Raris locis littera “v” pro “u” scripta tacite mutata est. Alii errores imminatione muris notati sunt.
typographi signum: Dominus Illuminatio Mea
Carmina:
I, II, III, IV, V, VI, VII, VIII, IX, X,
XI, XII, XIII, XIV, XV, XVI, XVII,
XXI, XXII, XXIII, XXIV, XXV, XXVI, XXVII, XXVIII, XXIX, XXX,
XXXI, XXXII, XXXIII, XXXIV, XXXV, XXXVI, XXXVII, XXXVIII, XXXIX, XL,
XLI, XLII, XLIII, XLIV, XLV, XLVI, XLVII, XLVIII, XLIX, L,
LI, LII, LIII, LIV, LV, LVI, LVII, LVIII, LIX, LX,
LXI, LXII, LXIII, LXIV, LXV, LXVI, LXVII, LXVIII, LXIX, LXX,
LXXI, LXXII, LXXIII, LXXIV, LXXV, LXXVI, LXXVII, LXXVIII, LXXIX, LXXX,
LXXXI, LXXXII, LXXXIII, LXXXIV, LXXXV, LXXXVI, LXXXVII, LXXXVIII, LXXXIX, XC,
XCI, XCII, XCIII, XCIV, XCV, XCVI, XCVII, XCVIII, XCIX, C,
CI, CII, CIII, CIV, CV, CVI, CVII, CVIII, CIX, CX,
CXI, CXII, CXIII, CXIV, CXV, CXVI
Fragmenta:
Catulli carminum, praeter unum LXII quod Epithalamion inscribitur incipitque Vesper adest, iuuenes consurgite, Vesper Olympo, seruatum est autem in Anthologia carminum Latinorum Thuanea (Bibl. Paris. 8071, saec. ix), perierat inter litteratos notitia donec ineunte demum saec. xiv inuentus est a Compatriota1 quodam h.e. Veronensi, incertum quo anno, qua regione terrarum, codex qui fons uidetur esse eorum qui nunc extant omnium. Ex hoc codice non multo post creditur uersus aliquot intulisse in Compendium suum moralium notabilium Hieremias Iudex de Montagnone ciuis Patauinus; ex hoc is qui inter Flores Moralium Auctoritatum (quem libellum Detlefsen inuenit, scriptus est autem a. 1329 Veronae) haec habet Catulli De errore. Catullus ad Varum. Quem non in aliqua re (uidere om.) Suffenum possis suus cuique attributus est error. Sed non uidemus mantice quod in tergo est. Etiam Mussato, poetae Patauino, innotuisse credo eum codicem, qui in Elegia qua gratias egit Academiae Patauinorum quod se laurea coronasset scripserit Carmine sub nostro, cupidi lasciua Catulli Lesbia, dulce tibi nulla susurrat auis, ut taceam alia quae in Mussati carminibus ex Catullo trahi poterant. Obiit autem Mussatus a. 1329 mense Maio2. Deinde duobus locis Catulli corpus carminum respexit, duobus ipsos uersus (i. 1, 2; i. 5-7) citauit in libro de Originibus Rerum, Gulielmus Pastrengicus (1295-1360) amicus Petrarcae. Iam ipse Petrarca non solum Catullum in carminibus et nominauit et paene ad uerbum imitatus est, uelut lxxvi. 23-26 sic expressit Sonnetti 1.50 ed. Mestica Non prego già, né puote aver piú loco, Che mesuratamente il mio cor arda, Ma che sua parte abbia costei del foco (Schwabe, Testimon. p. xv, ed. 1886), sed duodecim fere locos attulit ex eius carminibus siue in opusculis post impressos, siue in Vergili codice quodam enotatos quem itinerum comitem secum habebat (De Nolhac Pétrarque et l’Humanisme, p. 139), nec dubium est Catulli eum codice usum esse qui et priuus esset et semper ad manum lecturo. Huius aequalis Boccatius (†1375) de amatoriis poetis loquens sui temporis Catulli et Properti eos uolumina euoluere autumat (Schwabe, Testimon. p. xv). Ac notum iam Catulli librum fuisse ex tribus constat epistulis Coluci Salutati (†1406) scriptis anno 1374, quorum in una Beneuenutum de Imola, in duabus Casparam de Broaspinis implorat ut Catulli exemplar ad se transmittendum curet.
