête singulièrement curieuse sur l'histoire des rites, des mœurs, des usages.

Tout identiques que sont les questions, tout uniformes de style que peuvent sembler les réponses dans le latin monotone du notaire apostolique, l'observateur sérieux verra, non sans intérêt, l'individualité humaine se produire encore sous cette lourde enveloppe avec le naturel, la variété, les accidents de la vie, souvent avec le mouvement imprévu de la passion... Cette diversité des détails sera peut-être pour le critique un motif d'accorder quelque créance à ce que les assertions capitales présentent de concordant.

Nous avons religieusement reproduit le seul manuscrit de cet interrogatoire que nous eussions entre les mains. Nous l'avons suivi, copié, même dans ses dispositions matérielles les plus insignifiantes au premier coup d'oeil 1, même dans ses nombreuses fautes de langue et d'orthographe 2. Si nous obtenions plus tard communication d'un autre manuscrit du même acte, nous nous empresserions de faire connaître les variantes qu'il pourrait offrir.

Avant de publier les nombreuses pièces encore inédites du procès des Templiers 3, que possèdent les Archives du royaume et la Bibliothèque royale, nous faisons appel à l'obligeance des savants nationaux et étrangers. Nous espérons qu'ils voudront bien nous faire connaître les actes relatifs au même sujet qui se trouveraient dans les diverses archives, bibliothèques et autres dépôts publics.

La série des pièces une fois complétée et ordonnée, nous pourrons essayer de les apprécier, d'en déterminer la valeur, enfin de résumer le procès, d'en donner le sens historique, et de mieux motiver le jugement que nous avons hasardé ailleurs sur une si vaste et si obscure question.

31 janvier 1841.

NOTES

[1] Par exemple la lacune de la page 273, où on lit: «In ista pagina nichil est scriptum.» Cette lacune indique le moment où les commissaires du pape apprenant que cinquante-quatre Templiers viennent d'être brûlés, suspendent les interrogatoires.

[2] On trouve dans ces fautes mêmes de précieuses données sur la prononciation du temps: «De capite sibi hostenso. Adhorare, etc.»

[3]Je partage les travaux de cette publication avec les jeunes et savants employés des Archives du royaume. MM. de Stadler, Castelnau et Laget ont fait la transcription, d'autant plus difficile en certains passages, que le notaire italien défigure assez fréquemment des mots français qu'il latinise sans les comprendre. M. Dessalles a restitué quelques-uns de ces mots dans le passage en langue romane (141-144). M. de Stadler m'a spécialement aidé et dans la révision des épreuves et dans le travail minutieux des tables. La table analytique et la table alphabétique des matières se trouveront à la fin du dernier volume. Je donne seulement ici celle des noms d'hommes et de lieux.

PROCÈS
DES
TEMPLIERS.

In nomine domini nostri Jhesu Christi. Amen. Anno a nativitate ejusdem millesimo trecentessimo nono, indictione septima, pontificatus sanctissimi patris in Christo, domini Clementis, divina providencia Pape quinti, anno quarto, Noverint universi ac singuli hoc presens publicum instrumentum inspecturi, quod, cum venerabiles in Christo patres domini Dei gracia Narbonensis archiepiscopus, Bajocensis, Mimatensis et Lemovicensis episcopi, nec non venerabiles viri magistri Matheus de Neapoli sedis apostolice notarius, majoris Caleti Rothomagensis, Johannes de Mantua Tridentine, et Johannes de Monte Lauro Magalonensis ecclesiarum archidiaconi, fuissent per litteras apostolicas ad inquirendum contra Templariorum ordinem in regno Francie, una cum venerabili viro magistro Guillelmo Agarni Aquensi preposito, legittime, ut dicebatur, excusato, sub certa forma deputati, vellent et intenderent, ut dicebant, mandatum apostolicum exequi reverenter: fecerunt, ad cautellam et memoriam futurorum, in presencia mei notarii publici et aliorum notariorum ac testium infrascriptorum, dictas litteras apostolicas vera bulla plumbea dicti domini Pape bullatas et in nulla sui parte suspectas, nec non ac patentes litteras excusatorias dicti prepositi Aquensis sigillo suo.... sigillatas, in publicum recitari ac legi, et eas preceperunt per me et alios infrascriptos notarios redigi [in proc]essum. Tenor autem dictarum litterarum apostolicarum talis est:

Clemens episcopus servus servorum Dei venerabilibus [fratribus] archiepiscopo Narbonensi, ac Bajocensi, Mimatensi et Lemovicensi episcopis et dilectis filiis, magistris Matheo de Neapoli majoris Caleti Rothomagensis notario nostro, Johanni de Mantua Tridentine, Johanni de Monte Lauro Magalonensis archidiaconis ac Guillelmo Agarni preposito Aquensis ecclesiarum, salutem et apostolicam benedictionem.

Faciens misericordiam cum servo suo Dei filius, dominus Jhesus Christus, ad hec nos voluit in specula eminenti apostolatus assummi, ut gerentes, licet immeriti, vices ejus in terris, in cunctis nostris actibus et processibus, ipsius vestigia, quantum patitur humana fragilitas, imitemur. Sane dudum circa promocionis nostre ad apicem summi apostolatus inicium, eciam antequam Lugdunum, ubi recepimus nostre coronacionis insignia, veniremus, et post eciam tam ibi quam alibi, secreto quorumdam nobis insinuacio intimavit, quod Magister, preceptores et alii fratres ordinis milicie Templi Jerosolimitani, et eciam ipse ordo, qui ad defensionem patrimonii ejusdem domini nostri Jhesu Christi fuerant in Transmarinis partibus deputati, contra ipsum Dominum in scelus apostasie nephandum, detestabile ydolatrie, vicium execrabile Sodomorum et hereses varios, erant lapsi. Quia vero non erat verisimile nec credibile videbatur, quod viri tam religiosi, qui precipue pro Christi nomine suum sepe sanguinem effundere ac personas suas mortis periculis frequencius exponere credebantur, quique multa et magna tam in divinis officiis quam in jejuniis et aliis observanciis devocionis signa frequencius pretendebant, sue sic essent salutis immemores, quod talia perpetrarent, hujusmodi insinuacioni ac delacioni ipsorum, ejusdem Domini nostri exemplis et canonice scripture doctrinis edocti, aurem noluimus inclinare. Deinde vero karissimus in Christo filius noster Philippus rex Francorum illustris, cui fuerant eadem facinora nunciata (non tipo avaricie, cum de bonis Templariorum nichil sibi vindicare vel appropriare intendat, immo ea nobis et ecclesie per deputandos a nobis administranda, gubernanda, conservanda, et custodienda liberaliter ac devote in regno suo dimisit, manum suam exinde totaliter amovendo, sed fidei orthodoxe fervore, suorum progenitorum vestigia clara sequens), accensus de premissis, quantum licite potuit, se informans ad instituendum et informandum nos super hiis, multa et magnas [sic] nobis informacionem per suos nuncios et litteras destinavit. Infamia vero contra Templarios ipsos increbrescente validius super sceleribus antedictis, et quia eciam quidam miles ejusdem ordinis magne nobilitatis, et qui non leve opinionis in dicto ordine habebatur, coram nobis secreto juratus, deposuit quod in recepcione fratrum prefati ordinis hec consuetudo vel verius corruptela servatur, quod ad recipientis vel ab eo deputati sugestionem, qui recipitur Christum Jhesum negat, et super crucem sibi obstensam spuit, in vituperium crucifixi, et quedam alia faciunt recipiens et receptus, que licita non sunt nec humane conveniunt honestati, prout ipse tunc confessus extitit coram nobis, vitare nequivimus, urgente nos ad id officii nostri debito, quin tot et tantis clamoribus accomodaremus auditum. Sed cum demum fama publica deferente, et clamosa insinuacione dicti regis, nec non et ducum, comitum et baronum ac aliorum nobilium, cleri quoque et populi dicti regni Francie, ad nostram propter hec, tam per se quam per procuratores et sindicos, presenciam veniencium, quod dolentes referimus, ad nostram audienciam pervenisset, quod Magister, preceptores et alii fratres dicti ordinis et ipse ordo prefatis et pluribus aliis erant criminibus irretiti, et premissa per multas confessiones, attestaciones et deposiciones prefati Magistri et plurium preceptorum et fratrum ordinis prelibati, coram multis prelatis et heretice pravitatis inquisitore in regno Francie factas, habitas et receptas et in publicam scripturam redactas, nobisque et fratribus nostris ostensas probata quodam modo viderentur, ac nichilominus fama et clamores predicti in tantum invaluissent et eciam ascendissent tam contra ipsum ordinem quam contra singulas personas ejusdem, quod sine gravi scandalo preteriri non poterant nec absque imminente periculo tolerari; nos, Illius cujus vices licet immeriti in terris gerimus vestigiis inherentes, ad inquirendum de predictis racione previa duximus procedendum, multosque de pre[cedenti]bus presbiteris et militibus et aliis fratribus dicti ordinis, reputacionis non modice, in nostra presencia constitutis, prestito ab eis juramento, quod super premissis meram et plenam nobis dicerent veritatem, super premissis interrogavimus et examinavimus usque ad numerum septuaginta duorum, multis ex fratribus nostris nobis assistentibus diligenter, eorumque confessiones per publicas manus in autenticam scripturam redactas illico in nostra et dictorum fratrum nostrorum presencia, ac deinde interposito aliquorum dierum spacio, in consistorio publico legi fecimus coram ipsis, et eas in suo vulgari cuilibet eorum exponi. Qui perseverantes in illis eas expresse et sponte, prout recitate fuerunt, approbarunt, postque cum Magistro et precipuis preceptoribus prefati ordinis intendentes super premissis inquirere per nos ipsos, ipsum Magistrum, et Francie, terre Ultramarine, Normanie, Aquitanie ac Pictavie preceptores majores nobis Pictavis existentibus mandavimus presentari. Sed quoniam quidam ex ipsis sic infirmabantur tunc temporis, quod equitare non poterant nec ad nostram presenciam quoquomodo adduci, nos cum eis scire volentes de premissis omnibus veritatem et an vera essent que continebantur in eorum confessionibus et deposicionibus, quas coram inquisitore pravitatis heretice in regno Francie, presentibus quibusdam notariis publicis et multis aliis bonis viris, dicebantur fecisse, nobis et fratribus nostris per ipsum inquisitorem sub manibus publicis exhibitis et ostensis, dilectis filiis nostris Berengario tituli sanctorum Nerei et Archilei, et Stephano tituli sancti Ciriaci in Termis presbiteris, et Landulpho sancti Angeli diacono cardinalibus, de quorum prudencia et fidelitate indubitata[m] fiducia[m] obtinemus, commisimus et mandavimus, ut ipsi cum prefato Magistro et preceptoribus inquirerent tam contra ipsos et alias singulares personas dicti ordinis generaliter, quam contra ipsum ordinem, super premissis cum diligencia veritatem, et quicquid super premissis hiis invenirent, nobis referre ac eorum confessiones ac deposiciones per manum publicam in scriptis redactas nostro apostolatui deferre et presentare curarent, eisdem Magistro et preceptoribus absolucionis beneficium a sentencia excommunicacionis, quam pro premissis, si vera erant, incurrerent, si absolucionem humiliter ac devote peterent, ut debebant, juxta formam ecclesie, impensuri. Qui cardinales ad ipsos Magistrum et preceptores personaliter accedentes eis sui adventus causam exposuerunt, et quoniam tam persone quam res ipsorum et aliorum Templariorum in regno Francie consistencium in manibus nostris erant, quod libere, absque metu cujusquam, plene ac pure super premissis omnibus ipsis cardinalibus dicerent veritatem, eis auctoritate apostolica injunxerunt. Qui Magister et preceptores Francie, terre Ultramarine, Normandie, Aquitanie et Pictavie, coram ipsis tribus cardinalibus, presentibus quatuor tabellionibus publicis, et multis aliis bonis viris, ad sancta Dei Evangelia ab eis corporaliter tacta prestito juramento, quod super premissis omnibus meram et plenam dicerent veritatem, coram ipsis singulariter libere ac sponte, absque coactione qualibet et terrore, deposuerunt et confessi fuerunt inter cetera, Christi abnegacionem et spuicionem super crucem, cum in ordine Templi recepti fuerunt, et quidam ex eis, se sub eadem forma, scilicet cum abnegacione Christi et spuicione super crucem, fratres multos recepisse. Sunt eciam quidam ex eis quedam alia horribilia et inhonesta confessi, que, ut eorum ad presens parcamus verecundie, subticemus. Dixerunt preterea et confessi fuerunt esse vera que in eorum confessionibus et deposicionibus continentur, quas dudum fecerunt coram inquisitore heretice pravitatis. Que confessiones et deposiciones dictorum Magistri et preceptorum, in scripturam publicam per quatuor tabelliones publicos redacte, in ipsorum Magistri et preceptorum, et quorumdam aliorum bonorum virorum presencia, ac deinde interposito aliquorum dierum spacio, coram ipsis eisdem lecte fuerunt, de mandato et in presencia cardinalium predictorum, et in suo vulgari exposite cuilibet eorumdem. Qui perseverantes in illis, eas expresse ac sponte, prout recitate fuerunt, approbarunt, et post confessiones et deposiciones hujusmodi ab ipsis cardinalibus ab excommunicacione, quam pro premissis incurrerant, absolucionem, flexis genibus manibusque complosis, humiliter ac devote et cum lacrimarum effusione non modica, pecierunt. Ipsi vero cardinales, quia ecclesia non claudit gremium redeunti, ab eisdem Magistro et preceptoribus heresi abjurata expresse, ipsis secundum formam ecclesie, auctoritate nostra, absolucionis beneficium impenderunt. Ac deinde ad nostram presenciam redeuntes, confessiones et deposiciones prelibatorum Magistri et preceptorum, in scripturam publicam per manus publicas, ut est dictum, redactas, nobis presentaverunt, et que cum dictis Magistro et preceptoribus fecerant retulerunt. Ex quibus confessionibus et deposicionibus ac relacione invenimus sepefatos Magistrum et fratres in premissis, et circa premissa, licet quosdam ex eis in pluribus, et alios in paucioribus, graviter deliquisse. Verum quia in universis mundi partibus, per quas idem ordo diffunditur ac fratres degunt ipsius, super hiis non possumus inquirere per nos ipsos, discrecioni vestre, de quorum circumspectione specialem fiduciam gerimus, de fratrum nostrorum consilio, per apostolica scripta mandamus, quatenus ad Senonenses civitatem, diocesim et provinciam personaliter accedatis, et per publicum citacionis edictum per vos faciendum in locis de quibus vobis visum fuerit expedire, vocatis qui fuerunt evocandi, super articulis quos vobis sub bulla nostra inclusos transmittimus, et super aliis de quibus prudencie vestre videbitur expedire, inquiratis, hac auctoritate nostra, contra dictum ordinem cum diligencia, veritatem [eorum]que super premissis inveneritis, fideliter in scriptis publica manu redacta [sic], sub vestris sigillis ad nostram presenciam delaturi seu eciam transmissuri. Testes autem si qui, a vobis requisiti seu amoniti vel citati ut super dictis articulis ferant veritatis testimonium coram vobis, se prece vel precio, gracia, timore, odio vel amore a ferendo testimonio subtraxerint, nec non fautores, receptores et defensores predictorum fratrum, qui a vobis citati vel vocati, ut premittitur, coram vobis non comparuerint; eos insuper qui predictam vestram inquisicionem directe vel indirecte, publice vel occulte, per se vel alium seu alios, vel alio quoquo modo, presumpserint impedire, per censuram ecclesiasticam, appellacione postposita, compescatis, invocato ad hec, si opus fuerit, auxilio brachii secularis. Quod si non omnes hiis exequendis potueritis interesse, septem, sex, quinque, quatuor vel tres, duo videlicet de prelatis predictis cum altero saltem de aliis ea nichilominus exequantur. Datum Pictavis II Idus Augusti, pontificatus nostri anno tercio.

Item fuerunt exhibite per dictos dominos commissarios octo alie littere apostolice consimilis tenoris in effectu cum precedenti. In quarum una de Remensi, in alia de Rothomagensi, in alia de Turonensi, in alia de Lugdunensi, in alia de Burdegalensi, in alia de Bituricensi, in alia de Narbonensi, et in alia de Auxitanensi civitatibus, diocesibus et provinciis mencio habebatur.

Item aliarum duarum litterarum exhibitarum tenores tales sunt:

Clemens episcopus servus servorum Dei venerabilibus fratribus universis, archiepiscopis et episcopis, et omnibus aliis per nos ad infrascripta per regnum Francie deputatis, salutem et apostolicam benedictionem. Ut in negocio fratrum ordinis Templariorum comodius procedere valeatis, vobis et singulis vestrum in provincia Senonensi, vel in quibusvis aliis locis regni Francie in quibus ipsi Templarii detinentur, eciam si aliunde illuc adducti fuerint, ac vobis et commissariis in eodem negocio deputatis magis expediens fore videbitur, inquirendi ac recipiendi probaciones quaslibet in eisdem provincia et locis, non obstantibus quibuscumque litteris apostolicis, cujuscumque tenoris existant, vobis concessis vel directis, per quas hujusmodi nostre concessionis explicacio posset quomodolibet impediri, juxta priorum nostrarum continenciam litterarum, plenam concedimus, auctoritate presencium, facultatem.—Datum Avinione XI Kalendas Junii, pontificatus nostri anno quarto.

Clemens episcopus servus servorum Dei venerabilibus fratribus universis, archiepiscopis et episcopis, et omnibus aliis per nos ad infrascripta per regnum Francie deputatis, salutem et apostolicam benedictionem. Volentes ut negocium fratrum ordinis Templariorum debitum celeriter sorciatur effectum, vobis et singulis vestrum inquirendi et procedendi in eodem negocio, juxta priorum apostolicarum vobis directarum continenciam litterarum, eciam extra provincias et dioceses vestras, non obstante quod in predictis litteris dicitur contineri, quod ad certas vos conferatis provincias, et ibi super hujusmodi negocio diligencius inquiratis ubi magis predicto negocio videritis expedire, plenam concedimus, auctoritate presencium, facultatem. Volumus tamen, quod alios articulos in dictis nostris prioribus litteris annotatos diligencius observetis. Datum Avinione XI Kalendas Junii, pontificatus nostri anno quarto.

Item in quadam alia littera apostolica, directa domino regi Francie illustri, continebantur clausule infrascripte, quas clausulas dicti domini commissarii preceperunt de verbo ad verbum in presenti processu inseri. Principium autem dicte littere apostolice tale est:

Clemens episcopus servus servorum Dei carissimo in Christo filio Philippo regi Francorum illustri salutem et apostolicam benedictionem. Prodierunt ex affluencia, etc. Item tenor dictarum clausularum talis est:

Ad illud autem quod petebatur a prelatis eisdem, quod, cum major pars Templariorum regni tui Parisius aut in Senonensi vel Turonensi provinciis tenerentur, eis videbatur expediens quod processus inquisicionis hujusmodi deberet in dicta provincia Senonensi inchoari; tibi duximus respondendum, quod de nostra voluntate procedit quod iidem prelati circa hoc agant quod melius in eodem negocio viderint expedire. Petebatur eciam a prelatis eisdem, quod in eadem provincia Senonensi vel alibi ubi dicti Templarii detinentur, et ubi prelatis et commissariis sepedictis videretur, inquirere et probaciones recipere possent ab omnibus quos invenirent ibidem, quamvis per litteras apostolicas eis missas oporteret ipsos ad alias transferre provincias, quod necesse ipsis minime videbatur, non obstante quod in eisdem litteris apostolicis super hoc directis aliud continetur. Ad quod respondemus quod id fieri volumus, prout a prelatis petitur supradictis. Super eo eciam quod petebatur si inquisiciones et processus hujusmodi ab eisdem prelatis extra suas provincias et dioceses, juxta continenciam litterarum apostolicarum per nuncios tuos exhibitarum, eisdem fieri poterant et haberi, Excellencie tue duximus respondendum, ut, non obstante quod in litteris commissariorum ipsorum dinoscitur contineri, quod ad certas vadant provincias, et ibi diligenter inquirant ubi magis dicto negocio viderint expedire, inquirere possint, servatis tamen aliis articulis in dictis litteris comprehensis, non obstante clausula illa videlicet quod se transferant ad provincias memoratas. Volumus igitur quod prelati regni tui in premisso negocio procedant juxta responsiones supradictas, nullo allio mandato nostro super hoc expectato, ut negocium hujusmodi facilius et celerius ad finem debitum deducatur.—Item data dicte littere directe dicto domino Regi talis est: Datum Avinione II Nonas Maii, pontificatus nostri anno quarto.

Item tenor dictarum litterarum excusatoriarum predicti prepositi Aquensis (in quibus a tergo erat ejus sigillum impressum cum figura seu ymagine beate Marie et ejus Filii, ac figura seu ymagine cujusdam hominis subtus ymaginem beate Marie, flexis genibus complosisque manibus existentis, cum quodam scuto leonis figuram continente, retro dictum hominem situato, et talibus litteris videlicet: S. GUILLELMI AQUENSIS ET APTENSIS PREPOSITI AC........ residuum vero ipsarum litterarum legi non poterat) talis est:

Venerabilibus et discretis viris, dominis et amicis suis carissimis, dominis Matheo Caragoli domini Pape notario et auditori reverendi in Christo patris domini P. de Columpna Dei gracia sancte Romane ecclesie diaconi cardinalis, Guillelmus Agarni Aquensis et Aptensis prepositus, salutem in Eo qui est omnium vera salus. Cum sanctissimus in Christo pater dominus Clemens, sancte Romane ac universalis ecclesie divina providencia Papa quintus, vobis et michi specialiter commiserit quasdam inquisiciones per vos et me debere fieri contra Templarios, et super certis articulis eosdem Templarios et domos eorum contingentibus, et super quibusdam aliis, prout hec in litteris dicte commissionis et capitulis plenius continentur, que, ut credo, jam ad vestram noticiam pervenerunt; verum, cum prefatus dominus Papa michi ante commissionem predictam commisserit specialiter et districte preceperit, in virtute a me prestiti juramenti et sancte obediencie, quod ego intendam diligenter et fideliter ad decimam colligendam, exigendam et recipiendam in provinciis Arelatensi, Aquensi, Ebredunensi, Viennensi ac eciam Lugdunensi ab omnibus personis et locis ecclesiasticis, quibusdam tamen terris et personis exceptis, concessam per eum ad biennium illustri viro domino Philippo principi Tharantino, ob causas racionabiles atque justas, propter que sum multipliciter occupatus, sic quod ad commissa negocia vobis et michi per eundem dominum Papam in premissis nullo modo possum intendere in presenti; idcirco me vobis circa hec excusans, et confidens de legalitate et discrecione vestra, super predictis, si opus est, et in quantum de jure possum, commicto specialiter vices meas, supplicans et requirens quod in hujusmodi negociis vobis et michi commissis procedatis, mei absencia non obstante. Datum Aquis V die mensis Maii, anno Domini M^o CCC^o nono. In cujus rei testimonium presentibus litteris sigillum meum apponendum duxi. Datum ut supra.

Item sciendum est, quod supradicti domini Matheus sedis apostolice notarius, Johannes Tridentinus et Johannes Magalonensis archidiaconi asseruerunt, in presencia aliorum dominorum collegarum suorum et mei ac ceterorum notariorum et aliorum testium infrascriptorum, se pro certo et pro constanti audivisse a reverendis in Christo patribus dominis Stephano Dei gracia tituli sancti Ciriaci in Termis presbitero et P. de Columpna sancte Romane ecclesie diaconis cardinalibus, quod eis constabat ipsum esse ex causis legitimis excusatum. Item ad ostendendum quod dictus prepositus Aquensis sit legittime excusatus, preceperunt dicti domini commissarii inseri in presenti processu quamdam litteram reverendi patris domini Berengarii Dei gracia tituli sanctorum Nerei et Archilei presbiteri cardinalis, cujus tenor talis est:

Venerabilibus in Christo patribus, amicis suis carissimis, Dei gracia dominis E. Narbonensi archiepiscopo, G. Bajocensi, R. Lemovicensi et G. Mimatensi episcopis, ac honorabili viro Johanni de Monte Lauro archidiacono Magalonensi, Berengarius miseracione divina tituli sanctorum Nerei et Archilei presbiter cardinalis, salutem et benivolencie specialis affectum. Litteras vestras grata manu recepimus et inspeximus diligenter, et litteras quidem vestras, quas per nos presentari domino nostro summo Pontifici petivistis, ei adhuc propter ipsius familiarium negociorum occupacionem, quibus idem dominus noster occupatus extitit, presentare nequivimus. Verum tamen scire vos volumus quod commissarii vestri in negocio Templariorum, jam XII diebus elapsis, de Romana curia recesserunt, excepto preposito Aquensi, qui se per suas litteras, quas deffert magister Matheus Caragolus domini Pape notarius, excusavit, ita quod jam in dicto negocio procedere poteritis ipsius prepositi absencia non obstante. Datum Avinione die VI Julii. Cras erit consistorium, et presentabimus litteras vestras predictas domino nostro. Si vero aliquid aliud vobis mandare voluerit, nos vobis significabimus per nostrum nuncium specialem.

Item prefati domini Matheus sedis apostolice notarius et Johannes archidiaconus Tridentinus, quibus antedictus prepositus Aquensis videbatur commississe in dictis suis litteris vices suas, dixerunt et fuerunt protestati expresse et preceperunt inseri in presenti processu, quod non recipiebant commissionem seu subdelegacionem dicti prepositi Aquensis, nec ut ejus commissarii vel ab eo subdelegati procedere intendebant. Et prefati eciam alii domini college eorum fuerunt protestati et preceperunt inseri in presenti processu, quod non intendebant recipere dictos dominum Matheum sedis apostolice notarium et Johannem archidiaconum Tridentinum tanquam commissarios antedicti prepositi Aquensis seu subdelegatos ab eo, neque sicut concommissarios seu subdelegatos ejusdem prepositi Aquensis procedere cum eisdem.