Haec ex editione maiore attuli ut demonstrarem ab ineunte fere saec. xiv poetae nostri carmina saltem in Italia lecta fuisse. Sed miro casu nec satis explorato factum est ut quaecumque horum exemplaria colligimus uel fuisse in manibus Mussati, Pastrengici, Petrarcae uel praesto fuisse ceteris quos intra annos 1323-1375 Catullum legisse ueri simile est, omnia deperdita et ex hominum memoria ac cognitione sublata sint.
Anno 1375 exaratus est codex Sangermanensis (G), nunc Parisinus 14137, quo non habemus ueteriorem. De eo scriba haec dicit ‘Tu lector quicunque ad cuius manus hic libellus obuenerit, scriptori da ueniam si tibi coruptus uidebitur. Quoniam a corruptissimo exemplari transcripsit, non enim quodpiam aliud extabat, unde posset libelli huius habere copiam exemplandi.’ Credidit igitur id quod non debebat credere, unum tunc extare exemplar Catullianorum carminum, id unum se transcribere. At iam ante annum 1329 Catullus innotuerat Mussato, breui post laudatus fuerat a Pastrengico; Petrarcae integrum exemplar praesto fuit, ex quo hauriret quae uel imitatus sit in carminibus suis uel in codicem suum Vergili tamquam hunc explicaturus rettulerit; nec potest dubitari quae ante annum 1374 adeo peruulgarentur ut inde Boccati aequales traherent suis usibus idonea, Petrarca modo uersus citaret in Latinis opusculis, modo Maronianos uersus illustraret similia ex Catullo in Vergili codicem enotans, modo amoris sui sensus Italico sermone exprimeret Catulli imitatus carmina ad Lesbiam, non uno tantum codice tum extare, sed fusius legi, postquam codex ille quem initio fere saec. xiv compatriota Veronensis inuenerat Catullum popularibus suis quasi ex mortuis rediuiuum restituisset. Quis enim credat, Petrarcae praesertim aetate, adeo incuriosos Veronenses fuisse ut poetam suum quasi rursus sepultum sinerent latere? Quid? non uniuersis Italis μέλημα futurus erat? Itaque Germanensi non ideo praecipua danda fides est quod ex uno tum superstite exemplari descriptus fuerit (uix enim sciri id quidem potuit), sed quod aetate propius accessit ad codicem quem Veronensis circa initium saeculi xiv inuenerat quam ceteri quos nunc habemus codices.
Germanensem proxime aetate attingens Oxoniensis est Canonicianus Lat. 30, qui quamuis annum quo scriptus est prae se non ferat, aut eiusdem est aeui cum Germanensi, aut certe anno 1400 non recentior.
Hi duo codices G et O nonnullis locis contra ceteros codices ita conspirant ut maiorem antiquitatem testentur. XI 3 ut GO, ubi plerique; XXXVIII 2 male si me GO, male est si me plerique; LXI 169 hac tibi GO, ac tibi plerique; LXVII 12 istius GO, isti plerique; LXXVI 11 qui tui animo offirmas GO, qui tu animo affirmas plerique; CII 1 ab antiquo GO, ab amico plerique.
Praeterea LXIV 136 crudeles mentes O et prius G, crudelis mentis plerique; LXIV 145 adipisci O, prius G, apisci plerique; LXIV 249 tamen prospectans O, tamen praspectans G, tamen aspectans plerique.
Sunt alii loci in quibus cum GO tertius codex R(omanus), Vat. Ottob. 1829, contra ceteros singularem lectionem praestat. LXVII 12 istius GOR, isti plerique; LXXVI 11 qui tui animo offirmas GOR, qui tu animo affirmas plerique; LXXVI 18 extremo GOR, extrema plerique; XXII 4 puto esse ego GOR, puto ego esse plerique; XXIII 2 nec cimex ał neque araneus O, nec cimex animal neque araneus GR; XLII 14 potes quid esse GOR, potest quid esse plerique; XLVI 3 aureis GO, aureis R; LV 18 tenens GO, teneṇs R; LXI 16 iunia GOR, uinia uel iu(l)lia reliqui; 146 ni GOR, ne plerique; LXIV 227 obscurata GO, obscuraṭạ R; 392 certatum GOR, certatim plerique; 393 lacti O, G m. pr., lacti al. leti R, l(a)eti plerique.
Sunt alii loci ubi ex R confirmatur lectio quam aut solus aut cum paucissimis praestat O; X 3 tunc O et R m. pr., tum G; LV 11 quedam OR, quendam plerique; LXIV 224 infulso O, infuḷso R, infuso plerique; 282 aurea OR, aura plerique.
Sunt alii ubi R singulares lectiones solus habet. IV 4, 5 siue... siue R, sine... sine ceteri; 20 uocaretura R m. pr., uocare cura plerique; X 13 non al. nec facerent R, non al. nec faceret G, nec faceret O; XLVII 4 preposuit R solus, proposuit cett.; XLIX 7 omniums patronus (ex patronum) R, omnium patronus uel patronum cett.; LXI 159 homine R, omine cett.; LXVI 59 ne solum in mumine celi R, in numine plerique; 63 ad fḷạ̄ṃa marg. templa R, ad templa cett.; LXXIII 4 ọḅstetque magisque magis R, obestque magisque magis GO, stetque magisque magis plerique; LXVIII 115 terẹretur R, terreretur O, treerretur G.
In uniuersum uere mihi uidetur de R iudicasse qui eum anno 1896 primus in lucem protulit, Americanus, Gulielmus Gardner Hale. Censet enim huic codici siue propter aetatem (circa 1400) siue propter lectiones quae in eo reperiuntur optimae, primarium locum neque G neque O inferiorem attribuendum esse. Itaque in Catulli crisi praecipue semper considerandum erit quid hi tres (GOR), necdum correcti, praebeant. Sed in hac editione, quamquam, permittente ipso qui codicem R primus inuenit, non dubitaui quae potiora uisa sunt inter ceterorum codicum lectiones proferre, non sum ausus omnia uulgare, ne inuenti sui gloriam auctori uiderer praeripere; cuius integra collatio ab ipso demum exspectanda erit.
Ad R mira proximitate accedit Venetus Sancti Marci (cod. Lat. xii. 80), ita tamen ut aliquanto recentius scriptus fuerit. Hunc codicem, ut Germanensem Chatelainius anno 1890, heliotypica arte expressum edidit Constantinus Nigra anno 1893.
Post GOR, aetate qui proximus est, B(ononiensis), cum finitus sit anno secundo Iohannis XXIII, h.e. 1411-12 A.D., ceteris posset haberi praestabilior, nisi tot tantasque passus esset correctiones ut non raro uix dinoscatur quid uetus scriba exararit, quid emendator intulerit. Qua in re fortuna tamen nos aliqua ex parte adiuuit: duo enim codices Laurentianus I (Plut. xxxiii. 13) et Vaticanus 1630, tam arta cognatione cum B cohaerent, ut ex eis saepe colligatur quid in B fuerit. Et La1 quidem non diu post B uidetur descriptus; Vat. 1630 recentior, neque a me in hoc libello exhibetur. Ceterum non parui sunt quae peculiaria in BLa1 extant; quorum partem hic pono. LXV 14 Dauilas BLa1, Bauilla O, Bauilas ex Bauila G, Daulias Catullus; LXVI 5 sublamia B, sublamina O, sublimia G et plerique, sub Latmia Catullus; LXIV 211 erectum La1, errectum B m. pr., ereptum plerique, Erechtheum Catullus; LXVI 25 atque ego certe BLa1, at ego certe GOR et plerique.