Post que supradicti domini commissarii et college, diligenti deliberacione inter se habita, decreverunt predictum ordinem Templi, fratres ejusdem ordinis et omnes alios evocandos, fore citandos per totum regnum Francie, per eorum publicum citacionis edictum, cujus edicti tenor sequitur in hunc modum:

Venerabilibus in Christo patribus, dominis Dei gracia...... archiepiscopo Senonensi, et ejus suffraganeis, vicariis et officialibus eorumdem, miseracione ejusdem archiepiscopus Narbonensis, Bajocensis, Lemovicensis et Mimatensis episcopi, nec non Matheus de Neapoli majoris Caleti Rothomagensis sedis apostolice notarius, et Johannes de Mantua Tridentine, et Johannes de Monte Lauro Magalonensis ecclesiarum archidiaconi, una cum venerabili viro magistro Guillelmo Agarni Aquensi preposito, legittime excusato, cum illa clausula, Quod si non omnes, etc. ad infrascripta per sedem apostolicam specialiter deputati, salutem in Domino, et mandatis apostolicis humiliter, reverenter et firmiter obedire. Ad vestram et pene omnium noticiam credimus pervenisse qualiter sanctissimus in Christo pater et dominus noster, dominus Clemens, divina providencia Papa quintus, apostasie, heresis, ydolatrie et alia gravia, ac enormia et nephanda facinora, contra Templariorum fratres et ordinem suo apostolatui clamore valido et publica ac creb[r]a infamia nunciata, occulis nequiens conniventibus pertransire, sed descendens exemplo Domini et videre ac experiri volens si clamorem qui ad eum pervenerat opere perpetrassent, vocata et ascita coram ipso et ejus sacro collegio de majoribus mediocribus et minoribus dicti ordinis multitudine copiosa, incepit per se ipsum ac quosdam fratres suos cardinales inquirere contra eos. Et quia in universis mundi partibus, per quas idem ordo diffunditur ac fratres degunt ipsius, super hiis non poterat inquirere per se ipsum, ut sua juxta doctrinam apostolicam aliis onera partiretur, personas providas et discretas in jure ac in facto expertas, ad inquirendum de predictis contra prefatum ordinem, ad diversas decrevit mundi provincias destinare; obtansque, tamquam zelator fidei orthodoxe, ut dicta inquisicio ad Dei honorem et fidei catholice firmitatem debitum sortiretur effectum, citavit peremptorie prefatum ordinem, et omnes et singulos fratres dicti ordinis qui pro ipso vellent respondere, quod in dicto termino (quem prefati inquisitores, ad hec, ut premittitur, per ipsum specialiter destinati, per eorum publicum citacionis edictum ducerent statuendum), ad dicendum coram eis de predictis omnibus veritatem, ac deinde ipse ordo per ydoneos syndicos vel defensores coram ipso in generali concilio, quod congregari mandavit, comparere curarent, justam dante Domino sentenciam vel ordinacionem apostolicam recepturi, et ut hujusmodi ad communem omnium personarum dicti ordinis deduceretur noticiam, eam in palacio apostolico Pictavensi publico, presente fidelium multitudine copiossa, in audiencia publica legi et publigari, nec non cartas membran[e]as citacionem continentes eamdem, in majoris ecclesie Pictavensis appendi et affigi fecit hostiis, ne hii quos ipsa citacio contingebat aliquam possent excusacionem pretendere, quod ad eos talis citacio non pervenerat, vel quod ignorassent eandem, prout predicta omnia in dicti domini Pape litteris plenius continentur. Cum igitur mandatum (secundum formam litterarum apostolicarum, quarum tenores vobis, sub sigillis reverendi in Christo patris domini...... episcopi Parisiensis et ejus curie destinamus, originalia penes nos, propter pericula et viarum discrimina retinentes, cum opus fuerit, exhibenda) reverenter exequi intendamus, vocamus et citamus peremptorie, auctoritate nobis tradite potestatis, per hoc publicum citacionis edictum, predictum ordinem Templariorum, fratres dicti ordinis et omnes evocandos, ut, prima die non feriata post festum beati Martini hyemalis, compareant coram nobis sufficienter Parisius in episcopali aula, hora prime, in premissis et ea contingentibus, prout justum fuerit, processuri. Alioquin extunc ad contenta in dictis litteris apostolicis racione previa procedemus, eorum absencia non obstante, dictum terminum pro tribus edictis et uno peremptorie, quia negocium periculosum est toti fidei orthoxe et celeritatem desiderat, et ex aliis causis justis et legittimis, prefigentes. Porro ut hoc publicum nostre citacionis edictum ad predictorum ordinis fratrum ac omnium evocandorum et quorumcumque noticiam publicam deferatur, circumspectionis vestre prudenciam auctoritate apostolica requirimus, et in virtute sancte obediencie districte injungimus et mandamus, quatenus quam prius commode potueritis, faciatis dicte citacionis nostre edictum, cum ad vos pervenerit, publice ac solenniter fieri legi, recitari ac publicari clero et populo in cathedralibus, et magnis collegiatis ecclesiis, ac scolis ubi est studium generale, et curiis officialium vestrorum, civitatum et diocesium vestrarum, et in principalibus domibus ejusdem ordinis in dictis vestris civitatibus et diocesibus constitutis, et in locis in quibus fratres ipsius ordinis capti tenentur, de premissis omnibus et singulis facientes ad cautelam fieri publica munimenta [instrumenta?], que manu publica consignata vel sigillis autenticis communita, in dicto termino vel ante, per aliquem vestrum ydoneum certum et tutum nuncium, Parisius nobis vel nostrum alteri transmitatis, ita solerter super hiis vos habentes, quod de diligencia commendari, et de negligencia redargui minime valeatis. Sane easdem litteras ipsarum reddi precipimus portitori, in omnes et singulos qui execucionem presencium litterarum directe vel indirecte, publice vel oculte, per se vel alium seu alios, turbare vel impedire quomodolibet, vel litteras nostras et dicti domini Parisiensis episcopi, quas idem lator secum defert, contra ejus voluntatem auferre vel detinere presumpserint, in hiis scriptis excommunicacionis sentenciam proferentes. In quarum testimonium sigilla nostra presentibus litteris duximus apponenda. Actum et datum Parisius die Veneris ante festum beati Laurencii, anno Domini M^o CCC^o nono, indictione septima, pontificatus predicti domini nostri summi Pontificis anno quarto. Acta fuerunt hec anno predicto, die VIII^a intrante mense Augusti, Parisius in domibus monasterii sancte Genovefe, presentibus discretis viris magistris Guillelmo de Chenaco canonico Parisiensi, Amisio de Aureliano archidiacono Aurelianensi, Chatardo de Pennavaria sancti Juliani Lemovicensis, Falcone Balati Claromontensis, Petro de Chadaleu Enesiati Claromontensis, Raymondo Moreti sancti Honorati Parisiensis diocesis ecclesiarum canonicis, et Petro Raynaldi rectore ecclesie sancti Privati de Chadeneto Mimatensis diocesis, et me Floriamonte Dondedei de Mantua notario publico infrascripto, ac Hugo[ne] Nicolai de Eugubio, Bernardo Filioli ecclesie Rausoliensis canonico Lemovicensi, Nicolao Constanciensi Bajocensis diocesis, ac Bernardo Humbaldi Barchinonensis diocesis, clerico Guillelmo Radulphi de sancto Floro Claromontensis diocesis, clericis, notariis publicis, quibus preceptum fuit per dictos dominos commissarios, quod redigeremus supradicta omnia et singula in processum, et quod de hiis conficeremus publica instrumenta.

Post hec in crastinum prefati domini commissarii, in eodem loco congregati, deputaverunt infrascriptos nuncios, videlicet Johannem de Bosco ad provinciam Senonensem, Jacomardum de Insula ad provinciam Remensem, Robertum Bernardi ad provinciam Rothomagensem, Colinum de Atrebato ad provinciam Turonensem, Petrum Cochardi ad provinciam Lugdunensem, Laurencium de Nanterre ad provinciam Bituricensem et ad Aniciensem et Vivariensem episcopos, Jacobum de Parvocayo ad provinciam Burdegalensem, Johannem Pilavena ad provinciam Narbonensem, Theobaldum de Andegavis ad provinciam Auxitanam, qui a fidedignis de fidelitate commendati fuerunt eisdem, eorum certos et speciales nuncios, ad presentandum litteras supradictas, et ad exequendum alia ad presens negocium pertinentia, que a dictis dominis commissariis fuerint injuncta eisdem. Qui dicti nuncii, tactis sacrosanctis Evangeliis, presentibus dominis commissariis supradictis, juraverunt litteras eorumdem dominorum commissariorum diligenter, fideliter et quam prius comode poterunt, illis, quibus per eos dicte littere destinantur, presentare, et omnia fideliter, juxta posse eorum, exequi, que a dictis dominis commissariis fuerint injuncta eisdem. Et immediate dicti domini commissarii preceperunt tradi supradictis nunciis eorum juratis patentes ipsorum licteras per dictas provincias defferendas, predictum edictum continentes sub forma suprascripta, directa[s] domino archiepiscopo Senonensi et ejus suffraganeo, mutatis duntaxat nominibus provinciarum et prelatorum eorumdem. Acta fuerunt hec anno predicto, die nona intrantis mensis Augusti, Parisius in predictis domibus prefati monasterii, presentibus venerabilibus viris dominis G. de Flavacuria archidiacono Rothomagensi, Johanne de Luperiis canonico sancti Pauli de sancto Dionisio, Aymone Choqueio rectore ecclesie sancti Quintini de Varenna Cenomanensis diocesis, P. de Chadeleu canonico Ensiati Claromontensis diocesis, et me Floriamonte Dondedei, Guillelmo Radulphi, Bernardo Filholi, Nicolao Constanciensi, Bernardo Umbaldi de Barchinona et Hugone Nicolai de Eugubio notariis publicis, quibus preceptum fuit per dictos dominos commissarios, quod redigeremus supradicta omnia et singula in processu, et quod de hiis conficeremus publica instrumenta.

In ista pagina nichil scriptum est.

In Dei nomine amen. Notum sit universis ac singulis, quod cum reverendi in Christo patres domini Dei gracia Narbonensis archiepiscopus, Bajocensis, Mimatensis et Lemovicensis episcopi, nec non et venerabiles viri domini Matheus de Neapoli majoris Caleti Rothomagensis sedis apostolice notarius, Johannes de Mantua Tridentinus, et Johannes de Monte Lauro Magalonensis archidiaconi, ad inquirendum contra Templariorum ordinem, in regno Francie, per sedem apostolicam, una cum venerabili viro magistro Guillelmo Agarni preposito Aquensi, legittime excusato, cum illa clausula, Quod si non omnes, etc. deputati, ad execucionem mandati apostolici facti eisdem procedere intendentes, vocassent et citassent peremptorie, auctoritate eis tradite potestatis, per publicum citacionis edictum, anno Domini M^o CCC^o nono, die Veneris ante festum beati Laurencii, predictum ordinem Templariorum, fratres dicti ordinis et omnes evocandos, ut prima die non feriata post festum beati Martini hyemalis tunc instans, comparerent sufficienter coram eis Parisius in episcopali aula, hora prime, super contentis in commissione facta eisdem, prout justum esset, processuri, alioquin ex tunc ad contenta in litteris commissionis eis facte procederent previa racione, eorum absencia non obstante; requisivissent insuper dicti domini commissarii volentes, ut publicum dicte citacionis eorum edictum ad predictorum ordinis fratrum et omnium evocandorum et quorumcumque noticiam publicam deferretur, per patentes litteras eorumdem universis archiepiscopis et episcopis regni Francie, vicariis et officialibus eorumdem, et in virtute sancte obediencie districte auctoritate apostolica injunxissent et mandassent eisdem, quatenus, quam prius comode possent, facerent predicte citacionis edictum, (quod edictum per certos et juratos nuncios per patentes litteras sub sigillis eorum, et transcriptum seu copiam commissionis eis facte sub sigillis venerabilis patris domini Parisiensis episcopi ac ejus curie Parisiensis sigillatas misserunt eisdem) cum ad eos perveniret, publice ac sollempniter fieri legi, recitari et publicari clero ac populo in cathedralibus, et magnis collegiatis ecclesiis, et scolis ubi est studium generale, ac curiis officialium suorum, civitatum et diocesium eorumdem, et in principalibus domibus ejusdem ordinis in dictis suis civitatibus et diocesibus constituitis, ac in locis in quibus fratres ipsius ordinis capti tenebantur, mandassent eciam dicti domini commissarii predictis archiepiscopis et episcopis, vicariis et officialibus eorumdem, quod de premissis omnibus et singulis facerent fieri ad cautelam publica instrumenta, que, manu publica consignata vel sigillis autenticis communita, transmitterent in dicto termino vel ante per aliquem ydoneum ac certum nuncium Parisius dictis dominis commissariis vel alteri eorumdem, prout de predictis omnibus et singulis plenius constat per litteras eorumdem dominorum commissariorum, in processu hujus negocii prius habito de verbo ad verbum registratas.

Adveniente termino supradicto, videlicet in crastinum predicti festi beati Martini, quod crastinum fuit die Mercurii XII^a die intrante mense Novembris, supradicti domini archiepiscopus Narbonensis, Bajocensis, Mimatensis et Lemovicensis episcopi, ac dominus Johannes de Mantua archidiaconus Tridentinus, convenerunt Parisius in dicta aula episcopali. Et cum supradictus dominus Matheus de Neapoli et dictus dominus Johannes de Monte Lauro Magalonensis archidiaconus tunc abessent, eidem domini commissarii, causam absencie eorumdem scire vollentes, miserunt me notarium infrascriptum et alios notarios infrascriptos ad domum, quam dictus dominus Matheus Parisius inhabitabat, ad inquirendum si esset ibidem. Qui non fuit in ea inventus, nam erat, (sicut quidam ejus domicellus, nomine Franciscus Chicus, in predicta domo existens, retulit) cum venerabili viro domino Gaufredo de Plexeio sedis apostolice notario, apud Valles Parisiensis diocesis, tamen quoad predictum diem non venit, idem dominus Matheus se per ejus patentes litteras, quarum tenor infra subicitur, excusavit.

Eisdem autem dominis commissariis in predicta aula existentibus fuerunt presentate littere supradicti domini Johannis archidiaconi Magalonensis, quarum excusacionis tenor infra subicitur. In quibus quidem litteris dictus dominus archidiaconus Magalonensis notificabat eisdem, quod procederent in negocio supradicto, ejus absencia non obstante, cum, impediente infirmitate, que ipsum venientem de terra sua ad dictum terminum in itinere arripuerat, dicto termino interesse non posset.

Cum autem dicti domini Narbonensis archiepiscopus, Bajocensis, Mimatensis et Lemovicensis episcopi, ac Johannes de Mantua archidiaconus Tridentinus, expectassent in dicta aula episcopali diu, post horam tercie, et major missa, que post terciam cantatur, esset in ecclesia beate Marie celebrata, nullusque pro dicto ordine vel fratribus ejusdem ordinis seu aliis evocatis compareret, nec comparuisset dicta die ibidem coram eis, fecerunt vocari coram se Johannem, dictum Alladent, apparitorem juratum curie officialis Parisiensis, et fecerunt jurare eumdem, quod eorum mandata fideliter exequeretur. Cui preceperunt, quod alta voce proclamaret in dicta aula et ecclesia, in janua majori dicte aule, versus curiam dicti officialis Parisiensis, et intus in curia ipsius officialis, quod si aliquis erat, qui pro dicto ordine Templi, vel fratribus ipsius ordinis, aut aliis per ipsos dominos commissarios per dictum publicum eorum citacionis edictum vocatis et citatis, vellet comparere, vel aliquid dicere coram eis, accederet ad eos, quia parati erant benigne audire eosdem et facere quod erat faciendum. Quod preceptum idem apparitor extitit executus, et de dicta execucione fecit relacionem eisdem. Qua relacione audita, cum nullus compareret coram eis, idem domini commissarii deliberaverunt inter se, et decreverunt per eos esse de benignitate adhuc expectandum, continuantes et prorogantes assignacionem hujus termini ad id ad quod fuerat assignatus usque in crastinum hora prime. Quam continuacionem, expectacionem et prorogacionem preceperunt, et fecerunt alta voce proclamari et publicari per dictum apparitorem in dicta aula episcopali, et in ejus porta majori, et curia officialis predicti. De quibus voluerunt et preceperunt dicti domini commissarii per me Floriamontem Dondedei et alios notarios infrascriptos fieri publicum instrumentum.

Sane tenor predicte littere domini Mathei de Neapoli talis est:

Venerabilibus in Christo patribus, dominis Dei gracia Narbonensi archiepiscopo, Bajocensi, Mimatensi et Lemovicensi episcopis, ac venerabilibus viris dominis Johanni de Mantua Tridentine, et Johanni de Monte Lauro Magalonensis ecclesiarum archidiaconis, dominis et amicis carissimis, in facto Templariorum, a sanctissimo in Christo patre et domino Clemente divina providencia papa V, una nobiscum inquisitoribus deputatis, Matheus Caragoli de Neapoli domini Pape notarius in salutis auctore hominis ut usque salutem. Cum die Mercurii post festum beati Martini, XII mensis Novembris, propter necessarias et legitimas causas personam nostram specialiter contingentes, ad execucionem inquisicionis contra Templariorum ordinem interesse absque nostro magno dispendio nequeamus, nos vobis primitus excusantes, potestatem concedimus, ut in dicto negocio ea die procedere valeatis nostra absencia non obstante. In testimonium nostrum et vestrum presentes litteras munientes nostri appensione sigilli. Datum apud Valles prope Parisius, anno Domini M^o CCC^o nono. In festivitate beati Martini hyemalis.

Item tenor littere excusatorie predicti archidiaconi Magalonensis talis est:

Reverendis in Christo patribus, dominis Dei gracia Narbonensi archiepiscopo, Bajocensi et Mimatensi episcopis, ac venerabilibus viris dominis Matheo de Neapoli majoris Caleti Rothomagensis domini Pape notario, Johanni de Mantua Tridentine ecclesiarum archidiaconis, Johannes de Monte Lauro Magalonensis archidiaconus, in negocio inquisicionis super statu ordinis Templariorum una cum eis a sede apostolica deputatus, salutem prosperam et felicem, cum omni reverencia et honore. Paternitati et veneracioni vestre sit presentibus manifestum, quod propter debilitatem persone mee ex infirmitate ac discrasia corporis procedentem, iter arreptum tempore competenti veniendi Parisius continuare non potui, ut vobiscum essem loco et die concorditer assignatis ad procedendum in negocio prelibato, et idcirco habeat me vestra paternitas et dominacio excusatum, et in ipso negocio procedatis, mei absencia non obstante, scientes quod, resumtis viribus, Deo propicio, ad vos veniam, continuatis dictis et gressibus, Christo duce, una vobiscum, juxta mandatum apostolicum vobis et mihi injunctum, quantum divina clemencia condonabit, in ipso negocio processurus. In quorum omnium testimonium sigillum meum duxi presentibus apponendum. Datum Beniassi super Ligerim decima die mensis Novembris, anno Domini M^o CCC^o nono.

Acta fuerunt hec supradicta per dictos dominos commissarios in supradicta aula episcopali, anno et die predictis, presentibus venerabilibus et discretis viris magistris Amisio de Aurelianis archidiacono Aurelianensi, Guaufredo dicto Chalox canonico ecclesie Perronensis, dominis P. de Chadeleu Enesiati, Fulcone Balati, ac Guillelmo Urdrini Claramontensium ecclesiarum canonicis, Johanne Grandis de Romergueria Ruthenensis, et Petro Raynaldi de Chadeneto Mimatensis diocesium, ecclesiarum rectoribus, et pluribus aliis in dicta aula existentibus, ac me Floriamonte Dondedei de Mantua clerico, notario publico et discretis viris magistris Bernardo Filioli Lemovicensi, Hugone Nicolai de Eugubio, Nicolao Constanciensi, Guillelmo Radulphi Claramontensi, et Bernardo Humbaldi notariis publicis, ad hoc specialiter vocatis et rogatis.

Item alie littere excusatorie predicti domini prepositi Aquensis, qui se iterato aliis dominis, ejus concommissariis memoratis, excusavit. Tenor sequitur in hec verba:

Reverendis in Christo patribus, et dominis suis carissimis, dominis Dei gracia Narbonensi archiepiscopo, Bajocensi, Lemovicensi et Mimatensi episcopis, nec non venerabilibus et discretis viris dominis et magistris Matheo de Neapoli sedis apostolice notario majoris Caleti Rothomagensis, Johanni de Mantua Tridentine, et Johanni de Monte Lauro Magalonensis ecclesiarum archidiaconis, una nobiscum a domino nostro summo Pontifice in negocio inquisicionis faciende contra ordinem milicie Templi in regno Francie deputatis, G. Agarni Aquensis et Aptensis prepositus, salutem, cum sincera in Domino caritate et reverencia quanta potest. Noscat vestra discrecio, quod [cum] nos, pluribus arduis et inevitabilibus negociis maxime per prefatum dominum nostrum summum Pontificem nobis impositis impediti, nequeamus intendere ad negocium supradictum, nos vobis in ipso negocio totaliter excusamus, precipue quia jam predictus dominus noster summus Pontifex nos habuit totaliter excusatos. In cujus rei testimonium presentes litteras sigilli nostri pendentis munimine fecimus communiri. Datum Aquis nona die mensis Septembris, anno Domini M^o CCC^o nono.

Post hec, in crastinum, videlicet die Jovis post predictum festum beati Martini, supradicti domini archiepiscopus Narbonensis, Bajocensis, Mimatensis et Lemovicensis episcopi, et domini Mathei de Neapoli domini Pape notarius, et Johannes archidiaconus Tridentinus, convenerunt in dicta episcopali aula, et cum in ea diu post horam tercie expectassent, ac major missa in ecclesia beate Marie celebrata esset, nullusque pro dicto ordine, vel fratribus ejusdem ordinis seu aliis evocatis, compareret nec illa die comparuisset coram eis, preceperunt eidem apparitori, quod alta voce proclamaret, sicut fecerat in die precedenti. Qui quidem apparitor alta voce proclamavit in dicta aula, et ejus majori janua, ac eciam in curia officialis predicti, quod si aliquis erat, qui pro dicto ordine Templi, vel fratribus ejusdem ordinis aut aliis per ipsos dominos commissarios per dictum publicum eorum citacionis edictum vocatis et citatis, vellet comparere, vel aliquid dicere coram eis, accederet ad eos, quia parati erant benigne audire eundem et facere quod esset faciendum. Quod preceptum idem apparitor extitit executus, et de dicta execucione fecit relacionem eisdem. Qua relacione audita, cum nullus compareret coram eis, idem domini commissarii deliberaverunt inter se, et decreverunt per eos esse de benignitate amplius expectandum, continuantes ac prorogantes assignacionem hujus termini ad id ad quod fuerat assignatus usque in crastinum hora prime. Quam continuacionem, expectacionem et prorogacionem preceperunt, et fecerunt alta voce proclamari per dictum apparitorem in dicta aula episcopali, et in ejus porta majori et curia officialis predicti. De quibus omnibus voluerunt et preceperunt dicti domini commissarii per me Floriamontem et alios notarios infrascriptos fieri publicum instrumentum.

Post hec, in crastinum, videlicet die Veneris, etc. (Même ajournement que dessus.)

Post hec, in crastinum, videlicet die Sabati, etc.—Post hec, die Lune, etc.—Post hec, in crastinum, videlicet die Martis proxima, in octabis festi beati Martini, etc. (Mêmes ajournements que dessus.)

Item sciendum est, quod, cum in predicta die Martis et in precedentibus diebus, prefati domini commissarii et inquisitores vidissent et examinassent multas litteras plurium archiepiscoporum et episcoporum, in quibus rescribebant dicti prelati, vel vicarii aut officiales eorumdem, se publicasse prefatum edictum citacionis et vocacionis memorati ordinis Templi, fratrum ejusdem et aliorum evocandorum, et invenissent dicti domini inquisitores aliquos ex predictis archiepiscopis et episcopis, vicariis et officialibus eorumdem, satis sufficienter executos fuisse mandatum eis factum de publicacione predicti edicti, et satis sufficienter eis super hec rescripsisse; alios vero reperiissent minus sufficienter et minus plene fuisse executos, et minus plene et confusse rescripsisse eisdem; a pluribus autem archiepiscopis, episcopis, vicariis et officialibus eorumdem nullam recepissent dicti domini commissarii et inquisitores certitudinem nec responsionem, si et qualiter edictum publicaverant supradictum; cum eciam ex parte venerabilis patris domini episcopi Parisiensis adhuc sufficientem rescriptionem non recepissent, miserunt dicti domini commissarii et inquisitores, dicta die Martis, ante continuacionem, prorogacionem et expectacionem predictas, factas usque ad diem Sabati subsequentem, litteras sub sigillis suis, continencie infrascripte, quas voluerunt inseri in processu. Dictarum litterarum tenor talis est:

E. miseracione divina Narbonensis archiepiscopus, G. Bajocensis, R. Lemovicensis et G. Mimatensis episcopi, nec non Matheus de Neapoli majoris Caleti Rothomagensis sedis apostolice notarius, Johannes de Mantua Tridentine, et Johannes de Monte Lauro Magalonensis ecclesiarum archidiaconi, una cum venerabili viro magistro Guillelmo Agarni Aquensi preposito, legittime excusato, cum illa clausula, Quod si non omnes, etc. ad infrascripta per sedem apostolicam specialiter deputati, venerabili patri domino G. Dei gracia Parisiensi episcopo salutem, et mandatis apostolicis reverenter et firmiter obedire. Dudum omnibus archiepiscopis et episcopis regni Francie, vicariis et officialibus eorumdem scripsisse meminimus, et mandasse, quod, cum nos, ad inquirendum contra totum Templariorum ordinem in regno Francie deputati, vocavissemus et citavissemus peremptorie, auctoritate nobis tradite potestatis, per publicum citacionis edictum, predictum ordinem Templariorum, fratres dicti ordinis et omnes evocandos, ut prima die non feriata post festum beati Martini hyemalis tunc instantem comparerent sufficienter coram nobis Parisius, in episcopali aula, hora prime, in premissis et ea tangentibus, prout justum esset, processuri; et quod dicti archiepiscopi, episcopi, vicarii seu officiales eorumdem predictum publicum nostre citacionis edictum facerent publice ac solempniter fieri legi, recitari et publicari clero et populo, in cathedralibus, et magnis collegiatis ecclesiis, et scolis ubi est studium generale, ac curia officialium suorum, civitatum et diocesium eorumdem, et in principalibus domibus ejusdem ordinis in dictis suis civitatibus et diocesibus constitutis, ac in locis in quibus fratres ipsius ordinis capti tenentur, et quod de premissis facerent fieri publica instrumenta, que nobis ante dictum terminum, vel saltim in ipso termino destinarent, prout hec et alia in dictis nostris litteris plenius continentur. Porro cum vos de execucione dicti mandati nostri nos nondum certificaveritis, et nos de benignitate post dictum terminum expectaverimus, et adhuc expectemus, et expectare intendimus quantum nobis videbitur, vos requirimus, vobisque in virtute sancte obediencie auctoritate apostolica districte injungimus et mandamus, quatenus si qua facienda restant, quod perficiatis celeriter, et expectacionem nostram predictam insinuare et publicare, nosque, quam prius comode potueritis, de hiis que feceritis certificare curetis, et si aliqui ex dictis fratribus dicant se velle aliquid dicere pro ordine supradicto, requiratis seu requiri faciatis gentes regias et custodes eorumdem, ut quandocumque ad nos venire voluerint pro premissis, sub fide certa et tuta custodia ad nos in dicta vestra aula episcopali Parisius personaliter adducant eosdem, ut in negocio nobis commisso procedatur, prout fuerit racionis. Nec volumus vos latere, quod contra fratres singulares dicti ordinis, et de hiis que ipsos tanquam singulares personas tangunt, non intendimus inquirere contra eos, sed duntaxat contra ordinem supradictum, juxta traditam nobis formam. Nec fuit nostre intencionis, nec est, quod aliqui ex eis venire cogantur seu teneantur, sed solum si qui voluntarie venire voluerint, venire valeant pro premissis. In quorum testimonium sigilla nostra presentibus litteris duximus apponenda. Actum et datum Parisius, in dicta aula episcopali, XVIII^a die Novembris, anno Domini M^o CCC^o nono, indictione octava, pontificatus sanctissimi patris, domini nostri, domini Clementis divina providencia Pape quinti, anno quinto.

Post hec, dicta die Sabati, que fuit vicessima secunda die[s] mensis Novembris predicti, domini commissarii et inquisitores convenerunt ad aulam predicti domini Parisiensis episcopi. Qui quidem dominus Parisiensis episcopus, inibi veniens personaliter, ad eosdem asseruit, prout dicti domini commissarii postea dixerunt, se personaliter ivisse ad loca in quibus Magister major dicti ordinis Templariorum, et frater Hugo de Payraudo visitator dicti ordinis in Francia, et quidam alii ex fratribus dicti ordinis, tenebantur capti, et quod eis fecerat legi in Latino, et exponi cum diligencia in vulgari, litteras originales apostolicas bullatas, quibus mandabatur dictis dominis commissariis, quod inquirerent contra dictum ordinem Templi, et eciam litteras dictorum dominorum commissariorum, in quibus per predictum citacionis edictum citaverant predictum ordinem Templi, fratres ejusdem et omnes alios evocandos ad primam diem juridicam post festum beati Martini nuper lapsum, et in quibus mandaverat archiepiscopis et episcopis regni Francie, vicariis et officialibus eorumdem, quod publicarent citacionis eorum edictum in locis in quibus fratres ipsius ordinis capti tenebantur, et in aliis certis locis, et eciam alias litteras eorumdem dominorum commissariorum supra registratas, eidem domino episcopo Parisiensi directas. Retulit eciam dictus dominus Parisiensis episcopus eisdem dominis commissariis, quod supradicti Magister ordinis Templi, et visitator, ac quidam alii ex fratribus dicti ordini Templi, lectis et expositis eis litteris supradictis, responderunt se velle venire ad presenciam predictorum dominorum commissariorum, et aliqui ex ipsis fratribus expresse dixerunt, quod volebant defendere ordinem supradictum. Dixit eciam prefatus dominus episcopus Parisiensis, quod quasdam personas ydoneas ex suis miserat ad diversa loca in quibus multi ex fratribus predicti ordinis in civitate et diocesi Parisiensibus capti tenebantur, ad publicacionem commissionis facte eisdem dominis inquisitoribus et edicti citatorii ipsorum dominorum commissariorum faciendam fratribus supradictis, et faceret eisdem dominis commissariis fidem per publica documenta qualiter ipse et sui, et in quibus locis, edictum publicaverunt supradictum, et si quid et quid responsum fuerit per fratres ipsius ordinis ad quorum noticiam publicacio devenerat supradicta. Quibus intellectis, supradicti domini commissarii preceperunt venerabili viro domino Philippo de Voheto preposito ecclesie Pictavensis, et provido viro Johanni de Jamvilla hostiario domini regis Francorum illustris, deputatis ad custodiam predictorum Templariorum, coram se vocatis, quod supradictos Magistrum, et visitatorem, et omnes alios qui responderant et adhuc dicebant se velle deffendere ordinem supradictum, vel pro predictis venire ad presenciam eorumdem, adducerent ad dictos dominos commissarios, sub tuta et fida custodia, quandocumque et quocienscumque propter premissa dicti Magister et visitator et alii supradicti venire vellent ad presenciam eorumdem dominorum commissariorum. Quod responderunt antedicti prepositus Pictavensis et Johannes de Jamvilla prompte et integraliter se facturos.

Eadem die Sabati, supradictis dominis commissariis existentibus in camera episcopali et pro tribunali sedentibus, venit quidam in habitu seculari ad presenciam eorumdem, qui dicebatur venire pro facto dictorum Templariorum. Interrogatus ab eis de nomine, condicione et causa adventus ejusdem, respondit quod vocabatur Johannes de Melot, et quod erat diocesis Bisuntinensis, et exhibuit quoddam sigillum in quo predictum nomen videbatur esse scultum, quod sigillum asserebat esse suum. Dixit eciam se fuisse de ordine Templi, et habitum ejusdem ordinis decem annis portasse, et se exivisse de eodem ordine, et quod nunquam, in anima et fide sua jurans, viderat nec audiverat, nec sciverat aliquod malum de ordine supradicto. Dixit eciam, quod venerat ad dictos dominos commissarios, paratus facere et sigillare quicquid vellent. Interrogatus a dictis dominis commissariis si venerat ad defendendum dictum ordinem Templi, et si volebat eum defendere quod diceret eis, quia parati erant benigne audire eumdem, respondit quod non venerat nisi ad illa que supradixit, et quod volebat scire quod fieret de ordine supradicto, et quod nolebat defendere ordinem supradictum, instans penes ipsos dominos commissarios, quod ordinarent de eo illud quod vellent, et quod facerent sibi ministrari vitam, cum pauper esset. Et quia fuit visum eisdem dominis commissariis, ex aspectu et consideracione persone sue, actuum, gestuum et loquele, quod erat valde simplex, vel fatuus et non bene compos mentis sue, non processerunt ulterius cum eodem, sed suaserunt quod iret ad predictum dominum episcopum Parisiensem, ad quem pertinebat recipere tales fratres fugitivos in sua diocesi Parisiensi, et quod sibi exponeret factum suum, et ipse benigne audiret eumdem, et de eo disponeret et ordinaret, ut ex[is]timabant, quoad victum et alia, quod servatur in aliis fratribus dicti ordinis fugitivis, et sic recessit ad presenciam eorumdem.

Eadem die supradicti prepositus Pictavensis et Johannes de Jamvilla, custodes predictorum Templariorum, adduxerunt ad presenciam eorumdem dominorum commissariorum sex Templarios infrascriptos, videlicet: fratrem Geraldum de Caus militem Ruthenensis diocesis, fratrem Raynerium de Larchant, fratrem Reginardum de Trambeyo presbiterum, fratrem Theobaldum de Basimont, fratrem Radulphum de Salicibus, et fratrem Nicolaum Cretis, qui dixerant, publicato eis citatorio edicto, se velle venire ad presenciam dictorum dominorum commissariorum. Qui interrogati a dictis dominis commissariis sigillatim, ac singulariter, ac divisim, de causa adventus eorum, et si volebant ordinem defendere supradictum, responderunt ut sequitur.

Frater Geraldus, miles predictus, respondit, interrogatus de causa adventus sui, se venisse quia credebat, propter verba quedam, [que] fuerant dicta per dictum dominum Parisiensem et alios in publicacione dicti edicti, quod supradicti domini commissarii vellent quod ipse veniret ad presenciam eorumdem, et quod vellent informari ab eo de factis dicti ordinis, vel inquirere ab eodem unde venerat, paratus eis respondere prout sibi videretur, si de aliquo vellent interrogare eum vel certificari ab eo. Cui dictum fuit per dictos dominos commissarios, quod ipsi nullum vocabant vocacione necessaria per predictum suum edictum, nec erat intencio eorum quod aliquis cogeretur venire coram eis ad presens, et quod non inquirebant contra singulares personas, nec de facto singularium personarum, sed contra ordinem, et quod per dictum edictum non vocaverant adhuc aliquos ad testimonium, sed ut venirent, si volebant defendere ordinem antedictum, quia parati erant eos audire, prout racio suaderet. Interrogatus autem utrum ipse volebat dictum ordinem defendere, respondit finaliter, post multa verba, quod simplex miles, sine equis, armis et terra, erat, et non posset nec sciret ipsum ordinem defendere. Reliqui autem quinque de causa adventus eorum interrogati, responderunt in effectu idem sicut predictus frater Geraldus, et dixerunt quod nolebant defendere ordinem supradictum, quia simplices erant, et quia non possent nec scirent ipsum ordinem defendere.

Eadem die frater Hugo de Payraudo miles, visitator dicti ordinis in Francia, adductus ad presenciam dictorum dominorum commissariorum per supradictos prepositum Pictavensem et Johannem de Jamvilla, interrogatus de causa adventus ejusdem, et si volebat defendere ordinem supradictum, respondit quod ipse venerat ad presenciam eorumdem ad videndum eos, quia dictus dominus Parisiensis episcopus dixerat sibi, quod placebat eisdem dominis commissariis quod venirent ad eos quicumque vellent pro facto dicti ordinis, et venerat eciam ad rogandum eos, ut insisterent penes dominos Papam et Regem quod bona dicti ordinis non dissiparentur nec consumarentur, sed conservarentur et aplicarentur in subsidium Terre sancte, ad quod ab inicio fuerant deputata. Dixit eciam se fuisse locutum plura de statu dicti ordinis personaliter predicto domino Pape et tribus cardinalibus missis ad inquirendum cum eo et cum aliis, et adhuc erat paratus dicere quando esset in presencia dicti domini Pape; unde nolebat alia dicere coram dominis commissariis supradictis tunc. Et ipsi obtulerunt quod parati erant eum audire, prout racio suaderet, si volebat defendere ordinem supradictum. Et cum diceret tunc se alia non dicturum, fuit ei data licencia redeundi ad locum unde venerat.

Eadem die Sabati pervenit ex quorumdam secreto relatu ad noticiam quorumdam ex dictis dominis commissariis quosdam homines esse detentos Parisius, qui dicebantur venisse Parisius pro facto dictorum Templariorum, et ut defenderent ordinem memoratum. Unde cum hoc fuisset per illos qui secrete predicta audiverant aliis dominis collegis eorum reseratum, deliberacione habita inter eos, fecerunt venire ad presenciam eorumdem magistrum Johannem de Plublaveh prepositum Castelleti Parisiensis; et cum diligenter interrogatus fuisset per eos si in prisione sua habebat vel tenebat aliquos qui dicerentur venisse ad defensionem ordinis vel pro facto ipsius ordinis Templariorum, respondit se habere septem homines in prisione sua, quos ceperat in habitu laicali, de mandato aliquorum curialium domini Regis, quibus curialibus fuerat relatum quod predicti homines erant Templarii fugitivi, et quod venerant Parisius, mutato habitu, cum pecunia ad querendum advocatos et consiliarios et ad investigandum quid fiebat de facto ordinis antedicti, et quod idem prepositus inquisiverat cum duobus ex ipsis, quos eciam subposuerat questionibus, et non invenerat ita esse sicut fuerat relatum. Cui fuit preceptum per dominos commissarios memoratos, quod immediate eos adduceret ad presenciam eorumdem. Et cum adducti fuissent coram eis in habitu seculari, fuerunt omnes et singuli diligenter et singulariter interrogati de nominibus, condicione et causa adventus eorum, et si volebant defendere ordinem supradictum, per quos fuit responsum ut sequitur.

Primus ex dictis septem, de nomine suo interrogatus, respondit quod vocabatur Petrus de Sornayo, et quod erat diocesis Ambianensis. Requisitus de condicione sua, respondit quod fuerat de ordine dictorum Templariorum per tres menses ante capcionem eorumdem, et quod exiverat et aufugerat a dicto ordine per quindecim dies ante capcionem fratrum; sed in fide sua et periculo anime, nihil perversum et malum sciverat nec audiverat pro vero de ordine antedicto. Requisitus de causa adventus sui, respondit se venisse Parisius ad lucrandum unde viveret et querendum servicium, quia pauper, inobs et ignobilis erat. Item interrogatus si venerat ad defendendum dictum ordinem, et si volebat eum defendere, respondit quod non.

Secundus, requisitus de nomine suo, dixit se vocari Robertum Anglicum diocesis Ambianensis, et tercius, qui dixit se vocari Nicolaum de Sartis Cameracensis diocesis, et quartus, qui dixit se vocari Escalinum de Tornaco, et quintus, qui dixit se vocari Henricum Clerici, et sextus, qui dixit se vocari Johennetum de Cameraco, et septimus, qui dixit se vocari Henquinum Villane de Pretano, diligenter requisiti quare venerant Parisius et si volebant dictum ordinem defendere, responderunt precisse quod non venerant Parisius ad defendendum ipsum ordinem, et quod ipsum nolebant defendere, nec fuerant ad hoc missi, nec mandatum a quoquam receperant de dicta defensione facienda. Verumtamen Henquinus et Nicolaus predicti dixerunt, quod fuerant olim in servicio quorumdam Templariorum de commitatu Hanonie, et missi ab eis, ut investigarent quod fieret Parisius de facto ipsorum Templariorum et quod refferrent postmodum eis.

Cum autem supradicti septem constanter assererent, quod nolebant ordinem defendere supradictum, licet predicti domini commissarii offerrent eis quod parati erant benigne audire eosdem, et quod secure, si volebant dictum ordinem defendere, ipsum defenderent, et quicquid vellent dicerent pro ordine supradicto, et essent persone de quibus non erat verisimile quod pro defensione dicti ordinis venissent, licenciaverunt eos a presencia eorumdem, dicentes predicto preposito Castelleti, quod ipsos vel quoscunque alios volentes accedere ad presenciam dictorum dominorum commissariorum et pro defensione dicti ordinis vel aliis aliquod proponere coram eis, nullatenus impediret, nec ab aliis permitteret quomodolibet impediri. Et predictus prepositus Castelleti dixit se pariturum in hoc mandatis eorum, et de voluntate et assensu domini Guillelmi de Marsili militis Regis, qui a dictis dominis commissariis propter premissa vocatus et in presencia eorum constitutus dixit, quod ipse mandaverat quod dictus prepositus Castelleti caperet quosdam Templarios fugitivos, qui dicebantur incedere in habitu seculari per Parisius, sed non nominatim predictos captos, ut dicti domini commissarii vel ordinarii de eis, cum capti essent, ordinarent quicquid vellent, non ut ipse eorum officium impediret vel aliquis a defensione ipsius ordinis retraheret. Liberari preceperunt supradictos, dixerunt tamen dicti domini commissarii, quod supradictus Petrus de Sornayo, qui dixerat se fuisse de ordine Templariorum, duceretur ad dominum episcopum Parisiensem, ut ipse de eo ordinaret ut esset faciendum.

Quibus peractis, fecerunt per dictum aparitorem publice proclamari, sicut fecerat diebus precedentibus, quod erant parati audire si essent aliqui, qui vellent coram eis comparere pro dictis ordine Templi vel fratribus ipsius ordinis aut aliis evocatis. Et cum nullus compareret, de benignitate continuaverunt et prorogaverunt dictum terminum usque ad diem Lune sequentem, hora prime; de quibus omnibus, etc. ut supra.

Post hec, dicta die Lune, que fuit XXIIII^a dies mensis Novembris, convenerunt predicti domini commissarii ad prefatam aulam episcopalem, et cum ibi expectassent quasi usque ad horam meridiei, et major missa in ecclesia beate Marie celebrata esset, et nullus coram eis compareret, licet per dictum aparitorem fuisset, prout in diebus precedentibus, proclamatum quod comparerent si qui essent, qui vellent pro dicto ordine fratribus et aliis evocandis aliquid dicere, quia parati erant eos audire et facere quod esset faciendum, continuaverunt et prorogaverunt istum terminum ad id ad quod supra assignatus fuerat usque ad diem Mercurii proximo subsequentem, hora prime, et usque ad dictam diem et horam decreverunt esse expectandum; de quibus omnibus, etc. ut supra.

Post hec, die Mercurii supradicta, que fuit XXVI^a mensis Novembris, congregatis dictis dominis commissariis in camera existente post dictam aulam episcopalem, fuit per supradictos prepositum Pictavensem et Johannem de Jamvilla adductus ad presenciam eorumdem dominorum commissariorum frater Jacobus de Molayo, Magister major predicti ordinis Templariorum. Qui, ut supradictum est in processu, lecto sibi citacionis edicto per dictum Parisiensem episcopum, responderat se velle venire ad presenciam dictorum dominorum commissariorum. Requisitus per eosdem dominos commissarios si volebat ordinem defendere supradictum vel pro eo aliquid dicere, respondit quod ordo erat per sedem apostolicam confirmatus et previlegiatus, et quod valde mirum videbatur eidem si ecclesia Romana subito volebat procedere ad destrusionem ordinis supradicti, cum sentencia deposicionis contra Fredericum imperatorem dilata fuerit XXXII annis. Dixit eciam, quod ipse non erat ita sapiens sicut expediret sibi, nec tanti consilii quod posset defendere dictum ordinem per se ipsum; tamen paratus erat juxta sui possibilitatem dictum ordinem defendere; nam aliter se villem et miserum reputare[t], et posset ab aliis reputari, nisi ipsum ordinem defenderet, a quo receperat tot comoda et honores, licet difficile sibi videretur, quod congrue deffensio posset fieri per eum, cum esset in captivitate dominorum Pape et Regis, nec haberet aliquid, eciam IIII^or denarios, quos expendere posset pro predicta defensione vel aliis, nisi secundum quod ministrabatur eidem. Propter quod petebat ad predicta perficienda auxilium et consilium dari eidem, dicens quod intencio sua erat, quod veritas eorum que erant imposita dicto ordini, sciretur non solum per illos de dicto ordine, verum eciam in universis partibus mundi per reges, principes, prelatos, duces, comites et barones, licet cum pluribus ex eisdem prelatis illi de ordine suo fuissent nimis rigidi in defensione jurium eorumdem. Et paratus erat dictus Magister stare deposicionibus et testimonio regum, principum, prelatorum, comitum, ducum, baronum et aliorum proborum virorum. Quia vero negocium arduum est, et predictus Magister non habebat secum, nisi unum fratrem servientem, cum quo consilium habere posset, predicti domini commissarii dixerunt predicto Magistro, quod bene et plene deliberaret super dicta defensione ad quam se offerebat, et quod adverteret ad illa que jam confessus fuerat contra se et contra ordinem supradictum. Ipsi tamen offerebant eidem, quod parati erant eum ad dictam defensionem recipere si et prout racio suaderet, si persistebat in dicta defensione facienda, et dilacionem eciam concedere, si amplius deliberare volebat. Volebant tamen ipsum scire quod in causa heresis et fidei, procedendum erat simpliciter, de plano, et absque advocatorum et judiciorum strepitu et figura.

Cui quidem Magistro supradicti domini commissarii, ut plene deliberare posset, fecerunt cum diligencia legi et vulgariter exponi litteras apostolicas de commissione inquisicionis contra predictum ordinem Templi faciende a sede apostolica facte eisdem, et IIII^or alias litteras apostolicas ad negocium facientes, et eciam litteram in qua magister Guillelmus Agarni Aquensis prepositus se legittime excusavit, et eciam publicum citacionis edictum per quod iidem domini commissarii citaverant ordinem Templi, fratres ejusdem ordinis et alios evocandos. Quarum quidem litterarum apostolicarum et predicti edicti tenores supra inserti sunt in processu. In quarum eciam litterarum apostolicarum lectura, potissime cum recitarentur illa que dictus Magister dicebatur fuisse confessus coram reverendis patribus dominis Dei gracia Berengario nunc episcopo Tusculano, tunc vero sanctorum Nerei et Archilei, Stephano sancti Ciriaci in Termis titulorum presbiteris, et Landulpho sancti Angeli diacono, cardinalibus ad hoc per dictum dominum nostrum summum Pontificem deputatis et destinatis, producendo bis signum crucis coram facie sua et in aliis signis pretendere videbatur se esse valde stupefactum de hiis que continebantur super predicta confessione sua et aliis in litteris apostolicis supradictis, dicens inter alia, quod si dicti domini commissarii fuissent alii quibus liceret hoc audire, ipse diceret aliud. Et cum fuisset responsum eidem per dictos dominos commissarios, quod ipsi non erant ad recipiendum vadium duelli, subjunxit dictus Magister quod non intendebat dicere de hoc, sed placeret Deo quod illud quod observatur a Saracenis et Tartaris observaretur contra tales perversos in hoc casu, nam dicti Saraceni et Tartari abscindunt caput perversis inventis vel scindunt eos per medium. Et tunc fuit subjunctum per dictos dominos commissarios, quod ecclesia illos qui inveniebantur heretici, judicabat hereticos, et obstinatos relinquebat curie seculari.

Et cum idem Magister rogasset nobilem virum dominum Guillelmum de Plasiano militem regium, qui ibidem venerat, sed non de mandato dictorum dominorum commissariorum, secundum quod dixerunt, ut loqueretur cum eodem Magistro, et dictus dominus Guillelmus fuisset ad partem locutus cum eodem Magistro, quem, sicut asserebat, diligebat et dilexerat, quia uterque miles erat, et quia, ut dixit idem dominus Guillelmus, habebat providere ne se vituperaret vel perderet sine causa. Et tunc idem Magister dixit, quod bene videbat quod, nisi bene deliberaret, cito posset cadere in capistrum suum, et ideo volebat deliberare, supplicans eisdem dominis commissariis, quod concederent sibi dilacionem usque ad diem Veneris proximam ad deliberandum super predictis, quam dillacionem concesserunt eidem, majorem eciam se daturos offerentes, si sibi placeret et volebat.

Quibus peractis, facta per supradictum apparitorem proclamacione, sicut in diebus precedentibus, mandato eorum, ut comparerent coram eis si erant, qui dictum ordinem defendere vellent, cum nullus compareret, de benignitate continuaverunt et prorogaverunt presentem terminum ad id ad quod supra, et dixerunt se expectaturos usque ad diem Jovis proximo subsequentem, hora prime, non intendentes per hoc revocare dilacionem datam dicto Magistro, sed procedere in aliis pertinentibus ad negocium supradictum, prout existeret racionis. De quibus omnibus, etc. ut supra.

Post hec, predicta die Jovis, que fuit vicessima septima dies dicti mensis Novembris, congregatis predictis dominis commissariis in capella adherente aule episcopali predicte, fuerunt adducti ad presenciam dictorum dominorum commissariorum per supradictos prepositum Pictavensem et Johannem de Jamvilla, deputatos ad custodiam ipsorum Templariorum, infrascripti... qui publicato eis ex parte domini Parisiensis episcopi citatorio edicto dixerant, ut fuerat relatum eisdem dominis commissariis, se velle venire ad presenciam eorumdem; cum quibus fuit processum ut sequitur.

Et primo, cum fratre Radulpho de Gisiaco preceptore de Belvicinis et de Latigniaco Sico, et receptore peccunie regie in Campagnia; qui interrogatus primo per dictos dominos commissarios de causa adventus sui, et si volebat ordinem defendere supradictum, respondit quod nichil volebat dicere pro dicto ordine, nec eum defendere, nec aliud dicere nisi ea que alias dixerat in confessione sua; sed venerat pro eo quod dominus episcopus Parisiensis dixit eis quod illi, qui vellent venire ad dominos commissarios, poterant venire, et pro eo quod volebat dictos dominos commissarios videre.

Post hec, eisdem loco et die, frater Ponzardus de Gysiaco preceptor de Paians, adductus ad presenciam eorumdem dominorum commissariorum, et requisitus per eosdem si volebat defendere ordinem memoratum, respondit quod articuli qui sunt impositi dicto ordini, videlicet ipsum ordinem abnegare Jhesum Christum et spuere super crucem, et quod licencia data sit quod unus fratrum se commisceret carnaliter cum alio, et quedam alia enormia similia dependencia ex eisdem, sunt falsa, et quecumque ipse vel alii fratres dicti ordinis fuerunt confessi de premissis coram episcopo Parisiensi vel alibi, erant falsa, et quod predicta dixerunt per vim et propter periculum et timorem, quia torquebantur a Floyrano de Biteris priore Montis Falconi, Guillelmo Roberti monacho, inimicis eorum, et propter quamdam convencionem et informacionem quam fecerant ante illi qui in carceribus tenebant, et propter metum mortis, et pro eo quia triginta sex de dictis fratribus fuerant mortui Parisius per jainnam et tormenta et multi alii in aliis locis; dicens eciam, quod paratus erat defendere prefatum ordinem pro se et sibi adherentibus, si ministrarentur eis expense de bonis Templi, petens sibi fratres Reginaldum de Aurelianis et Petrum de Bononia presbiteros, fratres dicti ordinis, dari in auxilium et consilium sibi. Reddidit eciam quamdam cedulam manu sua, ut dicebat, scriptam, in qua erant scripta nomina quorumdam, quos dicebat esse inimicos ordinis antedicti. Cujus cedule tenor talis est:

Ces sont le treytour, li quel ont proposé fauseté et delauté contra este [?] de la religion deu Temple: Guillalmes Roberts moynes, qui les mitoyet à geine, Esquius de Floyrac de Biterris cumprior de Montfaucon, Bernardus Peleti prieus de Maso de Genois, et Geraues de Boyzol cehalier, veneus à Gisors.

Interrogatus si umquam fuit positus in tormentis, respondit quod fuit positus, tres menses erant elapsi ante confessionem factam per eum coram domino Parisiensi episcopo, manibus ligatis retro, ita stricte quod sanguis sibi cucurit usque ad ungues, in quadam fovea, in qua stetit per spacium unius leuge, protestans et dicens quod, si poneretur adhuc in tormentis, quod ipse negaret omnia que dicit modo, et diceret quecumque homo vellet. Tantum pro modico tempore, paratus erat vel capitis obtruncacionem, vel ignem, vel bullicionem pati pro honore dicti ordinis, tantum ita longa tormenta substinere non poterat, in quibus jam fuerat, duobus annis elapsis et plus carcerem substinendo. Item requisitus et interrogatus si volebat aliquid aliud dicere quare non deberent dicti domini commissarii ad inquirendum procedere bene et fideliter, respondit quod non, et quod volebat quod inquirerent per bonas gentes.