Quae quoniam ad ueritatem aut propius accedunt aut possunt accedere (uelut LXVI 25) quam GOR, ab alio fonte uidentur deriuata atque hi fuerunt. Hoc dico: codicis eius principalis siue archetypi quem Veronensis (siue carta ea siue papyrus fuit) ante 1323 inuenerat, nonaginta annis intercedentibus, ita uariasse apographa ut non semper in uetustissimis, sed interdum etiam in recentioribus, qualia sunt BLa1, melius ac fidelius repraesentetur id quod in archetypo illo traditum fuerat. Hinc credo explicari tot alternantes lectiones quae in G et R reperiuntur; quae ut ab archetypon diuerse interpretantibus sine dubio ortae sunt, ita ex archetypo non ipso semper, sed apographis eius depromi poterant, qualia inter 1323 et 1375 quo anno descriptus est G, exarata esse credibile est. Non igitur mirum si et in C(olbertino) et in A(mbrosiano) atque adeo in D(atano), quamuis CA medio fere saec. xv, D non ante 1463 descriptus fuerit, interdum extant uestigia lectionum quae ceteris codicibus antiquiora et sinceriora sint. Duo exempla affero quae instar erunt omnium. LXXII 6 quod uulgo editur Multo mi tamen es uilior et leuior, codices sic tradiderunt, Multo ita me nec uilior et leuior. Solus C habet, multo “me” ita nec uilior et leuior, quo significatur transponendum esse me: uidelicet post ita rursus me repetendum erat, multo me ita me u. e. l. Itaque non multo mi tamen es sed multo mei tamen es reponendum erit; mei enim datiuus est LXXVII 3 sicine subrepsti mei, fortasse etiam XXXVII 11 puella nam mei, ubi codices habent me. Alterum exemplum est XXXIV 23 solitas es A, in quo latere antiquum morem scribendi solita’s intellexit Lucianus Mueller: a quo non longe abest unicum illud quod habet R XLIX 7 omniums quod non immerito ad ipsum archetypon redire existimauit is qui codicem inuenit, Gulielmus Gardner Hale. Atque utinam huiusmodi essent plura quae in eo extant codice; haberemus certiorem ad archetypon redintegrandum uiam: quamquam ne sic quidem ad ipsius Catulli manum iretur.
De Datano fusius dixi in ed. maiore Prolegg. pp. xxxi-xxxv. Is quia nonnulla habet quae ab Italis interpolata sint, uelut LXVIII 47 (qui uersus deest in sincerioribus), XCV 9 in fine uersus laboris, LXV 12 canam ubi ceteri tegam, a nonnullis editoribus hodie repudiatur. Est tamen ea species in uniuersum Datani, quae non modo peculiaris dicenda sit, sed praesertim si orthographiam spectes, incorruptam uetustatem prae se ferens; qua re Lachmanno hic potissimum dignus habitus est quem cum uno altero totum exhiberet in ed. sua anni 1829, neque ego, qui Lachmanni crisin semper habuerim plurimi, umquam a me impetrare potui ut, Baehrensio potius et Munroni obsecutus propter pauca quae codex is habet uitia, uniuersum neglegerem abiceremque. Huius compar consimilisque codex est Musei Britannici, Add. 11,915, quem in ed. maiore littera a signaui.
Ex his decem codicibus plerumque constabit quid in Veronensis archetypo scriptum fuerit, non ut hinc restitui putes ueram manum Catulli.
Fuerit enim diuersa carminum recensio, ut ex LXII patet, quod quemadmodum legitur in Thuaneo apographo saeculi ix, non semper consentit cum codicibus saec. xiv, xv.