Item cum dictus prepositus Pictavensis tradidisset dictis dominis commissariis quamdam cedulam in presencia dicti fratris Ponzardi, et fuisset lecta coram eo, dictus frater Ponzardus dixit, quia veritas non querit angulos, quod ipse scripserat quamdam cedulam ejusdem tenoris, quam tradidit eidem preposito, ad hoc ut adduceretur ad presenciam domini Pape et dominorum commissariorum, ut audiretur. Dixit eciam, quod ipse scripserat eam tanquam turbatus contra ordinem, pro eo quod thesaurarius Templi dixerat sibi verba contumeliosa. Cujus cedule tenor sequitur in hec verba:

Ce sont les articles que vous ferés demander aus freres deu Temple, desquelles articles li dit frere n'ont point esté examiné:

Primers articles, defendus des maistres que li frere n'allassent à main de preste à offerende.

Item, que li dit frere ne tenissent enfans à fons, pour batesme avoir.

Item, frere ne couchast sus toit où fame jeust; et des articles dessus dites, li maistres vousisent metre un poure frere en prison et i l'en ometoient[?].

Item, li maistres qui fesoient freres et suers du Temple, aus dites suers fesoient promestre obediencie, chastee, vivre sans propre, et li dit maistre leur prometoient foi et loiauté, come à leurs suers.

Item, quant les dites suers estoient entrees, li dit maistre les despouceloient; et autres suers qui estoient de bon age, qui pensoient estre venues en la religion pour leur ames sauver, il convenoit par force que li maistre en feissent leurs volentez, et en avoient enfans les dites suers; et li dit maistre de leur enfans fesoient freres de la religion.

Item, li estas de la religion estoit tex, que nus freres ne devoit recevoir autre frere en la religion, se il n'estoit sains de toutes ses membres, et non bastars, et se il n'estoit hons de bonne vie et de bone conversacion.

Item, comunement estoient larron gent qui autre gent avoient mis à mort, se il avoient un pou d'argent, sil estoient freres.

Item, que li dit maistres des baillies qui demandoient congié aus commandaurs provinciaus du faire freres, tout ainsi comme hons vent un cheval en ma[r]chié, ainsi estoit marchié fais de celui qui i voloit venir en la religion; et vous savés que tuit cil et celes qui entrent en religion par symonie, cis qui le reçoit et cis qui i entre, est escomeniez, et cist qui est escomeniez en tel cas ne puest estre absols que de par nostre pere le Pape.

Item, que lu dit maistre fesoient jurer sus sains le frere que il n'i venoit par don ne par promesse, et li dis maistres savoit vrai que il le fesoit parjurer, et estoit li dit frere parjurs et escominiez, en [?] ni povoit freres sauver sa vie.

Item, li dit commandaurs de baillies, se nus petit freres li dist aucunes choses qui li annuient, pourchasast par dons au commandaur provincial que li pouvres freres alast outre mer, pour morir, ou en estrange terre o il ne se conoissoit, et par duel et por paureté le convenoit morir; et si il lessoit la religion et il povoit estre pris, il estoit mis en prison.

Item, au derrerain chapistre qui fo tenus par lu visitaur, et fu à lau chadelor feste Nostre Dame, pourposa frere Ranaus de la Folie contre frere Gerot de Villers et par un autre frere estoit perdue l'ille de Tourtose, et par lui forent mort li freres et prins, et encor sont, et le voloit prover par bone gant, et fo por ce que li dit frere Geraut se parti un jur devant, et amena avec lui ses amis, et pour le deffaut des bons chevaliers qu'il enmena furent perdu.

Et quia idem frater Ponzardus dicebat se dubitare, quod agravaretur sibi carcer pro eo quod obtulerat se ad defensionem dicti ordinis, supplicabat quod providerent ne gravaretur propter premissa, et dicti domini commissarii dixerunt dictis preposito Pictavensi et Johanni de Jamvilla, quod nullo modo gravarent eum, pro eo quod obtulerat se ad defensionem ordinis supradicti. Qui responderunt quod plus propter hoc non gravarent eundem.

Post hec frater Johannes de Sarancuria, alias de Cella, serviens, adductus ad presenciam eorumdem dominorum commissariorum, ac requisitus per eosdem si volebat dictum ordinem defendere, respondit quod nolebat eum defendere, quia nec sciret nec posset, nec aliquid volebat dicere, quin ipsi domini commissarii procederent ad inquisicionem predictam.

Post hec frater Jacobus Verjus, adductus ad presenciam eorumdem dominorum commissariorum, et requisitus per eosdem dominos commissarios si volebat dictum ordinem defendere, respondit quod erat agricola et quod nesciret litigare, et quod, si sciret et posset, libenter defenderet dictum ordinem, sed postea dixit quod nolebat eum defendere, quia nesciret nec posset. Requisitus autem si persistebat in confessione quam fecit coram episcopo Parisiensi, respondit quod sic.

Post hec frater Johannes de Villa Serva, adductus ad presenciam eorumdem dominorum commissariorum, et requisitus per eosdem si volebat dictum ordinem defendere, respondit quod erat pauper homo et non posset, et quod libenter defenderet eum in bono suo et honore suo, si posset; sed quia nesciret nec posset, non vult eum defendere; et requisitus ex habundanti si vult perseverare in confessione per eum factam coram domino episcopo Parisiensi, respondit quod sic.

Post hec frater Gaubertus de Malle, adductus ad presenciam dictorum dominorum commissariorum, et requisitus per eosdem si volebat dictum ordinem defendere, respondit quod nolebat eum defendere, et persistebat in confessione quam fecit coram episcopo Laudunensi.

Post hec frater Aymo de Barbona, adductus ad presenciam eorumdem dominorum commissariorum, et requisitus per eosdem si volebat dictum ordinem defendere, respondit quod fuit ter in tormentis positus, et apponebatur sibi aqua cum cucufa in ore, et fuit ad panem et aquam per novem septimanas, et quod pauper homo erat, et quod non poterat defendere ipsum ordinem, et quod libenter eum defenderet si posset, sed non poterat quia captus erat, et quod tribus annis tenuerat seu custodierat cameram Magistri ultra mare, et quod nil mali sciebat in Magistro nec in ordine, et nesciebat quid esset facturus, quia sibi corpus dolebat et anima flebat, et quod multa mala passus est pro ordine. Item interrogatus si vellet dicere aliquid quare dicti domini commissarii non deberent procedere ad inquisicionem per eosdem faciendam, respondit quod nolebat aliquid dicere nec pro ordine nec contra ordinem, quamdiu esset captus. Item interrogatus si volebat persistere in confessione sua, respondit quod non diceret aliud quam dixit, quamdiu esset captus.

Post hec frater Stephanus de Pruino, adductus ad presenciam eorumdem dominorum commissariorum, et requisitus per eosdem si volebat dictum ordinem defendere, dixit quod nolebat defendere eum, et si magistri volebant defendere eum quod defendant, quia non fuit in ordine ante capcionem eorum nisi per novem menses, et vult perseverare in confessione quam fecit coram episcopo Parisiensi.

Post hec frater Guillelmus Boscelli, adductus ad presenciam eorumdem dominorum commissariorum, et requisitus per eos si volebat dictum ordinem defendere, dixit quod erat pauper homo et captus, et quod non est clericus, et quod non posset eum defendere, et quod si esset extra prisionem, libenter diceret veritatem, si peteretur ab eo, et quoad nunc non vult aliquid dicere, et quod stat in confessione quam fecit coram episcopo Parisiensi, quamdiu erit in prisione.

Post hec frater Nicolaus de Cella, adductus ad presenciam eorumdem dominorum commissariorum, et requisitus per eos si volebat dictum ordinem defendere, respondit quod erat pauper et captus, et quod nesciret nec posset eum defendere, et quod si sciret et posset, libenter eum defenderet, sed nolebat eum defendere, quia non posset. Item interrogatus si volebat perseverare in confessione sua per eum facta coram domino Parisiensi episcopo, dixit quod sic, quamdiu placebit Deo et beate Marie Virgini.

Post hec adductus frater Johannes de Furno, alias de Tortavilla, ad presenciam eorumdem dominorum commissariorum, et requisitus per eos si volebat defendere dictum ordinem, respondit quod nolebat letigare cum dominis Papa et Rege Francorum. Et dicti domini commissarii dixerunt ei, quod non erat litigare cum Papa et Rege, quia non faciebant in hoc partem, sed solum volebant quod veritas sciretur, et erant commissarii domini Pape et non domini Regis, qui dominus Papa ex officio suo mandat sciri veritatem de objectis ordini supradicto. Item interrogatus utrum vellet defendere dictum ordinem, dixit tunc quod non, quia captus erat et nesciret defendere eum. Item interrogatus utrum perseveraret in confessione quam fecerat in presencia domini Parisiensis episcopi, dixit quod sic, excepto peccato sodomie, quam confessionem de dicto peccato si fecerat, revocaverat alias, ut credebat, et adhuc revocabat eamdem. Item interrogatus quare ergo fecerat dictam confessionem, dixit quod fuerat questionatus tres menses erant elapsi ante, et dubitabat poni iterum ad tormenta, quia fuerat infirmus racione illorum tormentorum per annum.

Post hec frater Poncius de Bono Opere adductus ad presenciam dictorum dominorum commissariorum, requisitus si volebat defendere dictum ordinem, dixit quod libenter vellet defendere, si posset, sed pauper homo erat, et erat captus, propter quod non poterat. Requisitus si volebat aliquid dicere quod non procederetur ad inquisicionem faciendam, dixit quod nil pro ordine nec contra ordinem, quamdiu esset in prisione.

Post hec, die Veneris ante festum beati Andree, congregatis predictis dominis commissariis in camera post aulam predictam in qua congregari consueverant, frater Jacobus de Molayo Magister major dicti ordinis Templi, qui in die Mercurii proxime precedenti pecierat a dictis dominis commissariis, quod posset deliberare usque ad hanc diem Veneris super responsione per ipsum dicta die Mercurii facta coram eis quod ordinem defendere volebat, fuit adductus ad presenciam eorumdem dominorum commissariorum per supradictos prepositum Pictavensem et Johannem de Jamvilla, et fuit regraciatus eisdem dominis commissariis de dicta dilacione ad deliberandum concessa eidem, et quia majorem se daturos eidem obtulerant, si dicto Magistro eam accipere placuisset, et in hoc, sicut dixit, posuerant frenum super collum ejus. Interrogatus autem a dictis dominis commissariis si volebat defendere ordinem supradictum, respondit quod ipse erat miles illitteratus et pauper, et quod audiverat in quadam littera apostolica que sibi lecta fuerat, contineri quod dominus Papa ipsum et quosdam alios magnos ordinis Templariorum reservaverat sibi, et ideo ad presens in statu in quo erat, nolebat aliud facere super predictis. Requisitus expresse an vellet ad presens aliter defendere ordinem supradictum, dixit quod non, sed ad domini Pape presenciam iret, quando dicto domino Pape placeret, supplicans eisdem dominis commissariis et requirens eosdem, quod cum ipse, sicut et alii homines, esset mortalis, nec haberet de tempore nisi nunc, placeret eisdem dominis commissariis significare predicto domino Pape, quod ipsum Magistrum quam cicius posset ad ejus presenciam evocaret, quia tunc tantum diceret ipsi domino Pape, quod esset honor Christi et ecclesie pro posse suo.

Item, requisitus si vellet aliud dicere quare dicti domini commissarii, qui non intromitebant se de facto singularium personarum, sed de facto ordinis supradicti, non deberent bene et fideliter procedere in negocio inquisicionis contra ordinem predictum per dominum Papam commisse, eisdem respondit quod non, requirens eos ut bene et fideliter procederent in negocio supradicto. Quibus peractis, predictus Magister ordinis Templariorum dixit, quod ad exoneracionem consciencie sue volebat predictis dominis commissariis exponere tria de ordine prelibato, et ea exponebat eisdem. Quorum primum erat, quod ipse Magister nesciebat aliquam aliam religionem in qua capelle et ecclesie religionis haberent meliora et pulcriora ornamenta et reliquias ad cultum divinum pertinencia, et in quibus per presbiteros et clericos melius deservirent in divinis, exceptis ecclesiis cathedralibus. Secundum erat, quod nesciebat aliquam religionem in qua fierent plures elemosine quam in religione eorum; nam, in omnibus domibus ordinis, ex generali ordinacione ipsius ordinis, dabant ter in septimana elemosinam omnibus accipere volentibus eam. Tercium erat, quia nesciebat aliquam religionem nec aliquas gentes que pro defensione fidei Christiane contra inimicos ipsius fidei prompcius personas suas exposuerint morti, nec tantum de sanguine effudissent, et que magis dubitarentur a catholice fidei inimicis; et quod ex hoc comes Atrabatensis, quando fuit mortuus in partibus ultramarinis, in prelio, voluit quod dicti Templarii essent in acie sua in ante-garda, et si credidisset dictus comes Magistro dicti ordinis qui tunc erat, predicti comes, Magister et alii non periissent, et quod dictus Magister qui tunc erat, dixit quod non crederet quod ipse hoc diceret nisi propter bonum, quia sequendo consilium dicti comes [comitis?] ipse moreretur in prelio et predictus comes una cum aliis.

Cum autem replicatum fuisset, quod predicta ad salvacionem animarum non proderant, ubi catholice fidei deerat fundamentum, respondit ipse Magister hoc verum esse, et quod ipse bene credebat in unum Deum, et in trinitate personarum, et in aliis pertinenciis ad catholicam fidem, et quod unus Deus erat, et una fides, et unum baptisma, et una ecclesia, et quando anima separaretur a corpore, tunc appareret quis bonus et quis malus esset, et quilibet nostrum sciret veritatem eorum de quibus agitur in presenti.

Verum, cum per nobilem virum dominum Guillelmum de Nogareto cancellarium regium, qui supervenerat post responsionem factam per dictum Magistrum quod nolebat aliter defendere quam suprascriptum fuerit ordinem supradictum, fuisset dictum eidem Magistro, quod in cronicis, que erant apud sanctum Dionisium, continebatur quod tempore Saladini, soldani Babilonie, Magister ordinis Templi qui tunc erat, et alii majores ipsius ordinis, fecerant homagium ipsi Saladino, et quod idem Saladinus, audita adversitate magna quam dicti Templarii tunc passi fuerant, dixerat in publico predictos Templarios fuisse dictam adversitatem perpessos, quia vicio Sodomitico laborabant, et quia fidem suam et legem prevaricati fuerant;—dictus Magister fuit ex predictis verbis plurimum stupefactus, dicens quod nunquam usque tunc dici audiverat supradicta, sed tamen bene sciebat, quod, eo existente ultra mare, tempore quo erat Magister dicti ordinis frater Guillelmus de Bello Joco, ipse Jacobus et multi fratres alii de conventu predictorum Templariorum, juvenes, gueram appetentes, sicut moris est militum juvenum qui volunt videre de factis armorum, et eciam alii qui non erant de conventu eorum, murmurabant contra dictum Magistrum, quia, durante treuga quam rex Anglie premortuus posuerat inter Christianos et Saracenos, dictus Magister serviebat soldano et eum sibi retinebat placatum; sed finaliter ipse frater Jacobus et alii de conventu predicto Templariorum fuerunt de hoc contenti, videntes quod dictus Magister non poterat aliud facere, quia ordo eorum habebat illis temporibus et tenebat ad manum suam et sub ejus custodia multas civitates et multa fortalicia in confinibus terre dicti soldani, nominando dicta loca que non potuisset aliter custodiisse, et eciam tunc perdita extitissent, nisi dictus rex Anglie victualia transmisisset.

Postremo predictus frater Jacobus Magister ordinis Templi predicti rogavit humiliter predictos dominos commissarios et dictum cancellarium regium, quod placeret eis ordinare et procurare quod ipse Magister posset audire missam et alia officia divina, et habere capellam suam et capellanos. Et dicti domini commissarii et cancellarius, laudantes devocionem quam pretendebat, dixerunt se procuraturos predicta.

Eisdem die et loco frater Petrus de Safet, ordinis predictorum Templariorum, coqus seu serviens dicti Magistri, adductus ad presenciam eorumdem dominorum commissariorum, presente dicto Magistro ordinis Templi et dicto cancellario regio, requisitus si volebat dictum ordinem defendere, vel aliquid dicere quare dicti domini commissarii non deberent procedere in negocio inquisicionis predicte, respondit quod dictus ordo habebat bonos defensores, scilicet dominos Papam et Regem, et ipse dimitebat conscienciam suam propter consciencias eorumdem, quos reputabat bonas et legales et sanctas personas, et erat de earum defensione contentus. Finaliter autem dixit, quod nolebat dictum ordinem defendere, et placeret eidem quod inquesta per ipsos dominos commissarios facienda bene et fideliter fieret et procederent in eadem.

Eisdem die et loco supradicti domini commissarii, pluribus tractatibus et deliberacionibus prehabitis inter eos, et examinatis cum diligencia rescriptivis litteris quas major pars archiepiscoporum et episcoporum regni Francie, vicariorum vel officialium eorumdem, miserant eis super publicacione edicti citatorii, facti dicta die Veneris ante festum beati Laurencii per eosdem dominos commissarios, et mandati in singulis civitatibus et diocesibus in locis contentis in ipso edicto supraposito publicari, inventoque per examinacionem scripturarum litterarum predictarum, quod publicacio predicti edicti non fuerat facta, sicut debuerat et [a?] multis ex predictis archiepiscopis et episcopis, vicariis seu officialibus eorumdem, et specialiter in locis in quibus dicti Templarii capti detinebantur; circumspecto eciam quod multi ex predictis minus plene et aliqui confusse rescripserant, licet nonnulli satis bene rescripsissent, et edictum publicassent predictum, invento eciam in dictis rescriptivis quod multi ex fratribus ordinis dictorum Templariorum in diocesibus Vassatensi, Tholosano, Claramontensi, Parisiensi et aliis detenti, publicato eis predicto citatorio edicto, precisse dixerant, quod dictum ordinem Templariorum defendere volebant, alii vero volebant venire ad presenciam dictorum dominorum commissariorum, aliqui alii quod parati erant obedire eisdem, et aliqua alia verba ambigua, aliqui quod ipsum ordinem defendere nolebant; attendentes dicti domini commissarii, quod, dictis fratribus et aliis vocandis evocatis juxta formam commissionis eis facte, procedere habebant, et quod incongruum videri posset, si sine presencia illorum qui vocati erant et dixerant se velle predictum ordinem defendere, procederent; videntes eciam, quod multi ex archiepiscopis et episcopis supradictis, vicariis et officialibus eorumdem nichil eis adhuc rescripserant de publicacione predicti edicti; advertentes insuper, quod per eos erat inquirendum contra dictum ordinem Templi, non solum cum fratribus dicti ordinis, verum eciam cum aliis qui non erant de dicto ordine, si qui essent qui scirent eorum de quibus habent contra ipsum ordinem inquirere veritatem; nolentes iidem domini commissarii de aliqua precipitacione, in tam arduo potissime negocio, posse notari, supradictis et aliis pluribus perpensatis, deliberaverunt et decreverunt aliud publicum edictum per eos esse denuo transmitendum ad omnes archiepiscopos et episcopos dicti regni, vicarios et officiales eorumdem, super citatione evocandorum ad defensionem dicti ordinis, et eciam ad testimonium perhibendum, prefatum edictum mittentes per litteras patentes, sigillis eorum in pendenti sigillatas, tenorem qui sequitur continentes:

Venerabilibus in Christo patribus, dominis Dei gracia archiepiscopo Senonensi, ejus suffraganeis, vicariis et officialibus eorumdem, miseracione ejusdem... archiepiscopus Narbonensis... Bajocensis... Mimatensis, et Lemovicensis episcopi, nec non Matheus de Neapoli majoris Caleti Rothomagensis sedis apostolice notarius, Johannes de Mantua Tridentine, et Johannes de Monte Lauro Magalonensis ecclesiarum archidiaconi, una cum venerabili viro magistro Guillelmo Agarni Aquensi preposito, legittime excusato, cum illa clausula, Quod si non omnes, etc. ad infrascripta per sedem apostolicam deputati, salutem et mandatis apostolicis humiliter, reverenter et firmiter obedire. Pridem vobis et omnibus aliis archiepiscopis et episcopis regni Francie, vicariis et officialibus vestris, signifficasse meminimus qualiter nos, juxta commissionis nobis facte a domino nostro summo Pontifice tenorem, pro inquisicione contra Templariorum ordinem in dicto regno Francie facienda, vocabamus et citabamus per publicum citationis edictum perhemptorie, auctoritate nobis tradite potestatis, predictum ordinem Templariorum, fratres dicti ordinis et omnes evocandos, ut prima die non feriata post festum beati Martini hiemale tunc sequens, nunc vero lapsum, comparerent sufficienter coram nobis Parisius, in aula episcopali, hora prime, super contentis in dictis litteris apostolicis, quarum transcriptum vobis misimus, et ea tangentibus, prout justum esset, processuri. Alioquin ex tunc ad contenta in dictis litteris apostolicis procederemus previa racione, eorum absencia non obstante. Requisivimus insuper, et dicta auctoritate districte mandavimus, quod vos et vestrum singuli, quam prius comode possetis, faceretis predicte citationis nostre edictum, cum ad vos pervenisset, publice ac solempniter fieri legi, recitari ac publicari clero et populo, in cathedralibus, et magnis collegiatis ecclesiis, et scolis ubi est studium generale, et in curiis officialium vestrorum, civitatum et diocesium vestrarum, et in principalibus domibus ejusdem ordinis in dictis vestris civitatibus et diocesibus constitutis, ac in locis in quibus fratres ipsius ordinis capti tenebantur, in eis prout hec et alia in nostris litteris quas vobis tunc super hiis [destinavimus?] plenius continentur. Verum cum quam plures ex vobis nullo modo, et alii confusse et minus plene, licet aliqui satis bene, nobis rescripseritis de publicacione predicti nostri edicti, et nonnulli minus advertentes qualiter nos contra singulares fratres et personas dicti ordinis, contra quos vos archiepiscopi et episcopi inquirere debetis, nullatenus inquirere intendebamus nec poteramus, juxta formam commissionis nobis facte, sed contra ordinem, ut est dictum, intellexisse forsitan videantur, quod nos contra singulares personas et fratres predictos inquirere intenderemus de factis singularibus eorumdem, et quod ad nos venire necessario tenerentur, quod nequaquam nostre intencionis extitit nec existit, sed ut venire, si qui essent, qui voluntarie vellent pro dicto ordine respondere, juxta formam litterarum apostolicarum nobis super hec directarum;—adhuc ex superhabundanti, et ut maturius procederemus, vocamus et citamus iterato peremptorie, auctoritate nobis tradite potestatis, per hoc publicum nostre citationis edictum, prefatum ordinem Templariorum, fratres dicti ordinis et omnes evocandos quorum interest evocari, quatenus prima die juridica post instans festum Purificacionis beate Marie Virginis compareant sufficienter coram nobis Parisius, in aula episcopali, hora prime, ut super contentis in dictis litteris apostolicis et ea tangentibus, prout justum fuerit, procedatur. Alioquin ex tunc ad contenta in dictis litteris apostolicis racione previa procedemus, eorum absencia non obstante. Rursus citamus, et per vos citari mandamus in generali, sub penis canonicis quibuscumque, omnes ecclesiasticas ac seculares personas, que de dicto Templariorum ordine non sunt (de quibus Templariis quos expedire videbimus per alias nostras litteras intendimus evocare), cujuscumque status, dignitatis, condicionis et religionis fuerint, in regno Francie existentes, que veritatem noverint de criminibus eidem ordini impositis vel eorum aliquo de quibus fit mencio in litteris apostolicis antedictis, et specialiter de apostasia a fide, ydolatria, heresi et peccato contra naturam, ut eisdem loco et tempore, personaliter, sub penis predictis, compareant coram nobis, perhibituri super predictis testimonium veritati. Porro, ut predicta ad dictorum ordinis fratrum, ac omnium evocandorum et quorumcumque noticiam publicam deferantur, circumspectionis vestre prudenciam, auctoritate apostolica requirimus et in virtute sancte obediencie districte injungimus et mandamus quatenus quam prius comode potueritis, faciatis supradicta, cum ad vos pervenerint, publice ac solempniter fieri legi, recitari et publicari clero et populo in suprascriptis locis, et specialiter in locis in quibus fratres ipsius ordinis capti tenentur, in presencia eorumdem, et in aliis magnis locis de quibus vobis videbitur expedire. Et si aliqui ex fratribus dicti ordinis qui capti tenentur, dicant vel dixerint se velle pro dicto ordine respondere vel ipsum defendere, ipsos ad nos immediate Parisius sub tuta et fida custodia transmitti requiratis per gentes regias, et custodibus eorumdem, ut in premissis et ea tangentibus, prout justum fuerit, procedatur. Nos autem predictis gentibus regiis et custodibus damus (presentibus nostris litteris, ut predicta compleant) in mandatis, ac eciam super hiis dominus Rex Francorum illustris predictis gentibus suis scribit. Vos vero certificetis nos de omnibus que feceritis super predictis, et si qui et quot fratres dicti ordinis in vestris civitatibus et diocesibus tenebantur, et si quid et que dixerint ad predicta de premissis omnibus et singulis facientes ad cautellam fieri publica instrumenta, que manu publica consignata vel sigillis autenticis communita, in dicto termino vel ante, per aliquem vestrum ydoneum, certum et tutum nuncium, Parisius nobis vel nostrum alteri transmitatis, ita solerter super hiis vos habentes, quod de diligencia commendari et de negligencia redargui minime valeatis. Nec volumus vos latere, quod illi ex vobis qui negligentes in premissis fuerint, ulcionem canonicam et indignacionem sedis apostolice poterunt merito formidare. Sane easdem litteras earum reddi precipimus portitori, quarum presentacioni vestras litteras concedatis eidem, in omnes et singulos qui execucionem presencium litterarum, directe vel indirecte, publice vel occulte, per se vel per alium seu alios, turbare vel impedire quomodolibet, seu in eis aliquid immutare, vel contra ejus voluntatem auferre vel detinere presumpserint, in hiis scriptis excommunicacionis sentenciam proferentes. In quorum omnium testimonium sigilla nostra presentibus litteris duximus apponenda. Actum et datum Parisius, in dicta episcopali aula, die vicessimo octavo Novembris, anno Domini millesimo CCC nono, indictione octava, pontificatus sanctissimi patris et domini domini Clementis Pape quinti anno quinto.

Porro quia mittere predictum edictum fuisset inutile, quoad illos qui capti tenentur et pro defensione dicti ordinis se velle venire responderunt ad presenciam eorumdem dominorum commissariorum, nisi fuissent qui predictos captos ad eos Parisius sub fida et tuta custodia adduxissent, volentes ut dictum citacionis eorum edictum debitum sortiretur effectum, obtinuerunt a predicto domino Rege Francorum illustri, qui in premissis se favorabiliter prebuit, et benignum pro adductione fratrum dicti ordinis detentorum qui venire vellent ad dominos commissarios supradictos pro defensione ordinis supradicti evectionibus et expensis ministrandis eisdem ac custodia eorumdem, dirigi litteras suas regias omnibus senescallis et ballivis regni sui, tenorem qui sequitur continentes:

Philippus Dei gracia Francorum Rex, Rothomagensi, de Gizorcio et Cadomi ballivis et eorum loca tenentibus, salutem. Cum dilecti et fideles archiepiscopus Narbonensis, Bajocensis, Mimatensis et Lemovicensis episcopi, ac discreti viri Matheus de Neapoli majoris Caleti Rothomagensis, Johannes de Mantua Tridentine, et Johannes de Monte Lauro Magalonensis ecclesiarum archidiaconi, una cum magistro Guillelmo Agarni preposito Aquensi, legittime excusato, cum illa clausula, Quod si non omnes, etc. ad inquirendum contra ordinem Templi in regno nostro Francie per sedem apostolicam deputati, speciales amici nostri, dudum omnibus archiepiscopis et episcopis regni ejusdem, eorum vicariis et officialibus, dederunt in mandatis, ut publicum sue citacionis edictum, quod fecerant pro procedendo in dicto negocio juxta mandatum a dicta sede apostolica eis missum, in suis cathedralibus et magnis collegiatis ecclesiis, et scolis ubi est studium generale, ac curiis officialium suorum, in principalibus domibus ejusdem ordinis in suis civitatibus et diocesibus constitutis, facerent solempniter publicari, legi et exponi, et inde fieri publica instrumenta, et nunc hoc idem mandant fieri in locis in quibus Templarii capti tenentur, prout in litteris eorumdem plenius continetur, ac nonnulli Templarii dixerint et responderint, quod si possent et facultatem haberent, libenter venirent ad presenciam eorumdem, dictum Templi ordinem defensuri, prout in quorumdam archiepiscoporum et episcoporum vel eorum officialium responsionibus continetur, vobis et vestrum cuilibet mandamus, quatenus omnes Templarios in ballivis vestris detentos qui sponte, voluntarii et sine coactione ad archiepiscopum, episcopos et archidiaconos supradictos, pro deffendendo prefatum ordinem, non se aut alios singulares personas (cum deputati predicti contra fratres singulares dicti ordinis aut de hiis que ipsos tangunt tanquam singulares personas, inquirere non intendant nec possint, secundum a predicta sede traditam sibi formam), Parisius ad presenciam deputatorum ipsorum, sub tam fida, tuta et certa custodia quod non possint aufugere, et ita caute et segregatim, quod se invicem non valeant subornare, aut aliquas collusiones, falsitates, machinaciones aut subterfugia fabricare, per que inquisicionis predicte negocio impedimentum prestetur, faciatis adduci sine dilacione aut contradicione quacumque, ita quod ad primam diem juridicam post instans festum Purificacionis beate Marie Virginis, quam idem deputati ad procedendum in dicto negocio assignarunt, se possint eorum conspectui presentare, facientes nichilominus eis et ipsorum conductoribus sine deffectu de ydoneis expensis et evectionibus provideri. Damus autem administratoribus bonorum dicti ordinis et omnibus deputatis ad custodiam personarum ipsarum, cujuscumque status existant, tenore presencium in mandatis, sub omni pena quam possent incurere contrarium faciendo, ut vobis in premissis omnibus obediant, sicut nobis. Actum Parisius, vicessima sexta die Novembris, anno Domini millesimo CCC nono.

Item, cum ab aliquibus diceretur, quod custodes dictorum Templariorum, in aliquibus partibus dicti regni, reddebant se difficiles ad representandum dictos Templarios ordinariis eorumdem seu eorum gentibus, quando ex officio ipsorum inquirentes, vel edictum publicare volentes, necessariam habebant presenciam eorumdem, fuerunt, de voluntate eorumdem dominorum commissariorum, per venerabilem virum dominum Philippum de Voeto prepositum Pictavensem, et discretum virum Johannem de Jamvilla predictos, deputatos ad custodiam predictorum Templariorum in provinciis Remensi, Senonensi et Rothomagensi, ad tollendum dictum impedimentum, misse littere continencie infrascripte:

Philippus prepositus ecclesie Pictavensis, ac Johannes de Jamvilla ostiarius serenissimi principis domini Regis Francorum, ad custodiam, visitacionem translacionemque personarum Templariorum, in Remensi, Senonensi et Rothomagensi provinciis, auctoritate apostolica et regia deputati, universis et singulis superintendentibus custodie Templariorum custodibusque eorumdem Aurelianis et in Aurelianensi diocesi constitutis, salutem. Mandamus vobis et vestrum cuilibet, quatenus quoscumque [quandocumque?] per reverendum patrem dominum Aurelianensem episcopum, vel per certum mandatum ipsius de quo per litteras ipsius vobis constabit, fueritis requisiti, liberum accessum ad publicandum, legendum et denunciandum semel vel pluries litteras apostolicas seu tenorem ipsarum, et ad exequendum mandatum reverendorum patrum et dominorum, archiepiscopi Narbonensis, Bajocensis, Mimatensis et Lemovicensis episcoporum, magistrorum Mathei de Neapoli sacrosancte Romane ecclesie notarii, Tridentine et Magalonensis archidiaconorum, auctoritate apostolica ad inquirendum contra ordinem Templariorum et statum ipsius ordinis deputatorum, sine difficultate qualibet prebeatis, nullo a nobis alio expectato mandato, ipsosque Templarios eidem Aurelianensi episcopo vel certo mandato ipsius exhibeatis et presentetis, et ad certum mandatum ipsius sub fida custodia Parisius adducatis, quociens ab ipso fueritis requisiti. Mandantes et injungentes auctoritate predicta administratoribus et curatoribus bonorum Templi Parisiensis, quatenus vobis pro ipsis sub fida custodia adducendis et reducendis convenienter provideant de expensis, injungentes nichilominus omnibus et singulis justiciariis domini Regis, ut vobis in premissis et premissa tangentibus efficaciter pareant et intendant. Datum et sigillis nostris sigillatum die Martis in octabis beati Martini hyemalis, anno Domini millesimo CCC nono.

Acta fuerunt hec anno, indictione, pontificatu, diebus et locis predictis, presentibus me Floriamonte Dondedei, Bernardo Filholi, Guillelmo Radulphi, Bernardo Humbaldi, Hugone Nicolai et Johanne Loveti notariis supradictis.

In ista pagina nichil scriptum est.

Anno Domini millesimo trecentesimo decimo, indictione octava. In Dei nomine amen. Notum sit universis ac singulis, quod cum reverendi in Christo patres, domini Dei gracia Narbonensis archiepiscopus, Baiocensis et Mimatensis et Lemovicensis episcopi, nec non venerabiles viri domini Matheus de Neapoli majoris Caleti Rothomagensis sedis apostolice notarius, Johannes de Mantua Tridentine, et Johannes de Monte Lauro Magalonensis ecclesiarum archidiaconi, ad inquirendum contra Templariorum ordinem in regno Francie per sedem apostolicam, una cum venerabili viro magistro Guillelmo Agarni Aquensi preposito, legittime excusato, cum illa clausula, Quod si non omnes, etc. deputati, vocassent et citassent perhemptorie auctoritate eis tradite potestatis, anno Domini millesimo trecentesimo nono, viccessima octava die mensis Novembris, per publicum citacionis eorum edictum, prefatum ordinem Templariorum, fratres dicti ordinis, et omnes evocandos quorum interest evocari, quod prima die non feriata post festum Purificationis beate Marie Virginis tunc sequens, comparerent sufficienter Parisius in aula episcopali, hora prime, coram eis, ut super contentis in litteris apostolicis, eisdem dominis commissariis directis, procederent, ut justum esset, citassentque omnes et singulos scientes veritatem de criminibus eidem ordini impositis, ut eisdem die, hora et loco comparerent coram eis, perhibituri supra predictis testimonium veritati, requisivissent insuper et mandassent districte predictas citaciones publice et solempniter per omnes archiepiscopos, episcopos regni Francie, vicarios seu officiales eorumdem, cum ad eos pervenissent, fieri legi, recitari ac publicari clero et populo in cathedralibus et magnis collegiatis ecclesiis, et scolis ubi est studium generale, et in curiis officialium suorum civitatum et diocesium suarum, et in principalibus domibus ejusdem ordinis in dictis suis civitatibus et diocesibus constitutis, ac in locis in quibus fratres ipsius ordinis capti tenebantur in eis, et quod dicti archiepiscopi, episcopi, vicarii seu officiales eorum, si qui fratres dicti ordinis dicerent se velle dictum ordinem deffendere, eos per gentes regias et custodes eorum ad ipsos dominos commissarios mitti requirerent, per eosdem dominos commissarios certificarent de hiis que facerent in predictis, prout hec et alia in litteris eorumdem dominorum commissariorum, sigillis eorum impendentibus sigillatis, supra in processu registratis, quas prelatis eisdem, vicariis et officialibus direxerant, plenius continentur.

Tandem adveniente dicto termino, qui fuit tercia die mensis Februarii, memorati domini archiepiscopus Narbonensis, Baiocensis, Mimatensis et Lemovicensis episcopi, ac domini Matheus de Neapoli et Johannes de Monte Lauro, domino Johanne de Mantua quoad istam diem dumtaxat per discrasiam corporalem se excusante, convenerunt in hora prime ad dictam aulam domini Parisiensis episcopi. Et memoratus dominus archiepiscopus ex parte domini Regis Francorum illustris, ut dicebatur, ad ejus vocatus presenciam, accessit ad eum, excusans se quoad predictam diem et omnes alios dies quibus eum abesse contingeret, volens quod alii domini commissarii in dicta inquisicione procedant non obstante ipsius absencia, nisi ipsum contrarium expresse mandaret, adjiciens quod non poterat amplius vacare predicta die negocio supradicto, consuluit ut adhuc continuaretur presens terminus ad dies sequentes. Et cum ceteri college sui predicti usque ad consummacionem misse majoris, celebrate in ecclesia beate Marie Parisiensis, expectassent ibidem, et nullus pro dicto ordine nec de aliis citatis comparerent coram eis, deliberaverunt et decreverunt concorditer per eos esse expectandum adhuc sequentibus diebus, cum nondum per antedictos archiepiscopos et episcopos, vicarios seu officiales eorumdem, ad plenum certifficati fuissent de publicacione dicte citationis facte et mandate in predicto regno fieri per eosdem, nec adhuc adducti fuissent, propter inondaciones aquarum, temporis asperitatem et alia impedimenta que occurrerant propter termini brevitatem prefixi per eos, nisi pauci ex Templariis propinquis Parisius, qui dicebantur se obtulisse ad defensionem ordinis memorati. Unde presentem diem et terminum supradictis, ordini, fratribus et aliis evocatis prefixum, de benignitate expectandos prorogaverunt usque in crastinum hora prime, cum continuacione dierum sequentium quamdiu placeret eisdem.—Acta fuerunt hec in predicta camera adherente aule episcopali predicte, anno Domini millesimo trecentesimo nono, indictione octava, die tercia supradicti mensis Februarii, in presencia venerabilium virorum magistrorum Amisii de Aurelianis archidiaconi Aurelianensis, Guaufredi Zalup canonici Peronensis, et mei Floriamonti Dondedei de Mantua notarii, ac Bernardi Filioli, Hugonis Nicolai, Guillelmi Radulphi, Bernardi Humbaldi, Johannis de Fellinis et Johannis Loveti notariorum in causa predicta.

Post hec, in crastinum, scilicet die Mercurii post festum Purificationis beate Marie, supradicti domini commissarii, archiepiscopus Narbonensis, Baiocensis, Mimatensis et Lemovicensis episcopi, Matheus sedis apostolice notarius, archidiaconi Tridentinus et Magalonensis, hora prime, ad dictam aulam episcopalem convenientes et in camera propinqua dicte aule se recipientes, examinatis rescriptivis multorum prelatorum super publicacione secundi edicti citationis ordinis Templi, ex causis supradictis, in continuacione facta die Martis proximo precedenti, cum nullus compareret coram eis, et missa major in ecclesia beate Marie celebrata esset, continuaverunt et prorogaverunt usque ad diem Jovis sequentem hora prime.—Actum me presente et aliis notariis memoratis.

Die Jovis vero subsequenti excusavit se dominus Narbonensis quoad predictam diem, et ceteri domini commissarii ad predictum locum convenientes hora prime, expectato usque ad finem misse majoris, nullo comparente, ex causis predictis, continuaverunt et prorogaverunt, ut supra, usque in crastinum, hora prime, precipientes preposito Pictavensi et Johanni de Jamvilla custodibus dictorum Templariorum, quod in crastinum adducerent coram eis in eodem loco Templarios qui de diocesi Matisconensi adducti fuisse dicebantur et se obtulisse ad defensionem ordinis memorati.—Acta fuerunt hec in predicta camera, me absente, presentibus omnibus aliis notariis supra proximo nominatis, excepto Nicolao Constanciensi, ut ibidem postea retulerunt.

Die vero Veneris sequenti, sexta videlicet die mensis Februarii, convenerunt omnes supradicti domini commissarii in eodem loco. Sed cum dominus Narbonensis vocatus diceretur esse a predicto domino Rege, recedens excusavit se quoad predictam diem, consenciens quod omnes et singuli fratres Templi, qui dicebantur esse vel adducti fuisse Parisius, qui dixerant se velle ordinem defendere supradictum, adducerentur ad presenciam eorumdem dominorum commissariorum, et singulariter requirerentur si volebant ordinem defendere antedictum, et eorum responsio et nomina redigerentur in scriptis; et ita decreverunt et deliberaverunt omnes predicti domini commissarii, post predicti domini Narbonensis recessum, esse faciendum. Et eadem die fuerunt simul adducti omnes infrascripti fratres ad presenciam dictorum dominorum commissariorum, et postmodum singulariter et separatim interrogati omnes et singuli (reliquis in una parte camere simul remanentibus, et illo qui interrogabatur coram dictis dominis commissariis existente, et post responsionem ad aliam cameram eunte), si volebant ordinem defendere supradictum. Per quos fuit responsum ut sequitur:

Frater Guillelmus de Gurrisaco Eduensis diocesis respondit, quod volebat defendere ordinem supradictum, potissime in hiis que viderat a triginta annis citra, quibus fuerat in dicto ordine, sed non mala puncta dicti ordinis, si qua in eo sunt, quod non credit, nec malas personas dicti ordinis.

Frater Hugo Bossa Eduensis diocesis respondit, quod bene volebat defendere dictum ordinem, secundum illa que sciebat et viderat in ipso ordine, a decem annis citra, per quos in eodem steterat citra mare, sed nolebat defendere aliqua mala puncta, si qua erant in eo.

Frater Johannes de Corbinhiaco Eduensis diocesis respondit se velle deffendere ordinem supradictum, quia nullum malum sciebat in eo. Supradicti vero tres erant fratres servientes.

Frater Nicolaus de Riperia presbyter, Eduensis diocesis, et frater Stephanus de Prelomoniay, et frater Petrus de Ruciaco servientes, Eduensis diocesis, responderunt se ordinem velle deffendere supradictum, et frater Petrus de la Limay Lugdunensis diocesis respondit idem pro posse suo; et erat frater serviens.

Frater Aymo de Compen Lugdunensis diocesis, et frater Poncius de Mallo passu Aniciensis diocesis, et frater Clemens de Branccio Eduensis diocesis, fratres servientes, responderunt se velle ordinem deffendere supradictum; et frater Johannes de Cisseyo Eduensis diocesis, serviens, idem pro posse suo.

Frater Matheus de Corbono Lingonensis, frater Hugo de Same Cricon Eduensis, frater Johannes de Monte Belleti Matisconensis, et frater Hugo de Buris Lingonensis diocesium, servientes, responderunt quod volebant deffendere ordinem supradictum.

Frater Gerardus le Lorinhe Tullensis diocesis respondit, quod nolebat ordinem deffendere supradictum, quia valde malus erat, et multa mala puncta erant in eo.

Acta fuerunt hec in predicta camera, predictis die, etc., presentibus me Floriamonte et aliis notariis supra proximo nominatis, excepto Nicolao Constanciensi.

Die Sabati sequenti, septima videlicet die mensis Februarii, fuerunt adducti in predicta camera coram dictis dominis commissariis, exceptis dominis Lemovicensi et archidiacono Tridentino, quia nondum ibidem venerant, insimul infrascripti Templarii, qui dicebantur fuisse adducti de diocesi Claromontensi, videlicet fratres Andreas Jacoti, Stephanus Labossilha, Bernardus Charnerii, Johannes de Orto, Durandus Audebertus, Petrus de Bretona fratres servientes, Claramontensis diocesis; Petrus Bossa presbyter, Gerardus Besso, Bertrandus Amblardi, Petrus de Mantuhaco, Bonetus Sansauholi, Bonetus Cassagnoli, Johannes Lemosis fratres servientes, ejusdem diocesis; Johannes de Mallamorte, Johannes de Zelzils, Johannes de Bellafage et Gilbertus Lafon fratres servientes, Lemovicensis diocesis. Qui omnes singulariter et segregatim interrogati a dictis dominis commissariis, si volebant ordinem deffendere, responderunt quod sic.

Acta fuerunt hec die et loco predictis, presentibus omnibus notariis supra proximo nominatis, me et Bernardo Filhioli exceptis, prout postea retulerunt.

Post hec, cum predicti domini archiepiscopus Narbonensis, Baiocensis et Mimatensis episcopi, vocati essent ad presenciam regiam, excusaverunt se quoad ea que restabant agenda eadem die, rogantes ceteros collegas eorum, quod facerent adduci coram se alios Templarios qui de dicta diocesi Claromontensi dicebantur fuisse adducti, et quod scirent si volebant ordinem deffendere supradictum, quia iste non erat actus in quo omnes dicti commissarii haberent ex necessitate adesse. Postque recessit eciam ex causa necessaria, ut dicebat, dictus dominus Matheus de Neapoli, et fuerunt simul adducti ad presenciam dictorum dominorum Lemovicensis episcopi et Tridentini ac Magalonensis archidiaconorum, infrascripti fratres, scilicet fratres Guillelmus de Cambonent Lemovicensis, Bertrandus de Sartigiis Claramontensis, Aymericus de Capiaco Lemovicensis, Andinus de Vendaco, Petrus la Colongna Claramontensis, Bernardus de Bort Lemovicensis, Galterus de Massi Gelbenensis diocesium milites, Stephanus de Gardia presbiter, Petrus de Brolio, Guillelmus de Boncino, Guillelmus de Sprimassa Claramontensis diocesis, Bossa Coeta, Guillelmus de Podio Vignali, Petrus de Vernogia, Guillelmus Bremaz et Girbertus la Porta Lemovicensis diocesis. Qui omnes et singuli singulariter et separatim interrogati a dictis dominis commissariis, si volebant dictum ordinem deffendere, responderunt quod sic.

Actum me et omnibus notariis presentibus supra ultimo nominatis.

Die Dominica sequenti, nichil fuit actum, propter reverenciam diei.

Die Lune sequenti, que fuit nona dies mensis Februarii, fuerunt simul adducti ad presenciam, dictorum dominorum commissariorum, absentibus dominis Narbonensi et Baiocensi, de diocesi Senonensi fratres Jacobus de Chamar Senonensis, Johannes de Vernosio Laudunensis, Galterus de Villers Bissuntinensis, Johannes de Ausato Tornacensis, Jacobus de Rubeo Monte Lingonensis diocesium, et Addam de Cathalone. Qui singulariter et separatim requisiti a dictis dominis commissariis, an vellent ordinem Templi deffendere ab hiis que sibi imponebantur, responderunt quod sic, et erant fratres servientes.

Eadem die fuerunt simul adducti in eodem loco ad dictos dominos commissarios, de diocesi Ambianensi fratres Nicolaus Versequi, Alinus de Templamars, Anricus de Erdenbort, Jacobus Cohadebur, Johannes de Vertimare, Petrus Capoins Tornacensis, Anricus de Brabancia Leodicensis, Anricus de Platea Cameracensis, Bernardus de Castre, Arnulphus Brem Morinensis diocesium, Philippus de Duaco Atrabatensis diocesis servientes, et Egidius de Perbona Trajectensis diocesis presbyter.

Qui omnes sigillatim et segregatim requisiti, responderunt se velle deffendere dictum ordinem, secundum quod fuerunt recepti in eo et sicut eum servaverant, et pecierunt omnes sibi ministrari ecclesiastica sacramenta tanquam bonis et fidelibus Christianis.

Eisdem die et loco fuerunt simul adducti coram dictis dominis commissariis infrascripti, qui tenebantur capti in diocesi Parisiensi, et sigillatim ac separatim requisiti si volebant dictum ordinem deffendere, responderunt ut sequitur:

Fratres Oddo de Nantolio, Thericus de Valle Bellant Suessionensis diocesis, servientes, responderunt se velle deffendere ordinem supradictum.

Frater Vernondus de Santoni, ejusdem diocesis, serviens, respondit quod nichil sciebat in ordine nisi bonum, et dicebat se non intelligere quid volebat dicere: deffendere.

Frater Lambertus de Cormeles serviens, ejusdem diocesis, respondit quod non deffenderet dictum ordinem, nec sciret, cum non sit clericus, sed si aliquid mali sibi imponeretur, se deffenderet prout posset et sciret.

Fratres Anricus de Castellione Constanciensis, Stephanus de Sanceyo Trecensis, P. de Mayson Vinhier Chathalonensis, Matheus de Cayneyo Belvacensis diocesium, responderunt quod volebant ordinem deffendere supradictum.

Frater de Britinhiaco Lingonensis diocesis dixit, quod vult deffendere in quantum tangit se.

Frater Thomas de Casnay Belvacensis diocesis, serviens, respondit quod nunquam vidit in ordine nisi bonum, quod non posset nec sciret eum deffendere si aliquis aliquod malum diceret vel malus esset, sed se ipsum vult deffendere.

Frater Johannes de Nigra curia Laudunensis diocesis respondit, quod vult deffendere modis quibus melius poterit, et peciit ecclesiastica sacramenta.

Frater Nicolaus de Maynilio Ambianensis diocesis respondit, quod vult deffendere, et peciit ecclesiastica sacramenta.

Frater Galterus de Buris Lingonensis diocesis respondit, quod vult deffendere, in quantum poterit.

Frater Petrus de Enapes Laudunensis diocesis dixit, quod vult deffendere personam suam.

Eadem die fuerunt simul adducti in eodem loco ad dictos dominos commissarios fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de diocesi Turonensi, videlicet fratres Gerardus de Cabilone Cabilonensis diocesis, qui ad interrogacionem et requisicionem eorumdem dominorum commissariorum respondit, quod volebat deffendere dictum ordinem, in quantum posset et sciret.

Guido de Tonaco Eduensis diocesis respondit, quod volebat deffendere, quantum pertinebat ad se.

Guillelmus de sancto Leonardo Eduensis diocesis respondit, quod volebat deffendere, in quantum posset, deberet et sciret.

Petrus de Pedagio Eduensis diocesis respondit se velle deffendere in quantum ad se pertinet.

Gaufredus de Malomonte Turonensis diocesis respondit se velle deffendere, in quantum ad se pertinet et de racione faciendum esset.

Petrus Trecie Turonensis diocesis respondit se velle deffendere, in quantum ad se pertinet, cum nichil mali sciat in ordine.

Andreas Beri Briocensis diocesis respondit se velle deffendere, in quantum ad se pertinet, et non ordinem.

Raynardus Baliani Laudunensis diocesis respondit, quod vult deffendere dictum ordinem, in quantum poterit et sciet, quia nichil mali scit in eo.

Johannes Coyfer Turonensis diocesis respondit, quod vult deffendere, in quantum ad se pertinet, cum nichil mali sciat in ordine.

Raynandus de Bonis Bituricensis diocesis respondit se velle deffendere, in quantum ad se pertinet, cum nichil mali sciat in dicto ordine.

Martinus de Lineriis Bituricensis diocesis respondit se velle deffendere, in quantum posset et sciret.

Symon de Lineriis Bituricensis diocesis respondit se velle deffendere, in quantum ad se pertinet, quia nunquam vidit nisi bonum in ordine.

Petrus Maliani Lemovicensis diocesis respondit, quod volebat deffendere, et respondere pro ordine, in quantum ad se pertineret.

Johannes Malon Turonensis diocesis vult ordinem, ut dixit, deffendere, quia nunquam vidit in ordine nisi bonum.

Johannes Dusseam Carnotensis diocesis dixit se velle deffendere ordinem, quia nunquam vidit nec scit nisi bonum in eo.

Petrus Foberti Turonensis diocesis vult ordinem, ut dixit, deffendere, sicut poterit et tenetur.

Johannes la Chara diocesis Turonensis dixit se velle ordinem deffendere, in quantum poterit et debebit, cum reputet ordinem ipsum bonum.

Guillelmus de Blere Turonensis diocesis respondit, quod volebat ordinem deffendere, in quantum poterit et ad eum pertinebit, quia nil mali sciebat in eo.

Eisdem die et loco, coram dominis commissariis supradictis fuerunt adducti de sancto Martino de Campis Parisiensi fratres Egidius curatus de Cysimonte, presbyter, Ambianensis diocesis; Robertus Cavalerii presbiter, curatus ecclesie sancti Johannis evangeliste, de valle Agie Rothomagensis; Robertus de Corenflos presbiter, curatus ecclesie de Brali, Ambianensis; Reynardus de Cuneriis miles, Belvacensis; Guillelmus de Platea de Belvaco preceptor de Cysimonte; Anricus de Conpendio Suessionensis, Bertaldus de Somerens Ambianensis, Johannes de Bulle Noncia Belvacensis, Philippus de Manino Morinensis, Petrus le Gris Noviomensis, Johannes de sancto Justo Belvacensis, Martinus de Marsiliis Belvacensis, Michael Mosset Ambianensis, Petrus de Verenis Trecensis, Decanus de Chifelli Remensis diocesium.

Qui sigillatim et separatim requisiti a dictis dominis commissariis, an vellent ordinem Templi ab hiis que sibi imponebantur deffendere, responderunt quod sic, et pecierunt sibi ministrari ecclesiastica sacramenta.

Acta fuerunt hec, predictis die et loco, presentibus me Floriamonte, Nicolo Constanciensi et aliis notariis supra proximo nominatis, hoc salvo quod dictus Nicolaus non interfuit interrogacioni XVIII fratrum de Senonensi et Ambianensi diocesibus adductorum.