His adiunxi alios quorum fides plerumque integra uisa est, in primis Laurentianum secundum (Plut. xxxiii cod. 12), Parisinum 7989, Harleianos duo, quorum alter 2574 (h) saepe consentit cum Oxoniensi (O), alter (4094) post Tibullum Propertiumque habet Catulli LXI, LXII, II, X, V-IX, XI-XVII 14, duo Phillippicos, alterum 9591, scriptum anno 1453 (nunc Bodl. Lat. Class. e. 17), alterum 3364 (nunc Bodl. Lat. Class. e. 15); praeterea, quamquam minoris aestimandos, Caesenatem saec. xv exeuntis, Carpentoractensem (Carpentras) 357, Brixianum A vii. 7, Riccardianum 2242, Parmensem 716, Perusinum (p) qui idem Cuiacianus fuerat Scaligeri, nunc est inter libros Samuelis Allen, Dublinensis; praeterea codicem quendam Gualteri Ashburner, olim inter socios collegii Mertonensis apud Oxonienses, continentem Catull. I-LXI 127 et quaedam Tibulli. Hos rarius tantum excerpsi, praeter Laur. xxxiii. 12, Harleianos, Perusinum (p), et Bodl. Lat. Class. e. 15, hunc utpote peculiaria nonnulla praestantem quibus ueri species inesset, p ut coniecturas, quae Catulli textum ex doctorum emendatione, praecipue Italorum, saec. xv occuparint. Ea quoniam ad Catullum explicandum non sunt sine pretio, ideo adieci, quamquam non diffiteor prolixiorem sic factam esse speciem apparatus critici quam aut libelli norma postulabat aut ipse susceperam uolueramque.
1. Extat epigramma siue uersus domini Beneuenuti de Campexanis de Vicencia de resurrectione Catulli poetae Veronensis
Ad patriam uenio longis de finibus exul,
causa mei reditus compatriota fuit.
scilicet a calamis tribuit cui Francia nomen,
quique notat turbae praetereuntis iter.
quo licet ingenio uestrum celebrate Catullum,
cuius sub modio clausa papyrus erat.
Mortuus uidetur Beneuenutus de Campesanis anno 1323 (Schulze, Prolegg. Catulli Baehrensiani, p. viii).
2. A. Gloria, Documenti inediti intorno a Francesco Petrana e Albertino Mussato p. 18, Carducci p. 279 libri Ecerinide a Ludouico Padrin editi Bononiae a. 1900. Ecerinis titulus est tragoediae latinae a Mussato conscriptae, propter quam meruit lauro et hedera quodannis coronari.
IV. 4, 5 Siue... siue R, non sine... sine
LXI. 226 fort. bene mutuo ex
| T |
= Thuaneus, Paris. 8071: habet Catulli c. lxii |
saec. ix | |
| G |
= Sangermanensis, Paris. 14137 |
anni 1375 | |
| O |
= Oxoniensis Bodl. Canon. Lat. 30 |
saec. xiv | |
| R |
= Romanus (Vat. Ottob. 1829) |
saec. xiv exeuntis | |
| Ven |
= Marcianus Class. xii. Cod. Lat. 80 |
saec. xv | |
| B |
= Bononiensis (Bologna) 2621, Bibliothecae Vniuersitatis |
anni 141½ | |
| La1 |
= Laurentianus primus (Bibl. Laurentiano-Mediceae Plut. xxxiii Cod. 13) |
saec. xv | |
| A |
= Ambrosianus M. 38, Mediolani |
saec. xv | |
| C |
= Colbertinus, Paris. 8234 |
saec. xv | |
| Ω |
= consensus codicum GOR Ven BLa1AC ubi omnes uel uno alteroue excepto conspirant |
||
| D |
= Datanus Bibl. Berolinensis (Diez. B. Santen. 37) |
anni 1463 | |
| a |
= Brit. Mus. Add. 11,915 |
anni 1460 | |
| h |
= Harleianus 2574 |
saec. xv | |
| h2 |
= Harleianus 4094 |
saec. xv | |
| Phill. |
= Phillippicus 9591, nunc Bodleianus Lat. Class. e. 17 |
saec. xv | |
| Bodl. Lat. Class. e. 15, olim Phillippicus 3364 | saec. xv | ||
| Paris. 7989 | anni 1423 | ||
| Laur. xxxiii. 12 | saec. xv | ||
|
Qui secuntur rarius tantum adhibiti sunt |
|||
| Carpentoractensis (Carpentras) 357 | saec. xv exeuntis | ||
| Brixianus Bibl. Querinianae A vii. 7 | saec. xv | ||
| Parmensis 716 | saec. xv | ||
| Bononiensis (Bologna) 2744 | saec. xv | ||
| Perusinus = Cuiacianus Scaligeri (p) | anni 1467 | ||
| Ashburneri codex I-LXI 127 continens | anni 1451 | ||