Die Martis sequenti, que fuit decima dies dicti mensis Februarii, fuerunt simul adducti in eodem loco ad dictos dominos commissarios, absentibus dominis Narbonensi et Baiocensi et domino Tridentino, de diocesi Nemausensi fratres: Albertus de Canellis miles, Aquensis; Guillelmus de Ranco Uticensis, Jacobus Calhardi Magalonensis, Petrus de Agusano Nemausensis, Johannes de Tribus viis Magalonensis, Poncius Pisani Magalonensis, Petrus Gibellini Nemausensis diocesium.

Qui sigillatim et separatim requisiti a dictis dominis commissariis, an vellent ordinem Templi defendere ab hiis que sibi imponebantur, responderunt quod sic.

Eisdem die et loco, coram dominis commissariis antedictis et domino archidiacono Tridentino superveniente, fuerunt adducti de diocesi Senonensi fratres Egidius de Valencenis presbyter, Cameracensis; Tierricus de Remis, et Johannes Borleta, Travensis diocesis; Constancius de Biceyo Lingonensis, Anricus li Abes Laudunensis; Nicolaus de Ambianis, qui respondit velle defendere, prout ordo traditus sibi fuit; Johannes de Biersi Tornacensis, Johannes de Pruino Senonensis, Johannes de Parisius, Bertrandus de Montinhiaco Laudunensis diocesium. Qui sigillatim et separatim requisiti a dictis dominis commissariis, an vellent ordinem Templi ab hiis que sibi imponebantur defendere, responderunt quod sic. Adjecit tamen Johannes de Bersi: Pro posse. Et pecierunt ecclesiastica sacramenta.

Eisdem die et loco, coram dominis commissariis eisdem fuerunt adducti de Monte Leterico Parisiensis diocesis fratres Lambertus de Toysiaco Eduensis, Johannes de sancto Remigio Suessionensis, Milo de sancto Friachio presbyter, Meldensis; Guido de Ferreriis presbyter, Parisiensis; Gerardus de Lingonis presbyter, Laurencius de Crenoy Lingonensis, Johannes de Poysson Lingonensis, Radulphus du Carrel Rothomagensis diocesium. Qui sigillatim et separatim requisiti a dictis dominis commissariis, an vellent ordinem Templi ab hiis que sibi imponebantur defendere, responderunt quod sic.

Eisdem die et loco, fuerunt adducti coram eisdem dominis commissariis fratres subscripti de Templo Parisiensi, videlicet fratres Thomas de Jemval presbyter, Ambianensis; Johannes Vomberti Ambianensis, Gerardus de Somons Belvacensis, Marcilius de Fleyo Cenomanensis, Radulphus de Grandi Villarii Ambianensis, Guillelmus de Mayravent Petragoricensis, Theobaldus de Plomione Laudunensis, Guillelmus de Latigniaco Sico Meldensis, Johannes de Osqueriis Leodiensis; Poncius de Buris presbyter, Lingonensis; Stephanus de Turno presbyter, Parisiensis; Albertus de Germilla Cathalanensis, Johannes de Genefle Leodiensis, Ricardus de Caprosia Parisiensis; Johannes Braz de Fer presbyter, Ambianensis; Johannes Vassal presbyter, curatus ecclesie de Valle Camulla, Constanciensis; Gossoynus de Brugis Tornacensis, Johannes Dorbis Meldensis, Guillelmus de Verrinis Silvanectensis, Orricus de Precingie Lingonensis, Guillelmus Brioys Meldensis, Thomas dictus Cames Belvacensis, Johannes de Noviomo, Radulphus de Pont Frenoy Silvanectensis, P. de Charuto Senonensis diocesium, P. de Bononia presbyter et procurator ordinis in curia Romana, ut dicebat; P. de Grimenilio presbyter Belvacensis, P. de Blesis presbyter Carnotensis, Thomas de Martinhiaco presbyter Laudunensis, Humbertus de Torbone miles Viennensis, P. de Symeyo miles Viennensis, Robertus de Mont Boin Senonensis, Egidius de Cantuco Senonensis, Johannes Bersi Suessionensis, Christianus de Biceyo Lingonensis diocesium. Qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem Templi defendere, dixerunt et responderunt quod sic.

Item, et frater P. de sancta Gressa Ambianensis diocesis, qui in habitu laycali existens, dixit quod non fuerat in dicto ordine nisi per IIII menses ante capcionem fratrum, et nolebat defendere ordinem supradictum.

Item, et frater J. le Gabeer Ambianensis diocesis, qui dixit quod volebat defendere dictum ordinem pro tempore quo fuerat in eo.

Eisdem die et loco fuerunt adducti coram eisdem dominis commissariis fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de Aciis Parisiensis diocesis, videlicet fratres Raynaldus de Pruino presbyter Senonensis, Johannes de Mortuo Fonte presbyter Suessionensis, Johannes Ducis Parisiensis, Matheus de Atrabato, Robertus Vavassor Ambianensis, Guillelmus Espanbart Constanciensis, Jacobus de Rupella Bisuntinensis, Radulphus de Grandi Villarii Ambianensis, Symon lo Reppe Tornacensis, Gosso de Gandano Tornacensis, P. de Serra Trecensis, Johannes de Ressi Lingonensis, Bertrandus Coquardi Ambianensis, Constancius de Brecenay presbyter curatus ecclesie de Coleurs Senonensis, Girardus de Genefle Leodiensis, Michael de sancto Maninio Ambianensis, Addam de Versiaco Suessionensis, Raynaldus de Fontaynes Lingonensis, et Johannes de Foresta dicte Lingonensis diocesium. Qui sigillatim et separatim requisiti a dictis dominis commissariis, si volebant defendere dictum ordinem, responderunt quod sic, et pecierunt ecclesiastica sacramenta, et laxacionem carcerum. Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus me Floriamonte et aliis notariis supra proximo nominatis, excepto Nicolao Constanciensi.

Post hec, die Jovis sequenti, que fuit XII dies mensis Februarii, in eadem camera aule episcopalis, fuerunt simul adducti coram dictis dominis commissariis, exceptis dominis Narbonensi et Baiocensi excusatis, fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de Corbolio Parisiensis diocesis, videlicet fratres Robertus de Dormeliis presbyter Senonensis, Johannes Canho de Rusiaco Parisiensis, Robertus le Sech de Ambleyvilla Rothomagensis, et Robertus Flamengi Tornacensis diocesium; ac fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de baylia de Chaumont Senonensis diocesis, videlicet fratres Guillelmus de Buris Lingonensis, Thericus de Saxonia miles Magdebrugensis, Arbertus de Yengentis presbyter curatus de Ayanceriis Lingonensis, Nicolaus de Monsamon Lingonensis, Julianus de Cuceyo presbyter Lingonensis, Johannes de Volenis presbyter Lingonensis, Nicolaus de Sanceyo presbyter Trecensis, Petrus de Summavera presbyter Trecensis, Aymo de Buris Lingonensis, Johannes Lemainle Laudunensis, Guido de Acoliis Lingonensis, Johannes de Jemvilla Cathalanensis, Evrardus de Domibus Lingonensis, Robertus de Biceyo Lingonensis, Thomas de Charmolhis Lingonensis, Petrus de Villa Soterra Trecensis, Guillelmus de Muciaco Lingonensis, Thericus le Moys Lingonensis, Robertus de Moceyo Trecensis, Petrus de Cheriaco Noviomensis, Johannes le Brecel Lingonensis, Anricus Lalamans Maganensis[?], Stephanus de Espanheyo Lingonensis, Johannes de Richenbort Lingonensis, Johannes de Villa Sotera Trecensis, Durandus de Turachac Cabilonensis, Humbertus Fabri Cathalanensis, Theobaldus de Relanco Lingonensis, Johannes Corbeo Lingonensis, Guillelmus de Foresta Lingonensis, Oddo de Bello Camino Lingonensis, Johannes de Foresta Lingonensis, et Nicolaus Musardi Trecensis diocesium. Qui omnes sigillatim et separatim per se, et dictus Anricus Lalamans per interpretem, a dictis dominis commissariis requisiti, si volebant defendere dictum ordinem, responderunt quod sic, petentes cum instancia habitus suos sibi restitui, et eis ministrari ecclesiastica sacramenta.

Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus me Floriamonte et aliis notariis supra proximo nominatis, excepto Nicolao Constanciensi.

Postmodum die Veneris sequenti, que fuit XIII dies dicti mensis Februarii, in dicto loco fuerunt simul adducti de sancto Dionysio Parisiensis diocesis coram ipsis dominis comimissariis, exceptis dominis Narbonensi et Baiocensi et archidiacono Tridentino, fratres Thomas Morelli de Bragella presbyter curatus ecclesie de Somorens Ambianensis diocesis, Johannes de Sivriaco Senonensis, Bricius de Buris Lingonensis, Parisius de Buris Lingonensis, Johannes de Baro stiper Albam Lingonensis, Jacobus Gerbe Trecensis, et Thomas Cavalier Ebroicensis diocesium. Qui sigillatim et separatim requisiti, si volebant dictum ordinem defendere ab hiis que sibi imponebantur, responderunt quod sic, asserens dictus frater Johannes de Barro quod ipse fuerat questionatus ter, et fuerat in pane et aqua duodecim septimanis, et pecierunt ipse et frater Jacobus Gerbe predictus ecclesiastica sacramenta.

Eisdem die et loco fuerunt simul adducti coram eisdem dominis commissariis fratres subscripti, qui adducti dicebantur de Coflant Parisiensis diocesis, videlicet fratres Johannes de Gisiaco presbyter Laudunensis, Jacobus de Villaribus Ducis Lingonensis, Reginaldus de Ploysiaco Suessionensis, Robertus de Pontissera Rothomagensis, Stephanus de Bavenas Bisuntinensis, et Baldoynus de Gisiaco Laudunensis diocesium. Qui sigillatim et separatim interrogati a dictis dominis commissariis, si volebant dictum ordinem deffendere ab hiis que sibi imponebantur, responderunt quod sic.

Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus me Floriamonte et aliis notariis supra proximo nominatis.

Die Sabati sequenti, que fuit XIIII dies dicti mensis Februarii, fuerunt simul adducti in eodem loco coram dictis dominis, Mimatensi, Lemovicensi episcopis, et domino Matheo, fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de diocesi Belvacensi, videlicet fratres Johannes de Chames Ambianensis, et Johannes de Naris in valle presbyter Ambianensis, et incontinenti, coram dictis dominis et archidiacono Tridentino, qui tunc venit, fratres Guillelmus de Maynillio Abbrici presbyter Parisiensis, Bartholomeus de Volenis Laudunensis, Johannes Fort de vin Altisiodorensis, Dominicus de Divione Lingonensis, Henricus de Favarolis Lingonensis, Nicolaus de Varlin Belvacensis, Philippus de Versine Belvacensis, et Robertus de Brioys Senonensis diocesium. Qui singulariter et separatim requisiti et interrogati a dictis dominis commissariis, si volebant dictum ordinem defendere ab hiis que sibi imponebantur, responderunt quod sic, dicens dictus frater J. de Chames: Usque ad mortem.

Item, frater Adam de Inferno, cum eisdem adductus, Noviomensis diocesis, et simili modo interrogatus, dixit quod volebat defendere dictum ordinem, prout sibi fuit traditus et ipse eum recepit.

Eisdem die et loco fuerunt simul adducti coram eisdem dominis commissariis fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de Vidriaco Cathalanensis diocesis, videlicet fratres Nicolaus de Marra presbyter curatus ecclesie de Romanis Remensis, Petrus de Sarnayo Ambianensis, et incontinenti coram dictis dominis, et archidiacono Magalonensi, qui tunc venit, fratres Johannes de Dormays Remensis, Philippus de Troys Fons Trecensis, Droco de Sernayo Ambianensis, Dominicus de Verduno, P. de Monte Coyni Meldensis, Petrus de Cathalone, et Johannes Davise Cathalanensis diocesium. Qui sigillatim et separatim requisiti a dictis dominis commissariis, an vellent dictum ordinem ab hiis que sibi imponebantur defendere, responderunt quod sic, quia nunquam in dicto ordine viderunt nisi bonum. Dixerunt tamen custodes eorum quod frater Johannes de Manberchim, de communia istorum, remansit infirmus ad mortem; propter quod coram eisdem dominis commissariis non venerat.

Eisdem die et loco fuerunt simul adducti coram eisdem dominis commissariis fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de Tyers Senonensis diocesis, videlicet fratres Johannes Peitavin presbyter Belvacensis, Johannes de Brueria Tornacensis, Bertrandus de Bissi Lingonensis, Jacobus de Saciaco Trecensis, qui dixit quod XXV fratres dicti ordinis fuerunt mortui propter tormenta et pasciones; Laurencius de Pruino Senonensis, Hugo de Villaribus Lingonensis, Johannes de Monte Meliandi Parisiensis, P. de Landres Remensis, Johannes dictus de Malip de Lauduno, Bertrandus de sancto Paulo Viennensis (qui dixit quod nunquam confessus fuit errores dicto ordini impositos nec confitebitur, quia verum non est, et dixit quod Deus operaretur miraculum, si corpus Christi administraretur eis, et si acciperent simul confitentes et diffitentes), et Petrus de Manbressis Remensis diocesium. Qui sigillatim et separatim a dictis dominis commissariis requisiti, si volebant dictum ordinem deffendere ab hiis que sibi imponebantur, responderunt quod sic, et pecierunt cum instancia eis ministrare ecclesiastica sacramenta et laxacionem carcerum.

Eisdem die et loco fuerunt simul adducti coram eisdem dominis commissariis fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de seneschallia Carcassonensi, videlicet fratres P. de Mossio Narbonensis, J. Maurini Narbonensis, Raymondus de Corbes Elnensis, Guillelmus de Nebias Narbonensis, Raymondus de Pruhanis Narbonensis, Poncius Tortossa Nemausensis, J. Cassanhas Carcassonensis, Arnaldus de Spel Appamiensis, Johannes Olibe Tholosane, Guillelmus de Castro Novo Carcassonensis, Stephanus Saurini Uticensis, Johannes Amelii Carcassonensis, Raymondus de Roianis Agatensis, Poncius Espes Biterensis, Martinus Rebol Agatensis, Bertrandus de Moleta de Anicio, Bartholamus Andree Agatensis, Guillelmus de Fuxo miles Appamiensis, P. de Terrasone Petragoricensis, Bertrandus Cascavelli Agatensis, P. Stephani Agatensis, Bertrandus Aiuda Dieu presbyter Magalonensis diocesium. Qui sigillatim et separatim requisiti, si volebant dictum ordinem deffendere ab hiis que sibi imponebantur, dixerunt quod sic, adiciens dictus P. Stephani: Pro posse.

Item, et sex fratres subscripti cum predictis et de seneschallia predicta adducti, videlicet fratres Gazerandus de Monte Pessato Narbonensis, Johannes Costa Agatensis, Stephanus Trobati Biterensis, Ger. de Fore Agula Agenensis, Dorde Jafet Biterensis, et Raymondus Finel Aquensis diocesium, qui licet, ut dixerunt, coram domino Papa aliqua contra se et dictum ordinem confessi fuissent, dicentes se mentitos fuisse coram eo, et predictam confessionem revocantes, singulariter et separatim requisiti a dictis dominis commissariis, si volebant dictum ordinem ab hiis que sibi imponebantur defendere, dixerunt quod sic.

Eisdem die et loco fuerunt simul adducti coram dominis commissariis, qui adducti fuisse dicebantur de diocesi Senonensi, videlicet fratres Ancherius de Suete milles Viennensis, Anricus de Aulisi miles Bituricensis, Laurencius de Bellna preceptor d'Espanhi Eduensis, P. de Cormelhis Parisiensis, Johannes de Baleno Eduensis, Stephanus de Castilho Lugdunensis, et Johannes de Hanonia Cameracensis diocesium. Qui sigillatim et separatim requisiti a dictis dominis commissariis, si volebant defendere dictum ordinem ab hiis que sibi imponebantur, dixerunt quod volebant deliberare cum Magistro ordinis.

Item, et alii subscripti cum predictis et de eadem diocesi adducti, qui sigillatim et separatim requisiti a dictis dominis commissariis, si volebant dictum ordinem ab hiis que sibi imponebantur defendere, responderunt ut sequitur. Fratres P. de Cortemple Lingonensis, Andreas de Buris Lingonensis, Johannes de Terra Enfondree Lingonensis, Guido de Nici Lingonensis, P. de Relanpont Lingonensis, P. de Corbon Lingonensis, Johannes de Niciaco Lingonensis, Galterus de Capella Cabilonensis, Martinus de Monte Moreti Lingonensis, Petrus de Lavine Lingonensis, Robertus de Cormelhiis Parisius, et Parisetus de Buris Lingonensis diocesium, et Jacobus de Grecis. Responderunt et dixerunt (separatim, ut dictum est, interrogati) quod volebant dictum ordinem deffendere pro posse suo.

G. de Belna Eduensis, Stephanus de Volenis Lingonensis, Johannes Rumprey Lingonensis, Jacobus de Lavine Lingonensis diocesium, singulariter et separatim requisiti, dixerunt se velle deffendere ordinem supradictum. Radulphus de Ganduhon Lingonensis diocesis eodem modo requisitus, dixit quod volebat dictum ordinem deffendere, cum consilio Magistri. Petrus de sancto Manierro Viennensis diocesis similiter requisitus, dixit quod vellet defendere dictum ordinem, si posset, et peciit consilium Magistri. P. Picardi Lingonensis diocesis requisitus, peciit consilium Magistri. Johannes Lapercha Lingonensis diocesis similiter requisitus, petiit consilium magistrorum suorum. Johannes de Cochiaco Lingonensis diocesis similiter requisitus, peciit consilium magistrorum suorum, et exhibuit quamdam litteram, que videbatur clausa fuisse sub duobus sigillis, quorum tamen caracteres non apparebant, quam litteram tradidit Johannes Supini clericus predictis fratribus et pluribus aliis qui erant simul tunc temporis Senonis, quando dominus episcopus Aurelianensis venit ibidem pro examinandis eisdem, prout dixit frater Laurencius de Belna suprascriptus, cujus littere tenor talis est:

Philipe de Voet prevost de l'eglese de Poytes, et Johan de Jemville huisser d'armes nostre segnor le Roy, deputez sus l'ordenance de la garde des Templers es provinces de Sens, de Roem et de Rems, à nostre amez frere Lorent de Biame, jadis commandaur de Apuli, et aus autres freres qui sont en prison de Sans, salut et amor. Savoir vous faisons que nous avons procuré que li Roys nostre siere vous envoie à l'evesche d'Orleans pour vous reconcilier. Si vous requirens et prions que vous en la bone confession que nos vous lassames, vous tenez si devotamant et si gransemant envers le dit evescheve d'Orliens que il n'aie cause de dire que par vous nous l'aiens fait travalier ne fait entandre mençonge; nous vous somons Joan Chapini nostre amé clerc, au quel vous voilhet creire de part nous de ce que il vous dira, le quel en leu de nous vos anvoiens. Et sachez que nostre pere le Pape a mandé que tuit cil qui auront fayt confessions devant los quizitor, ses anvouez, qui ou cele confession ne veudoent perseveres, que ilz seront mis à damnazion et destruit ou feu. Nos avons commandé au dit Johan que il vous mit à vous les covenables cameres, tant que nous serons à vous, où nos serons brevement, si Diu plet, et fessons alé, se ne fust pour avere grant besogne où li Rois envoie sue [?] soit garde de nous.

Dictus vero prepositus, vocatus ibidem per dictos dominos commissarios, ostensa sibi dicta littera, et per eum visa et diligenter inspecta, dixit quod ipse non credebat misisse dictam litteram, nec sciebat si sigillo suo sigillata fuerat, nam clericus suus aliquociens tenebat sigillum suum, nunquam tamen de mandato vel consensu suo sigillata fuerat, sicut dixit, asserens quod ipse nec per se nec per nuncium nec per litteram nec alias unquam induxit aliquem fratrem dicti ordinis nec dixit alicui quod diceret nisi veritatem puram, volens quod istud a dictis fratribus peteretur. Prefati vero Johannes de Cochiaco et Laurencius de Belna dixerunt ibidem quod dictus prepositus nunquam eis dixerat quod dicerent nisi bonum et veritatem.

Item, Guillelmus Chalim Eduensis diocesis cum predictis adductus et similiter requisitus, si volebat dictum ordinem defendere, peciit consilium magistrorum; Johannes de Cormeliis Parisiensis diocesis peciit consilium magistrorum, qui sciunt bene quod est, ut dixit. Lambertus de Cormeliis, ejusdem diocesis Parisiensis, peciit eciam consilium magistrorum. Stephanus de Buris Lingonensis diocesis similiter requisitus, dixit quod volebat defendere dictum ordinem in bona racione; et Parisetus de Vollenis Lingonensis diocesis similiter requisitus, dixit quod volebat dictum ordinem defendere pro posse suo et ut probous homo.

Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus me Floriamonte Dondedei, Bernardo Filholi, Guillelmo Radulphi, Bernardo Humbaldi, Hugo[ne] Nicolai, Johanne Loveti et Johanne de Fellinis notariis suprascriptis.

Item, die Lune sequenti, que fuit sexta decima dies mensis Februarii, fuerunt adducti in loco predicto coram dictis dominis commissariis, domino Narbonensi excepto et se excusante, fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de castro divi Martini Meldensis diocesis, videlicet fratres Guillelmus de Sornayo miles Pictavensis, Droco de Viveriis Suessionensis, Johannes de Septem Montibus presbyter Suessionensis, Millo de Charni presbyter Lingonensis, Johannes de Villaribus Suessionensis, Guillelmus de Crava Rothomagensis, Jacobus de Calido Furno Meldensis, Christianus de Chameri Laudunensis, Petrus de Breella Belvacensis, Thomas de Rochacueria Ambianensis, Guillelmus de Putolis Parisiensis, Lambertus de Romana curia Remensis, Gervasius de Fellinis Carnotensis, Gervasius de Falesia Sagiensis diocesium. Qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem defendere, responderunt quod sic. Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus me Floriamonte Dondedei et aliis notariis supra proximo nominatis.

Die Martis sequenti, que fuit decima septima dies mensis Februarii, fuerunt adducti in capella predicta, coram dictis dominis commissariis, exceptis dominis Narbonensi et Baiocensi et [..?] se excusantibus, quatuor fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de diocesi Auxitana, videlicet frater Ademarus de Sparros miles Tarvensis diocesis, Raymondus de Gladio presbyter Carturcensis, Johannes de Valle Gelosa presbyter Petragoricensis, et Raymondus Guillelmi Auxitane diocesium. Qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem defendere, responderunt ut sequitur. Dictus frater Ademarus dixit et respondit quod volebat dictum ordinem defendere, licet, ut dicebat, confessus fuisset coram domino Papa, asserens se mentitum fuisse coram eo. Raymondus de Gladio et Raymondus Guillelmi dixerunt et responderunt quod volebant dictum ordinem defendere. Johannes de Valle Gelosa dixit et respondit quod volebat dictum ordinem defendere, licet adductus fuerit coram domino Papa, coram quo nichil fuit confessus, ut dixit, contra ordinem.

Eisdem die et loco fuerunt adducti coram eisdem dominis commissariis et domino Baiocensi episcopo fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de Tholosanis. Qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem defendere, responderunt ut sequitur. Frater Guillelmus Alberti Ruthenensis diocesis dixit quod vult dictum ordinem defendere quantum vidit; sed dicit quod ipse fuerat receptus in ordine per undecim dies solum ante capcionem fratrum. Requisitus si volebat absolvi, dixit quod non, nisi sicut dominus Papa ordinabit.

Frater Guillelmus Radulphi Tholosane, Raymondus Bernardi Convenarum, Bernardus Castri Ruthenensis, Guillelmus de Cardalhaco Convenarum, et Guillelmus de Scorralha Tholosane diocesium, dixerunt et responderunt quod volebant dictum ordinem defendere, et pecierunt ecclesiastica sacramenta.

Eisdem die et loco fuerunt adducti coram eisdem dominis commissariis fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de Crepricordio Meldensis diocesis, videlicet fratres Johannes de Vallellent Suessionensis, Jacobus de Cormele Suessionensis, Johannes de Chamino Ebroicensis, Philippus Gafel Noviomensis, Nicolaus de Serra Trecensis, Lambertus Flamengi Laudunensis, Fulco de Trecis, Matheus de Gresson Essart Belvacensis, Clemens de Grande Villarii Ambianensis, Arnulphus le Franceys Senonensis, Johannes Bochier Ambianensis, Andreas Mederarii Ambianensis, Johannes Pernet presbyter Belvacensis, Robertus de Rembaldi Valle Morinensis, Petrus de sancto Justo Belvacensis, Guillelmus Fabri Belvacensis, Egidius de Lana Curia Ambianensis, et Petrus de Latigniaco Noviomensis diocesium. Qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem defendere, dixerunt et responderunt quod sic, et pecierunt ecclesiastica sacramenta.

Eisdem die et loco fuerunt adducti coram eisdem dominis commissariis fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de Tholosanis, videlicet fratres Raymondus Guillelmi miles Convenarum, Guillelmus de Cararco miles Caturcensis, Bernardus de Bevella Ruthenensis, Petrus de Malhaco Tholosane, Petrus Pagessii Convenarum, Hugo Golsa Albiensis, et Bernardus de Vado presbyter Albiensis diocesium. Qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem defendere, dixerunt et responderunt quod sic. Et pecierunt ecclesiastica sacramenta et allevacionem carcerum, et dixit dietus Bernardus de Vado quod in tantum tortus et questionatus fuerat et tamdiu tentus ad ignem quod carnes talorum suorum combuste et ossa talorum infra paucos dies ceciderunt eidem, ostendens duo ossa que dicebat illa esse que ceciderant de talis.

Item, eisdem die et loco fuerunt adducti coram eisdem dominis commissariis (excepto domino archidiacono Magalonensi, qui jam, quoad ea que dicta die restabant agenda, se excusavit) fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de Pictavia, videlicet fratres Iterius de Lombihacho miles Lemovicensis, Petrus de Lonihis Remensis, Guillelmus de Sanzeto Lemovicensis, Helias Aymerici Lemovicensis, Galterus de Pincon Cameracensis, Aymericus Boeti Engolismensis, Guillelmus Vigerii Engolismensis, Matheus de Alveto Cameracensis, Petrus de Rupe Turonensis, Matheus de Stagno Turonensis, Helias de Chalhistrat presbyter curatus ecclesie de Relhatus Lemovicensis, Guillelmus Barbot Pictavensis, Raynardus de Bondis Parisiensis diocesium. Qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem deffendere, dixerunt et responderunt quod sic.

Item, frater Humbertus de Reffiet Pictavensis diocesis, qui eodem modo interrogatus, respondit quod pauper homo est et non intendit defendere dictum ordinem, sed habebit ratum illud quod Magister ordinis faciet.

Item, et alii fratres subscripti cum aliis predictis de Pictavia, ut dicebatur, adducti. Qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem defendere, responderunt ut sequitur.

Frater Audebertus de Porta Pictavensis diocesis querit consilium Magistri, sub cujus obediencia est.

Frater Johannes Bochandi Pictavensis diocesis respondit et dixit quod pauper homo est et non posset defendere, sed erit contentus de hoc quod Magister faciet.

Frater Thomas de Camino Rothomagensis diocesis respondit quod pauper homo est et non posset defendere, sed defendat Magister, si vult, quia de hoc quod ipse faciet est contentus.

Frater Johannes le Bergonhons Lingonensis diocesis, in habitu laycali existens, dixit quod non vult defendere dictum ordinem, quia, antequam Templarii essent capti, apostitaverat bene per annum, propter quamdam mulierem.

Frater Laurencius Bacizin Pictavensis diocesis dixit quod libenter defenderet dictum ordinem, si posset, sed non habet unde, propter quod relinquit defensioni superiorum suorum.

Frater Guido de Gorso Lemovicensis diocesis dixit quod libenter defenderet, si posset, sed non habet de quo, et relinquit defensioni Magistri.

Frater Johannes de Anonia Cameracensis diocesis dixit quod vult defendere suo posse.

Frater Stephanus de Lamon Lemovicensis diocesis dixit quod non potest defendere quamdiu est captus, sed si esset liber, defenderet suo posse.

Frater P. Raynardi Pictavensis diocesis relinquit defensioni Magistri.

Frater Guillelmus Bonamor Caturcensis diocesis relinquit defensioni majorum ordinis.

Frater Johannes de Bisonio Bituricensis diocesis dixit quod vult defendere suo posse.

Frater Stephanus Anglici Pictavensis diocesis relinquit defensioni Magistri ordinis, quia tempore capcionis fratrum non fuerat in dicto ordine nisi per duos annos.

Frater Aymericus Chamerlent Lemovicensis diocesis dixit quod non vult defendere, imo vult stare confessioni facte per eum coram domino Pape.

Fratres Stephanus Quintini Pictavensis, et Gerardus de la Terlanderia Engolismensis diocesium, dixerunt quod volebant dictum ordinem defendere pro posse suo.

Frater Iterius de Breveza Lemovicensis diocesis relinquit defensioni majorum.

Item, eisdem die et loco fuerunt adducti coram eisdem dominis commissariis fratres suscripti, qui adducti fuisse dicebantur de Crespino Silvanectensis diocesis, qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem defendere, responderunt ut sequitur:

Frater Radulphus de Taverniacho Parisiensis diocesis dixit quod vult defendere usque ad finem.

Fratres Reginaldus de Parisius presbyter, Matheus de Tabulla Belvacensis, et Nicolaus de Compendio Suessionensis diocesium, dixerunt quod volunt dictum ordinem defendere usque ad mortem.

Fratres Helias de Gostro Meldensis, Johannes de Oratorio Suessionensis, P. de sancto Lupo Parisiensis, et Bonio de Volenis Lingonensis diocesium, dixerunt quod volunt dictum ordinem defendere. Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus me Floriamonte Dondedei et aliis notariis supra proximo nominatis.

Post hec, die Mercurii sequenti, que fuit XVIII dies mensis Februarii, fuerunt adducti de Templo Parisiensi, coram dictis dominis commissariis, dominis Narbonensi archiepiscopo et Baiocensi exceptis, fratres subscripti, qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem defendere, responderunt ut sequitur:

Frater Raynardus de Tremblaio presbyter Parisiensis diocesis, qui alias pro primo edicto fuerat coram dictis dominis commissariis, dixit quod si esset extra carcerem et haberet de quo, libenter defenderet, et hoc protestabatur.

Frater P. de Fontanis Ambianensis dixit quod non vult defendere, quia non fuerat in ordine nisi per V septimanas, et petit quod possit exire ordinem.

Frater Fulco de Duno Remensis diocesis dixit quod non vult defendere, quia non fuerat in ordine nisi per mensem et duos dies, et petit quod relaxetur, et quod possit exire ordinem supradictum.

Frater Petrus de Varmerivilla Remensis diocesis dixit quod non vult defendere, quia non fuit in ordine nisi per mensem minus duobus diebus, et petit sibi dari licenciam recedendi ab ordine.

Frater Nicolaus de Ancinimonte Cathalanensis diocesis dixit quod non vult defendere, quia non fuerat in ordine nisi per tres menses, et petit sibi dari licenciam recedendi ab ordine.

Frater Johannes de Turno Parisiensis diocesis dixit quod vult defendere dictum ordinem.

Frater Raynerius de Larchant Senonensis diocesis, qui alias fuerat coram dictis dominis commissariis pro primo edicto, dixit quod vult defendere pro posse.

Frater Radulphus de Salicibus Laudunensis diocesis, qui alias fuerat coram dictis dominis commissariis post primum edictum, dixit quod vult deffendere pro posse.

Frater Nicolaus de Trecis dixit quod vult deffendere.

Frater Symon de Cormicia Remensis diocesis dixit quod vult defendere pro posse, cum auxilio fratrum.

Frater Guillelmus de Gisiaco Bisuntinensis diocesis dixit quod vult defendere omni bono modo quo poterit.

Frater Johannes de Ellemosina Parisiensis diocesis dixit quod vult deffendere cum auxilio fratrum, si esset liber a carcere, sicut erat tempore capcionis.

Frater Stephanus de Pruino Senonensis diocesis, qui alias fuerat coram dictis dominis commissariis, dixit quod vult deffendere dictum ordinem quatenus fuit sibi traditus, et si esset extra prisionem.

Fratres Gerardus de Monachi Villa Autisiodorensis, et Guillelmus Espaulart Lingonensis diocesium, dixerunt quod volunt defendere dictum ordinem.

Frater Guido de Latigniaco Sicco Meldensis diocesis requisivit se reduci in statu in quo erat tempore capcionis, et tunc defenderet dictum ordinem, ut dixit, tanquam bonum et justum.

Frater Tossanz de Lanchivilla Belvacensis diocesis dixit quod vult defendere cum adjutorio fratrum.

Frater Guillelmus Ardoyni Aurelianensis diocesis dixit quod vult defendere pro posse, cum auxilio fratrum.

Frater Johannes de Cormella Suessionensis diocesis requisivit se reduci in statu quo erat tempore capcionis, et tunc defenderet pro posse, cum auxilio fratrum.

Frater Petrus de Sarcellis clericus Parisiensis diocesis dixit se esse pauperem, et si esset in statu quo erat tempore capcionis, ipse libenter defenderet dictum ordinem, ut dixit.

Frater P. Picardi de Buris Lingonensis diocesis petit quod ponatur extra carcerem, et tunc defenderet dictum ordinem cum adjutorio aliorum fratrum.

Frater Johannes de Ponte Episcopi Noviomensis diocesis dixit quod si esset in statu quo erat tempore capcionis sue, libenter defenderet dictum ordinem, sed captus et in paupertate in quo est, non potest.

Frater Thomas Quintini Baiocensis diocesis dixit quod vult defendere dictum ordinem; et pecierunt isti prenominati ecclesiastica sacramenta.

Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus me Floriamonte Dondedei et aliis notariis supra proximo nominatis.

Post hec, die Jovis sequenti, que fuit XIX dies mensis Februarii, fuerunt adducti de dicto Templo Parisiensi coram dictis dominis commissariis, dominis Narbonensi et Baiocensi exceptis, fratres subscripti, qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem defendere, responderunt ut sequitur:

Frater Robertus de Mella Laudunensis diocesis dixit quod non vult defendere nisi personam suam tantum.

Frater Ponzardus de Gisiaco Laudunensis diocesis, qui alias fuerat coram dictis dominis commissariis, dixit quod vult juvare ad defensionem dicti ordinis pro posse suo.

Frater P. de Bocli miles Noviomensis diocesis dixit quod vult defendere, quantum ad ipsum pertinet.

Frater Matheus de Gisiaco miles Belvacensis diocesis dixit quod non vult defendere dictum ordinem, quia non vidit aliquem Templarium recipi nisi se ipsum.

Frater Johannes de Primeyo miles Carnotensis diocesis dixit quod non fuerat in ordine ante captionem eorum, nisi per IIII menses vel per V, ac non vult defendere, sed petit licenciam exeundi.

Frater Poncius de Bono Opere Lingonensis diocesis dixit quod si esset extra prisionem, ipse libenter defenderet pro posse.

Frater Johannes de Torta Villa Senonensis diocesis dixit quod vult defendere.

Frater Theobaldus de Basimonte Carnotensis diocesis dixit quod si esset extra carcerem et haberet de bonis Templi, ipse defenderet.

Frater Philippus de Villa Serva Noviomensis diocesis dixit quod si esset extra carcerem et haberet bona Templi, ipse defenderet libenter.

Frater P. de Geans Remensis diocesis dixit et respondit idem quod proximo precedens.

Frater Johannes de Cella Laudunensis diocesis dixit quod libenter defenderet, si posset et haberet unde.

Frater Jacobus de Vergiis Meldensis diocesis dixit quod libenter defendere vult pro posse, et si aliquid dixerit contrarium, mentitus est.

Fratres Nicolaus de Gella Laudunensis, et Aymo de Barbona Trecensis diocesium, dixerunt quod volunt defendere dictum ordinem pro posse suo.

Frater Guillelmus Bocella Ebroicensis diocesis dixit quod vult defendere, et si aliud dixit, mentitus est per gulam.

Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus me Floriamonte Dondedei et aliis notariis supra proximo nominatis.

Post hec, die Veneris sequenti, que fuit vicessima dies mensis Februarii, convenerunt in camera adherente dicte aule episcopali predicti omnes domini commissarii. Et predictus frater Ponzardus, iterato veniens coram eis, dixit se velle defendere dictum ordinem, et protestatus fuit de racionibus suis, loco et tempore proponendis.

Item et prefatus frater G. de Caus miles Ruthenensis diocesis coram dictis dominis commissariis ante omnia protestatur, quod per ea que dicet seu proponet coram dominis commissariis supradictis, non intendit aliquid erroneum sustinere, nec facere nec dicere aliqua que possent esse vel deberent contra ecclesiam Romanam, nec contra dominum nostrum Papam, nec contra dominum nostrum Regem Francorum seu eorum curias, sed ad excusacionem et conservacionem juris sibi competentis vel competituri, dixit ea que sequuntur, et proposuit quod citacio seu interrogacio facta in citacione est penitus, quoad ipsum, inutilis et inanis, nec ipse posset facere responsionem aliquam dicte citacioni seu interrogacioni, nisi inutilem et inanem, et quod nullum sortiretur effectum, quia posito sine prejudicio quod ipse vellet dicere se velle defendere religionem Templi, velle suum nullum esset, quia illud quod deberet procedere ex mero sue voluntatis arbitrio, non posset compleri in statu in quo ipse est, pro eo quod est captus, et incarceratus et in prisione firmata detentus, et bonis Templi penitus spoliatus et denudatus. Unde dixit se non posse habere libertatem neque facultatem prosequendi racione predicta, quia non est dominus sui ipsius; sed, si esset liberatus et restitutus ad predicta bona, libenter per viam juris procederet coram eisdem dominis commissariis, si placeret summo Pontifici et domino nostro Regi, et tantum responderet, sine offensa eorum, quod de jure sufficere deberet, taliter quod propter deffectum suum religio Templi nullum pateretur detrimentum.

Tamen protestatur de omnibus suis racionibus, defensionibus, excepcionibus et excusacionibus suis suo loco et tempore proponendis, et in omnibus de jure suo.

Ad que dicti domini commissarii responderunt quod non habebant potestatem liberandi eumdem a carcere, sed solum habebant potestatem inquirendi contra totum ordinem Templi, et obtulerunt ei quod, quocienscumque voluerit venire coram eis, ipsi facient eum adduci ad presenciam eorumdem et ipsum libenter audient et benigne.

Post hec, ibidem veniens frater Radulphus de Gisiacho receptor in Campanea coram dictis dominis commissariis protestatus fuit, quod ipse nichil vult nec intendit dicere contra dominum nostrum summum pontificem, vel ecclesiam, vel Regem Francorum, liberos seu fratres suos; tamen dixit quod, si predicti domini commissarii vellent ipsum restituere pristine libertati, et ponere omnino extra omnem prisionem, et restituere sibi omnia bona Templi que tenebat tempore quo fuit captus, ipse offerebat se paratum venire coram eis, quocienscunque mandarent ei; et insuper protestatur quod omnes raciones, et allegaciones ac excusaciones sint sibi salve, loco et tempore opportunis.

Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus me Floriamonte Dondedei et aliis notariis supra proximo nominatis.

Post hec, die Lune sequenti, que fuit XXIII dies mensis Februarii, convenerunt in capella dicte aule adherenti dicti domini Narbonensis et Lemovicensis, Matheus, Tridentinus et Magalonensis archidiaconi; et fuerunt ibidem coram eis adducti fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de Moysiaco Caturcensis diocesis: videlicet fratres Hugo de Calvioni miles Ruthenensis, P. de Telheto presbyter Lemovicensis, P. de Castanherio Agenensis, Arnaldus de Portello Aquensis, Sichardus Alberti de Tholosa, et Durandus de Viveriis Lectorane diocesium. Qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem defendere, responderunt quod sic.

Item, eisdem die et loco, jam veniente domino Mimatensi, et recedente et se excusante domino Narbonensi, fuerunt adducti coram dictis dominis commissariis ibi presentibus et remanentibus, fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de Trapis Parisiensis diocesis. Qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem defendere, responderunt ut sequitur:

Frater P. de Acies Noviomensis diocesis dixit quod vult defendere dictum ordinem, et tamen, ut dixit, non fuerat in ordine ante capcionem eorum nisi per quatuordecim menses.

Frater P. Prepositi Atrabatensis diocesis dixit quod vult defendere dictum ordinem pro posse, et requisivit ecclesiastica sacramenta.

Fratres Galterus de Villa Savir Suessionensis, P. de Caemi Noviomensis, Lucas de Servoy Ambianensis, Radulphus de Fremio ejusdem Ambianensis, et Petrus de Turno Parisiensis diocesium, dixerunt quod volunt dictum ordinem defendere.

Frater Johannes de Rizavalle Ambianensis diocesis dixit quod vult defendere, dicens quod non fuerat in dicto ordine ante capcionem eorum nisi per dimedium annum.

Fratres Oddo le Culheret Ambianensis, Hugo de Alchiaco ejusdem Ambianensis, et Rogerius de Mosselhas Belvacensis diocesium, dixerunt quod volunt dictum ordinem defendere pro posse.

Frater Nicolaus de Boncelo Belvacensis diocesis dixit quod ante capcionem eorum non fuerat in dicto ordine nisi per duos menses, et ideo nichil scit dicere, et petit licenciam et vellet libenter intrare aliam religionem, pro salute anime sue.

Frater Johannes de Campaneis Morinensis diocesis dixit quod vult defendere dictum ordinem, et petit ecclesiastica sacramenta.

Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus me Floriamonte Dondedei, et aliis notariis supra proximo nominatis.

Post hec, die Mercurii sequenti, in crastinum sancti Mathie apostoli, que fuit XXV dies mensis Februarii, convenerunt in predicta camera adherente dicte aule episcopali prefati domini Mimatensis et Lemovicensis episcopi, Matheus, et Tridentinus ac Magalonensis archidiaconi, et fuerunt ibidem adducti coram eis insimul fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de Jamvilla Aurelianensis diocesis: videlicet fratres Dionisius Nepotis presbyter curatus de Errivilla Carnotensis diocesis, Arnulphus deu Porche Carnotensis, P. de Grisi Parisiensis, Stephanus de Compendio Suessionensis, Robertus de Nangivilla Senonensis, Matheus de Carnella Parisiensis, Guillelmus de Roynayo presbyter Lexoviensis, Petrus de Choyneyo Carnotensis, Arnulphus de Domnon Parisiensis, Stephanus Licon Carnotensis, P. de Belineys Aurelianensis, Symon de Floriaco en Bieyra Senonensis, Guillelmus de Stampis Senonensis, Johannes de Maynillio Albrici Parisiensis, Guido de Maynillio Albrici Parisiensis, Radulphus de Galeto Ambianensis, Guaufredus de Sanctis Carnotensis, Symon de Feritate Carnotensis, Girardus Boileve Aurelianensis, Oddo de Garinuhi Ambianensis, et Guillelmus de Guilherval Carnotensis diocesium. Qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem defendere, responderunt quod sic; eciam dicti Dionisius Nepotis et Arnulphus deu Porche, usque ad mortem, ut dixerunt; et pecierunt omnes isti ecclesiastica sacramenta.

Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus me Floriamonte Dondedei et aliis notariis supra proximo nominatis.

Post hec, die Jovis sequenti, que fuit XXVI dies dicti mensis Februarii, convenerunt in eadem camera prefati domini Mimatensis et Lemovicensis episcopi, Matheus, et archidiaconus Tridentinus; et fuerunt ibidem adducti coram eis insimul fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de Gizorcio Rothomagensis diocesis. Qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem defendere, responderunt singulariter ut sequitur: fratres Enricus Zelot presbyter Tulensis, Robertus de Monsterolio presbyter Suessionensis, et P. de Dampno Martino presbyter Parisiensis diocesium, responderunt se velle deffendere dictum ordinem; adjiciens dictus Robertus, pro posse suo. Et conveniente dicto domino Magalonensi archidiacono cum aliis predictis dominis commissariis, fratres subscripti, cum aliis predictis omnibus adducti, et interrogati ut supra, responderunt ut sequitur:

Frater Guaufredus de Sornayo miles Aurelianensis diocesis respondit quod vult deffendere dictum ordinem quantum ad se, asserens quod dictus ordo non est talis sicut imponitur ei.

Fratres P. Bons miles Bitericensis, Ancellus de Rocheria miles Cathalanensis, Galterus de Bullens miles Ambianensis, Enardus de Valdencia miles Treverensis, Guillelmus de Conde Carnotensis, Guillelmus de Roy Suessionensis, Thomas de Luier Remensis, et Richardus de Marselhie Ebroicensis diocesium responderunt quod volunt dictum ordinem deffendere, adjiciens dictus Richardus quia volebat salvare animam suam.

Frater Robertus de Sornayo Ambianensis diocesis respondit quod omni tempore voluit et vult dictum ordinem deffendere.

Frater Guaufredus de Cera Laudunensis diocesis respondit quod vult defendere.

Frater Robertus de Hermenoville Silvanectensis diocesis respondit quod vult defendere, de toto posse suo. Frater Nicolaus de Lanhivilla Belvacensis diocesis respondit quod vult defendere, pro posse.

Item fratres Renaudus de Landevilla Senonensis, Guillelmus de Anucuilio Bajocensis, Ricardus Leopardi Bajocensis, Petrus de Chableis Lingonensis, Robertus de Charinis Lingonensis, Stephanus de Novocastello Rothomagensis, Richardus Berlengue Rothomagensis, Nicolaus de Puteolis Parisiensis, Johannes de Cormelhes Parisiensis, Stephanus Romanha Remensis, Egidius de Euereyo Remensis, Michael de Fleys Ambianensis, Arnulphus de Fontanis Ambianensis, Guillelmus Eynardi Bituricensis, Robertus Burgundi de Bituris, Guillelmus de Cormelano Bajocensis, Johannes de Amblevilla Rothomagensis, Guido de Panaia Rothomagensis, P. de Villers Parisiensis, Johannes de la Verce Belvacensis, Johannes Dorges Lingonensis, Johannes Barbona Trecensis, Guillelmus de Berines Carnotensis, Johannes Palho Parisiensis, P. de Arbleyo Parisiensis, Johannes de domo Dei au Moyne Meldensis, P. de Clargor Lemovicensis, Thomas de Trecis Civitatensis, Lambertus de Vercura Lingonensis, Lambertus de Gorion Bisuntinensis, Droco de Capriaco Senonensis, Anricus des Recors Ebroicensis, Robertus de Grandi Villarii Ambianensis, Oddo de Latiniaco Sico Meldensis, Radulphus de Perosello Ambianensis, Egidius de Parvane Suessionensis, Stephanus Domont Parisiensis, Gilanus Toe Bajocensis, Guaufredus Cruci Bajocensis, Matheus Renaudi Ebroicensis, Audinus Anglici Ebroicensis, et Christophorus de Locaveris Ebroicensis diocesium responderunt quod volunt dictum ordinem defendere. Dixerunt tamen dicti Arnulphus de Fontanis, Johannes de Amblevilla, Guillelmus de Bernies, Droco de Capriaco et Oddo de Latiniaco Sico, pro posse suo, et pecierunt dicti Guillelmus de Arnullo, P. de Chambleis, Stephanus de Romanha, P. de Villers, Robertus de Grandi Villarii, Guaufredus Cruci, Matheus Renaudi, et Audinus Anglici, ecclesiastica sacramenta.

Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus me Floriamonte Dondedei et aliis notariis supra proximo nominatis.

Post hec, die Veneris sequenti, que fuit penultima dies mensis Februarii, convenerunt in predicta capella adherente dicte aule episcopali prefati dicti domini commissarii, excepto et se excusante quoad hodiernam diem prefato domino Lemovicensi episcopo, et absente domino Bajocensi; et fuerunt adducti coram eis ibidem insimul fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de Vernone Rothomagensis diocesis, videlicet fratres Johannes Botella presbyter de Parisius, Jacobus de Priveri Ebroicensis, Radulphus de Compendio Suessionensis diocesium (et tunc veniente domino Bajocensi coram ipso et aliis predictis dominis commissariis), fratres Johannes de Pelles Carnotensis, Petrus de Compendio Suessionensis, Johannes Deysimonce Ambianensis, Johannes Lomone Constanciensis, Johannes de Franville Rothomagensis, Guillelmus de Boysimont Rothomagensis, P. de Anisiaco Laudunensis, Johannes Briart Cameracensis, Nicolaus Legan Constanciensis, et Johannes Ganerii alias dictus Anucupe Sagiensis diocesium. Qui omnes singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem defendere, responderunt quod sic.

Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus me Floriamonte et aliis notariis supra proximo nominatis.

Post hec, die Lune sequenti, que fuit II dies mensis Marcii, convenerunt omnes septem domini commissarii predicti in quadam parva camera dicte aule adherente; et fuerunt adducti coram eis, de domo predicta Templi Parisiensis, fratres subscripti, qui singulariter requisiti, si volebant dictum ordinem defendere, responderunt ut sequitur:

Frater Johannes de Turno Parisiensis diocesis thesaurarius Templi respondit quod in statu et puncto in quo est, non potest dictum ordinem defendere nec vult.

Frater Guillelmus de Arteblayo Parisiensis diocesis olim hellemosinarius domini Regis, dixit quod non se offert nec vult offerre deffensioni dicti ordinis.

Frater Philippus Agate Ebroicensis diocesis dixit quod non potest nec vult defendere.

Frater Baudoynus de sancto Justo Belvacensis diocesis dixit quod non vult defendere.

Frater Jacobus de Molayo miles, Magister magnus ordinis Templi, requisitus per dictos dominos commissarios si vult defendere dictum ordinem, respondit quod dominus Papa reservaverat eum sibi, et ideo supplicavit quod dicti commissarii dimitterent eum super istis, quousque in presencia domini Pape, et tunc diceret quod videret expedire. Qui domini commissarii expresse declaraverunt quod contra personam suam sicut contra singularem nichil facere nec inquirere volebant nec poterant, sed tantum procedere in inquisicione sibi commissa contra ordinem, secundum traditam eis formam quod eos facere oportebat, et requisivit idem Magister quod dicti domini commissarii scriberent domino Pape, quod se et alios per dominum Papam reservatos ad suam presenciam evocaret. Et dicti domini commissarii responderunt ei quod hoc facerent quam cicius possent.

Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus me Floriamonte Dondedei et aliis notariis supra proximo nominatis.

Postmodum, die Veneris post festum Beati Gregorii, que fuit XIII dies mensis Marcii, convenerunt in predicta camera dicte aule prefati domini commissarii, excepto domino archidiacono, Tridentino, se quoad illam diem excusante, et fuerunt adducti coram eis ibidem fratres subscripti, videlicet:

Frater Gaufredus de Gonavilla miles, preceptor Pictavie et Aquitanie, qui per dictos dominos commissarios interrogatus si vellet defendere ordinem Templi, respondit quod erat captus in prisione dominorum Pape et Regis, et erat homo illiteratus et insufficiens ad defensionem ordinis, nec habebat consilium, nec unde posset habere consilium, unde ad presens coram predictis dominis commissariis aliud nolebat nec audebat aliquid dicere; tamen si esset in presencia domini Pape vel Regis, quos tenet pro bonis dominis et justis judicibus, diceret quod expedire videret. Qui domini commissarii responderunt sibi quod secure poterat loqui coram eis, nec debebat timere de aliquibus violenciis, injuriis vel tormentis, quia non inferrent nec inferri permitterent, immo impedirent; si inferri deberent. Tamen nichil aliud voluit dicere coram dictis dominis commissariis, nisi quod petebat se reduci ad presenciam domini Pape.

Item, eisdem die et loco, fuit adductus ad presenciam dictorum dominorum commissariorum frater Hugo de Peraudo miles, visitator Francie. Qui interrogatus si volebat aliquid dicere coram eis pro dicto ordine vel contra, respondit quod non, nisi quod prius dixerat coram eis in primo edicto.

Item, eisdem die et loco, fuerunt adducti coram dictis dominis commissariis fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de diocesi Bituricensi, videlicet fratres: Robertus Vigerii Claramontensis, Aymo de Pratemi Lemovicensis, Johannes de Chantalup Nivernensis, Oddo de Buris Lingonensis, Johannes de Bussavent Nivernensis, Henricus Honorello Claramontensis, Galterus de Campo Allaman, Henricus de Caritate Altisiodorensis, Guillelmus de Tolhes Claramontensis, Guillelmus de la Toyssonieyra Eduensis, Martinus de Verines Eduensis, Stephanus de Paredo Claramontensis, Stephanus de Lalansa Bituricensis, Stephanus de Panenges Nivernensis, et Symon Testafort Altisiodorensis diocesium. Qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem defendere, responderunt quod sic, excepto dicto Aymo de Pratemi, qui respondit quod non vult, nec potest, nec scit, et petit ecclesiastica sacramenta.

Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus me Floriamonte Dondedei et aliis notariis supra proximo nominatis.

Post hec, die Sabati sequenti, que fuit XIV dies mensis Marcii, predicti domini commissarii congregati in dicta camera episcopali, absente domino Narbonensi et se excusante, fecerunt venire ad presenciam eorumdem infrascriptos fratres ordinis Templi qui alias dixerant se velle defendere ordinem supradictum, et omnibus in ipsorum dominorum presencia insimul constitutis, fecerunt ex integro legi commissionem factam eisdem dominis, super inquisicione predicta facienda per eos apostolica auctoritate, et in eorum presencia aperuerunt articulos, sub bulla ejusdem domini Pape eisdem dominis missos, super quibus inquirere habent, et dictos articullos fecerunt legi eisdem in Latino, et postmodum in Galico vulgariter exponi commissionem et articulos supradictos. Cujus commissionis tenor suprascriptus est et tenor articulorum sequitur in hec verba:

Isti sunt articulli super quibus inquiretur contra ordinem milicie Templi.

Primo quod, licet assererent sancte ordinem fuisse institutum et a sede apostolica approbatum, tamen in recepcione fratrum dicti ordinis, et quandoque post, servabantur et fiebant ab ipsis fratribus que sequuntur:

Videlicet quod quilibet in recepcione sua, et quandoque post, vel quam cito ad hec commoditatem recipiens habere poterat, abnegabat Christum, aliquando Crucifixum, et quandoque Jhesum, et quandoque Deum, et aliquandoque Beatam Virginem, et quandoque omnes sanctos et sanctas Dei, inductus seu monitus per illos qui eum recipiebant.—Item, [quod] communiter fratres hoc faciebant.—Item, quod major pars.

Item, quod eciam post ipsam recepcionem aliquando.

Item, quod dicebant et dogmatizabant receptores illis quos recipiebant, Christum non esse verum Deum, vel quandoque Jesum, vel quandoque Crucifixum.

Item, quod dicebant ipsi illis quos recipiebant, ipsum fuisse falsum prophetam.

Item, ipsum non fuisse passum pro redempcione generis humani, nec crucifixum, sed pro scelleribus suis.

Item, quod nec receptores nec recepti habebant spem salvacionis habende per Jesum, et hoc dicebant illis quos recipiebant, vel equipolens vel simile.

Item, quod faciebant illos quos recipiebant spuere super crucem, seu super signum vel sculpturam crucis et ymaginem Christi, licet interdum qui recipiebantur spuerent juxta.

Item, quod ipsam crucem pedibus conculcari quandoque mandabant.

Item, quod eamdem crucem ipsi fratres recepti quandoque conculcabant.

Item, quod mingebant et conculcabant interdum, et alios mingere faciebant super ipsam crucem, et hoc in die Veneris sancti aliquociens faciebant.

Item, quod nonnulli eorum, ipsa die vel alia septimane sancte, pro culcacione et mixione predictis convenire consueverunt.

Item, quod adorabant quemdam catum, sibi in ipsa congregacione apparentem quandoque.

Item, quod hoc faciebant in vituperium Christi et fidei orthodoxe.

Item, quod non credebant Sacramentum altaris.—Item, quod aliqui ex eis.—Item, quod major pars.

Item, quod nec alia Ecclesie sacramenta.

Item, quod sacerdotes ordinis verba, per que conficitur corpus Christi, non dicebant in canone Misse.—Item, quod aliqui ex eis.—Item, quod major pars.

Item, quod hec receptores eorum sibi injungebant.

Item, quod credebant, et sic dicebatur eis, quod magnus Magister a peccatis poterat eos absolvere.—Item, quod visitator.—Item, quod preceptores, quorum multi erant layci.

Item, quod hec faciebant de facto.—Item, quod aliqui eorum.

Item, quod magnus Magister ordinis predicti hoc fuit de se confessus, in presencia magnarum personarum, antequam esset captus.

Item, quod in recepcione fratrum dicti ordinis vel circa, interdum recipiens et receptus aliquando se deosculabantur in ore, in umbilico seu in ventre nudo, et in ano seu spina dorsi.—Item, aliquando in umbilico.—Item, aliquando in fine spine dorsi.—Item, aliquando in virga virili.

Item, quod in recepcione illa faciebant jurare illos quos recipiebant, quod ordinem non exirent.

Item, quod habebant eos statim pro professis.

Item, quod recepciones ipsas clandestine faciebant.

Item, quod nullis presentibus, nisi fratribus dicti ordinis.

Item, quod propter hec contra dictum ordinem vehemens suspicio a longis temporibus laboravit.

Item, quod communiter habebatur.

Item, quod fratribus quos recipiebant dicebant quod ad invicem poterant unus cum alio commisceri carnaliter.

Item, quod hec licitum erat eis facere.

Item, quod debebant hec facere ad invicem et pati.

Item, quod hec facere non erat eis peccatum.

Item, quod hec faciebant ipsi, vel plures eorum.—Item, quod aliqui eorum.

Item, quod ipsi per singulas provincias habebant ydola, videlicet capita quorum aliqua habebant tres facies, et aliqua unam, et aliqua craneum humanum habebant.

Item, quod illa ydola vel illud ydolum adhorabant, et specialiter in eorum magnis capitulis et congregacionibus.

Item, quod venerabantur.

Item, quod ut Deum.

Item, quod ut Salvatorem suum.

Item, quod aliqui eorum.

Item, quod major pars illorum qui erant in capitulis.

Item, quod dicebant quod illud capud poterat eos salvare.

Item, quod divites facere.

Item, quod omnes divicias ordinis dabat eis.

Item, quod facit arbores florere.

Item, quod terram germinare.

Item, quod aliquod capud ydolorum predictorum cingebant seu tangebant cordulis, quibus se ipsos cingebant citra camisiam seu carnem.

Item, quod in sua recepcione singulis fratribus predicte cordule tradebantur, vel alie longitudines earum.

Item, quod in veneracione ydoli hoc faciebant.

Item, quod injungebatur eis quod dictis cordulis ut premititur se cingerent, et continue portarent, et hoc faciebant eciam de nocte.

Item, quod communiter fratres dicti ordinis recipiebantur modis predictis.

Item, quod ubique.

Item, quod pro majori parte.

Item, quod qui nolebant predicta in sui recepcione vel post facere, interficiebantur, vel carceri mancipiabantur.

Item, quod aliqui ex eis.

Item, quod major pars.

Item, quod injungebant eis, per sacramentum, ut predicta non revelarent.

Item, quod sub pena mortis, vel carceris.

Item, quod neque modum recepcionis eorum revelarent.

Item, quod nec de predictis inter se loqui audebant.

Item, quod si qui capiebantur quod revelarent, morte vel carcere affligebantur.

Item, quod injungebant eis quod non confiterentur aliquibus nisi fratribus ejusdem ordinis.

Item, quod fratres dicti ordinis scientes dictos errores corrigere neglexerunt.

Item, quod sancte matri Ecclesie nunciare neglexerunt.

Item, quod non recesserunt ab observancia predictorum errorum et communione predictorum fratrum, licet facultatem habuissent recedendi et predicta faciendi.

Item, quod predicta fiebant et servabantur ultra mare, in locis in quibus Magister generalis et conventus dicti ordinis pro tempore sunt morati.

Item, quod aliquando predicta abnegacio Christi fiebat in presencia Magistri et conventus predictorum.

Item, quod predicta fiebant et servabantur in Cipro.

Item, quod similiter citra mare in omnibus regnis et locis aliis in quibus fiebant recepciones fratrum predictorum.

Item, quod predicta observabantur in toto ordine generaliter et communiter.—Item, quod ex observancia generali et longa.—Item, quod de consuetudine antiqua.—Item, quod ex statuto ordinis predicti.

Item, quod predicte observancie, consuetudines, ordinaciones et statuta in toto ordine, ultra mare et citra mare, fiebant et observabantur.

Item, quod predicta erant de punctis ordinis, introductis per errores eorum post approbacionem sedis apostolice.

Item, quod recepciones fratrum dicti ordinis fiebant communiter modis predictis in toto ordine supradicto.

Item, quod Magister generalis dicti ordinis predicta sic observari et fieri injungebat.—Item, quod visitatores.—Item, quod preceptores.—Item, quod alii majores dicti ordinis.

Item, quod ipsimet observabant hec, et dogmatizabant fieri et servari.—Item, quod aliqui eorum.

Item, quod alium modum recipiendi in dicto ordine fratres non servabant.

Item, quod non est memoria alicujus de ordine qui vivat, quod suis temporibus modus alius observatus fuerit.

Item, quod predictum recepcionis modum et supradicta alia non servantes et servare nolentes Magister generalis, visitatores, preceptores et alii magistri dicti ordinis in hoc potestatem habentes, graviter puniebant quando querela deferebatur ad eos.

Item, quod ellemosine in dicto ordine non fiebant ut debebant, nec hospitalitas servabatur.

Item, quod non reputabant peccatum in dicto ordine per fas aut nephas jura acquirere aliena.

Item, quod juramentum prestabatur ab eis augmentum et questum dicti ordinis quibuscumque modis possent per fas aut nephas procurare.

Item, quod non reputabatur peccatum propter hoc degerare.

Item, quod clam consueverunt tenere sua capitula.

Item, quod clam, vel in primo sompno, vel prima vigilia noctis.

Item, quod clam, quia expulsa tota alia familia de domo et clausuris domus, ut omnes de familia illis noctibus quibus tenent capitula jaceant extra.

Item, quod clam, quia sic se includunt ad tenendum capitulum, ut omnes januas domus et ecclesie in quibus tenent capitulum, firmant adeo firmiter quod nullus sit vel esse possit accessus ad eos nec juxta, nec possit quicumque videre nec audire de factis aut dictis ipsorum.

Item, quod clam adeo quod solent ponere excubiam supra tectum domus vel ecclesie in quibus tenent capitulum, ad providendum ne quis locum in quo tenent capitulum appropinquet.

Item, quod similem clandestinitatem observant et observare consueverunt, ut plurimum in recipiendo fratres.

Item, quod error hic viget et viguit in ordine longo tempore quod ipsi tenent opinionem, et tenuere retroactis temporibus, quod magnus Magister possit absolvere fratres a peccatis eorum.

Item, quod major error viget et viguit, quod ipsi tenent et tenuerunt retroactis temporibus, quod magnus Magister possit absolvere fratres ordinis a peccatis, eciam non confessatis, que confiteri, propter aliquam errubescenciam aut timorem penitencie injungende vel infligende, obmiserunt.

Item, quod magnus Magister hos predictos errores confessus est ante capcionem, sponte, coram fide dignis clericis et laycis.

Item, quod presentibus majoribus preceptoribus sui ordinis.

Item, quod predictos errores tenent et tenuerunt, nec tantum hoc oppinantes et tenentes de magno Magistro, sed de ceteris preceptoribus, et primatibus ordinis visitatoribus maxime.

Item, quod quicquid magnus Magister, maxime cum conventu suo, faciebat, ordinabat aut statuebat, totus ordo tenere et observare habebat et eciam observabat.

Item, quod hec potestas sibi competebat et in eo resederat ab antiquo.

Item, quod tanto tempore duraverunt supradicti pravi modi et errores quod ordo in personis potuit renovari semel, bis vel pluries, a tempore introductorum seu observatorum predictorum errorum.

Item, quod renuati [?] omnes vel quasi due partes ordinis scientes dictos errores corrigere neglexerunt.

Item, quod sancte matri Ecclesie nunciare neglexerunt.

Item, quod non recesserunt ab observancia predictorum errorum et communione dictorum fratrum, licet facultatem habuissent recedendi et predicta faciendi.

Item, quod multi fratres de dicto ordine propter feditates et errores ejusdem ordinis exierunt, nonnulli ad religionem aliam transeuntes et nonnulli in seculo remanentes.

Item, quod propter predicta et singula granda scandala contra dictum ordinem sunt exorta in cordibus sublimium personarum eciam regum et principum et fere tocius populi Christiani generata.

Item, quod predicta omnia et singula sunt nota et manifesta inter fratres dicti ordinis.

Item, quod de hiis est publica vox, opinio communis et fama tam inter fratres dicti ordinis quam extra.

Item, quod de majori parte predictorum.

Item, quod de aliquibus.

Item, quod magnus Magister ordinis, visitator et magnus preceptor Cipri et Normanie, Pictavie, et quam plures alii preceptores et nonnulli alii fratres dicti ordinis, premissa confessi fuerunt, tam in judicio quam extra, coram solempnibus personis et in pluribus locis eciam personis publicis.

Item, quod nonnulli fratres dicti ordinis tam milites quam sacerdotes, alii eciam in presencia domini nostri Pape et dominorum cardinalium, fuerunt predicta vel magnam partem dictorum errorum confessi.

Item, quod per juramenta prestita ab eisdem.

Item, quod eciam in pleno consistorio recognoverunt predicta.

Nomina vero dictorum fratrum in quorum presencia dicti domini commissarii, ut predictum est, aperuerunt dictos articullos et fecerunt eos et dictam commissionem legi, sunt hec, videlicet fratres:

Ranaudus de Bord miles Lemovicensis, Guillelmus de Chanbonnet Lemovicensis, Bertrandus de Sartiges Claramontensis, Oddo de Vendach Claramontensis, Petrus de la Colongna Claramontensis, Aymericus de Copriach Lemovicensis, ac Galterus de Massi Gelbensis diocesium milites, Egidius de Valencenis presbyter Cameracensis, Guillelmus de Platea Belvacensis, Robertus le Chavaler, presbyter Rothomagensis, Robertus Correnflos presbyter Ambianensis, Johannes de sancto Justo Belvacensis, Egidius de Rotangi presbyter Belvacensis, Johannes de Bolencuria Belvacensis, Reginaldus de Cunheriis miles Belvacensis, Martinus de Marselhes Belvacensis, Henricus de Compendio Suessionensis, Philippus de Maninio Morinensis, Petrus le Gris Noviomensis, Michael Monsont Ambianensis, Bertrandus de Somorens Ambianensis, Thericus de Remis Cameracensis, Johannes de Nivela Leodiensis, Johannes de Parisius, Constancius de Bice Lingonensis, Henricus de Antinhi Laudunensis, Bertrandus de Montenge Suessionensis, Johannes Berse Tornacensis, Johannes de Pruino Senonensis, Nicolaus de Ambianis, Nicolaus de Riperia presbyter Lingonensis, Stephanus de Pranedo Eduensis, Petrus de Lalhaval Eduensis, Poncius de Payanis Aniciensis, Clemens de Boulay Eduensis, Johannes de Fusihac Eduensis, Hugo de Buris Lingonensis, Egidius de Perbona presbyter Trajectensis, Johannes de Monbelent Matisconensis, Matheus de Corban Lingonensis, Aymo de Scopoy Lugdunensis, Hugo de sancto Christophoro Eduensis, Petrus de Ruciaco presbyter Eduensis, Guillelmus de Bleri Turonensis, Johannes Coyfer Turonensis, Petrus Meliani Lemovicensis, Guaufredus de Malomonte Turonensis, Petrus Trecie Turonensis, Andreas Beri Bajocensis, Reynaldus de Balan Laudunensis, Johannes Malon Turonensis, Petrus Fouberti de Turonis, Reynaldus de Bans Bituricensis, Martinus Ponchart Bituricensis, Symon Martinet Turonensis, Johannes de Castra Bituricensis, Gerardus de Cabilone, Guido de Thoriaco Eduensis, Guillelmus de sancto Leonardo Eduensis, Poncius de Pedagio Eduensis, Johannes de Visello Carnotensis, Nicolaus de Versequi Tornacensis, Jacobus Cadeleta Tornacensis, Henricus de Ardenbort Tornacensis, Petrus Capon Tornacensis, Helinus de Temple March Tornacensis, Johannes de Vercinara, Philippus de Duaco Atrabatensis, Arnulphus Arbia Morinensis, Bernardus de Castris Morinensis, Henricus de Braybancia Leodiensis, Henricus de Platea Cameracensis, Albertus de Canellis Aquensis in Lombardia miles, Guillelmus de Ranco Uticensis, Johannes de Tribus viis Magalonensis, Petrus de Agusano Nemausensis, Jacobus Galhardi Magalonensis, Petrus Jubini Nemausensis, Poncius Pisani Magalonensis, Stephanus Jaurenen presbyter Claramontensis, Guillelmus de Gonrisan Eduensis, Poncius de Vernegia Lemovicensis, Petrus de Brolie Claramontensis, Bosso Gocta de Payrato Lemovicensis, Guillelmus Brinat Lemovicensis, Gumbertus de Porta Lemovicensis, Guillelmus Spinassa Claramontensis, Johannes de Cobrenhi Eduensis, Guillelmus Rossi Claramontensis, et Hugo Bossa Eduensis diocesium.

Acta fuerunt hec predictis die et loco, presentibus me Floriamonte Dondedei, Bernardo Filholi, Guillelmo Radulphi, Bernardo Umbaldi, Nicolao Constanciensi, Hugone Nicolai, Johanne Loueti et Johanne de Fellinis notariis suprascriptis.

Post hec, die Veneris post festum Annunciacionis beate Marie, que fuit XXVII dies mensis Marcii, convenerunt in dicta camera dicti domini Mimatensis, Lemovicensis episcopi, ac Tridentinus et Magalonensis archidiaconi, aliis se excusantibus. Et fuerunt ibidem adducti coram eis fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de diocesi Bituricensi, videlicet fratres Stephanus de Riperia miles Bituricensis, Johannes de Lugnet Claramontensis, Matheus Gandelin Bituricensis, Albertus de Maquenhiaco Laudunensis, Johannes Sapiencie Claramontensis, Johannes Ligossa Bituricensis, Stephanus Bessus Altisiodorensis, P. Guertelli Bituricensis, P. Loer Bituricensis, Guaufredus de Stampis Senonensis, P. Picardi Bituricensis, P. Crochet Altisiodorensis, Gerardus Gandoti Claramontensis, Hugo Seyssel Claramontensis, Guillelmus Galabrii Lemovicensis, Guaufredus Galabrii Lemovicensis, Helias de Cella Lemovicensis, P. de Dois Laudunensis, Johannes Roberti presbyter Claramontensis, Johannes Gandelin Bituricensis, Guillelmus le Chat Aurelianensis, Michael de sancta Selonhe Bituricensis, Seguinus de Dienne Nivernensis, Johannes de Braules Senonensis, Robertus de Bernoys Lemovicensis, Clemens de sancto Ilario Lemovicensis, Guillelmus Boton Claramontensis, Guillelmus Anglici Salabricensis, Bernardus la Porta Lemovicensis, Johannes de Fontaneyo Bituricensis, Aymericus Lator Lemovicensis, et Oliverius de Manso Sereno Lemovicensis diocesium. Qui omnes singulariter et separatim interrogati ab eisdem dominis commissariis, si volebant dictum ordinem defendere, dixerunt quod sic, adjicientes dicti fratres Stephanus de Riperia, Guillelmus Calabri, tanquam bonum et legalem, et frater Bernardus la Porta quantum poterit, dictusque Johannes Roberti presbyter dixit quod multos audiverat in confessione et nunquam invenerat illos errores; et pecierunt omnes ecclesiastica sacramenta.

Eisdem die et loco fuerunt adducti coram dictis dominis commissariis quatuor fratres subscripti, qui adducti fuisse dicebantur de diocesi Tarvensi. Qui singulariter et separatim interrogati, si volebant dictum ordinem defendere, responderunt ut sequitur: frater Diago de Cortarda miles Auxitane diocesis respondit, quod volebat dictum ordinem defendere tanquam bonum et legalem pro tempore quo fuit in dicto ordine, asserens quod in eo non fuerat nisi per septem vel octo annos; fratres Bertrandus de Monte Pessato Convenarum, Arnaudus Guillelmi Convenarum, et Guillelmus de Noerio Tarvensis diocesium, responderunt quod volebant dictum ordinem deffendere, adjiciens dictus Arnaudus pro posse.

Acta fuerunt hec predictis die et loco; presentibus me Floriamonte Dondedei et aliis notariis supra proximo nominatis, excepto Nicolao Constanciensi.

Post hec, die Sabati sequenti, que fuit XXVIII dies mensis Marcii, convenerunt in viridario retro aulam et domum dicti domini episcopi Parisiensis omnes domini commissarii supradicti, et omnes infrascripti fratres dicti ordinis Templi fuerunt ibidem adducti ad presenciam dictorum dominorum commissariorum; in quorum omnium presencia iidem domini commissarii fecerunt ibidem legi Latinis verbis commissionem ad inquirendum contra Templariorum ordinem factam eisdem, et articullos sub bulla eis transmissos de quibus inquirere habent contra ordinem supradictum. Quibus lectis integraliter et perfecte, voluerunt et preceperunt iidem domini commissarii quod vulgariter omnia lecta exponerentur eisdem; sed responsum fuit per dictos fratres quod contenti erant de lectura facta in Latino, et quod non curabant quod tante turpitudines quas asserebant omnino esse falsas et non nominandas vulgariter exponerentur eisdem. Quibus peractis, iidem domini commissarii exposuerunt eisdem qualiter cum diligencia intendebant fideliter procedere ad execucionem mandati apostolici facti eisdem. Unde cum omnes fratres predicti obtulissent se ad defensionem ordinis memorati, et difficile esset omnes ad presenciam venire eorumdem dominorum commissariorum pro defensione predicta, nec insimul omnes absque confusione et turbacione negocii convenire nec audiri et exaudiri possent (ut re ipsa ibi apparebat) per tumultum, parati erant iidem domini commissarii, si et in quantum tenerentur de jure, recipere procuratores ad dictam defensionem ordinis prout ad ipsos fratres poterat pertinere, sex vel octo vel decem vel plures ex ipsis, si eos nominarent eisdem, et eos constituerent pro se et pro dicto ordine, in quantum ad eos pertinere posset defensio, procuratores ad defensionem predictam faciendam, et dare supradictis nominandis, deputandis et constituendis a dictis fratribus, liberam facultatem loquendi et deliberandi cum aliis super hiis que vellent dicere et proponere ad defensionem ordinis supradicti, et facere in premissis et aliis quod existeret racionis.

Post que, predicti fratres habuerunt deliberacionem inter se super premissis, dictis dominis commissariis ad partem se ponentibus et trahentibus, relictis fratribus memoratis. Post quam quidem deliberacionem, frater Raynaldus de Pruino presbyter, preceptor domus Aurelianensis dicti ordinis, et frater P. de Bononia presbyter, procurator in curia Romana dicti ordinis, ut dicebatur, qui ambo sunt litterati, proposuerunt pro se et pro supradictis omnibus et singulis fratribus, et scribi fecerunt ad dictamen eorum ista que secuntur. Asseruerunt enim quod sibi et dictis fratribus dura videbantur, primo quod privati sunt ecclesiasticis sacramentis, et fuerunt a tempore capcionis sue spoliati quidam habitu religionis, et omnes bonis temporalibus, et eciam omnes incarcerati vilissime et incathenati, et sunt adhuc.

Item, quod male providetur eis in omnibus.

Item, quod fere omnes fratres mortui extra Parisius in carcere, sepulti sunt extra loca sacra et cimmiteria.

Item, quod, in fine dierum suarum, fuerunt eis denegata ecclesiastica sacramenta.

Item, quod non videtur eis quod possit facere procurator sine consensu Magistri sui, sub cujus obediencia ipsi et omnes alii fratres dicti ordinis sunt et esse debent.

Item, quod fere omnes sunt illiterati et simplices, unde petunt habere consilium virorum prudentum et sapientum. Dixerunt eciam quod multi sunt qui volunt venire ad defensionem ordinis, sed non permittitur eis, de quibus nominaverunt fratrem Raynaldum de Vossinhaco militem Lemovicensis diocesis, et fratrem Matheum de Clichiaco Parisierisis diocesis.

Item pecierunt quod Magister, et fratres et alii preceptores provinciarum insimul congregentur, ut super constituendis procuratoribus et aliis peragendis possint plene deliberare.

Item, dixerunt et protestati fuerunt quod si predicti Magister et preceptores nollent vel non possent concordare vel interesse cum eis, quod nichilominus ipsi facerent quod deberent.

Quibus scriptis per nos notarios, et propositis et dictatis per eos, coram dictis dominis commissariis, et lectis in Latino, et expositis in vulgari, coram fratribus memoratis, dicti domini commissarii obtulerunt eis iterato quod parati erant, si et quantum de jure tenerentur, recipere procuratores, si eos volebant nominare et constituere, prout predixerant eis, et insuper eos et eorum quemlibet tunc et quandocumque coram eis venire vellent, benigne audire, si aliquid volebant dicere et proponere ad defensionem ordinis supradicti; declarantes eis quod Magister dicti ordinis, et visitator Francie, et aliqui alii magni preceptores dicti ordinis responderunt requisiti, quod nolebant dictum ordinem Templi defendere supradictum coram eis in statu in quo erant, et quod frater Guillelmus de Castro Novo miles responderat quod nolebat tunc defendere dictum ordinem coram eis in statu in quo erat. Declaraverunt insuper eis quod facultatem dederant omnibus qui dixerant se velle defendere dictum ordinem, veniendi ad eos, et adhuc dabant; et preceperunt quod prefati fratres, Raynaudus de Vassinhaco et Matheus de Clichiaco, adducerentur ad presenciam eorumdem, quandocumque voluerint.

Quibus actis, predictus dominus archiepiscopus Narbonensis, presentibus predictis collegis suis, dictis fratribus in dicto viridario congregatis, dixit: Fratres, vos audivistis que dicta et oblata sunt vobis per nos et collegas nostros; ordinetis aliquos hodie, dum estis hic, quia negocium requirit accelleracionem, et terminus concilii generalis appropinquat, et vobis expedit accelleracio negocii, qui, ut predictum est, pro defensione ordinis coram nobis compareant et faciant, et nos faciemus quod fuerit racionis, scientes quod non intendimus vos alias congregare, sed procedere in negocio juxta traditam nobis formam.

Post que, dictus dominus Bajocensis, presentibus eciam dictis collegis suis, dixit: Fratres, conveniatis de hiis que vobis dicta sunt; cras erit dies Dominica, et non procedemus, nec die Lune, sed die Martis, et ex tunc procedemus in dicto negocio, prout fuerit faciendum; et dimittimus vobis tabelliones nostros, ad scribendum et audiendum quecumque volueritis facere, ordinare et convenire super premissis. Et ex hiis sic actis dicti domini commissarii recesserunt exinde.

Nomina vero fratrum predictorum qui dictis die et loco, predictis omnibus et singulis, ut premittitur, ibidem actis interfuerunt, sunt hec, videlicet fratres:

PROCÈS DES TEMPLIERS

NOTES

PROCÈS
DES
TEMPLIERS