Ahāla, -ae: m.: Caius Servilius Ahala was master of the horse to the dictator Cincinnatus, 439 B.C. Spurius Maelius, one of the Equites, bought corn at a low rate and distributed it gratuitiously to the poor. By this he gained the favour of the plebeians, but incurred the enmity of the patricians. When he was summoned by the dictator to appear on the charge of aiming at royal power, he refused, and Ahala, with an armed band, rushed into the crowd where he was standing, and slew him. Cicero often praises the deed of Ahala, but it is doubtful whether it can be defended.
Etrūrĭa, -ae: f.: a large district of Italy, lying west and north of the Tiber. This part of Italy was generally favorable to Catiline. In it were Faesulae, and Pistoria, where Catiline fell, 62 B.C.
Faesulae, ārum: f.: now Fiesole, near Florentia (Florence), in Etruria. Here Catiline raised the standard of rebellion.
Fŏrum Aurēlĭum, Fŏri Aurēlĭi: n.: a town of Etruria, on the Aurelian way; now Monte Alto.
Flaccus, -i: m.: M. Fulvius Flaccus was charged with the execution of the Agrarian law of the Gracchi, and aided Tib. Gracchus to gain for all the Italians the rights of Roman citizenship. He was cited along with the consul Opimius to render an account of his conduct with regard to the revolutionary measures then proposed. This he refused to obey, and was slain along with his eldest son.
Fulvius, -i: m.: see preceding.
Gracchus, -i: m.: Tiberius Sempronius Gracchus and Caius Sempronius Gracchus were sons of Tiberius Sempronius Gracchus and of Cornelia, Daughter of Scipio Africanus Major. The object of both brothers was to have the public lands divided and given to the poor, by allowing no one to hold more than 500 jugera of land. The state was to compensate the wealthy for all the loss. Both brothers fell in the sedition that arose out of their revolutionary schemes: Tiberius in 132 B.C., and Caius in 122 B.C.
Itălĭa, -ae: f.: Italy, a country of Southern Europe.
Jānŭārĭus, -a, -um: adj.: of or belonging to January.
Juppĭter, Jŏvis: m.: Juppiter, the supreme god of Roman mythology.
Laeca, -ae: m.: M. Porcius Laeca, an accomplice of Catiline, who convened at his house the leading members of the conspiracy.
Lĕpĭdus, -i: m.: M’. Lepidus, consul with L. Volcatius Tullus 67 B.C.
Lĕpĭdus, -i: m.: M. Lepidus, consul with Catulus 79 B.C.
Maelĭus, -i: m.: Spurius Maelius, a Roman Eques, who attempted to gain regal power at Rome by securing the favour of the plebeians 449 B.C. This he tried to do by supplying corn at a low rate. He was summoned to appear before Cincinnatus, the dictator, but refused, and was slain by Ahala.
Manlĭānus, -a, -um: adj.: of or belonging to Manlius.
Manlĭus, -i: m.: Caius Manlius, an accomplice of Catiline, and sent to Etruria to collect troops. He commanded the right wing of Catiline’s army at Pistoria, and “foremost fighting fell.”
Marcellus, -i: m.: Marcus Marcellus, an accomplice and intimate friend of Catiline.
Mĕtellus, -i: m.: Q. Caecilius Metellus Celer, praetor in 63 B.C. He was despatched by Cicero into the Gallic and Picene districts to raise a force against Catiline. He was consul 61 B.C., and poisoned by his wife Clodia 59 B.C.
Nŏvembris, -e: adj.: belonging to November.
Opīmĭus, -i: m.: Lucius Opimius was consul in 122 B.C. He opposed the designs of C. Gracchus.
Pălātĭum, -i: n.: the Palatine hill was the largest of the seven hills on which Rome was built. Romulus laid here the foundation of the city, and here in the imperial period were the residences of the Roman emperors.
Praeneste, -is: n.: now Palestrina, an ancient city of Latium, 23 miles S.E. of Rome. Its citadel was remarkable for the strength of its position.
Rōma, -ae: f.: Rome, a celebrated town on the Tiber.
Rōmānus, -a, -um: adj.: of or belonging to Rome: Roman.
Rōmŭlus, -i: m.; the founder of Rome and king of the city from 753-715 B.C.
Sāturnīnus, -i: m.: L. Saturninus, a tribune of the people and a violent partisan of Marius, who abetted him in his numerous misdeeds. He is said to have caused the death of C. Memmius 102 B.C. At length, after many cruel acts, the people became aroused against him, and he was slain in the forum.
Scīpĭo, -ōnis: m.: P. Cornelius Scipio Nasīca was consul 138 B.C. His character was held in the highest estimation by his countrymen. He opposed the measures of Gracchi. After the death of Tiberius Gracchus, unpopularity overtook Scipio, and he was sent to Asia, where he died of chagrin.
Servilius, -i: m.: C. Servilius Glaucia, a seditious and profligate individual, put to death 121 B.C.
Stator: “the flight staying:” an epithet of Juppiter.
Tullĭus, -i: m.: M. Tullius Cicero. See Introduction.
Tullus, -i: m.: See M’. Lepidus.
Vălērĭus, -i: m.: L. Valerius a partner of Marius in the consulship, 121 B.C.
a. or act. | active. | inf. | infinitive. |
abl. | ablative. | intens. | intensive. |
acc. | accusative. | interj. | interjection. |
adj. | adjective. | interrog. | interrogative. |
adv. | adverb. | m. | masculine. |
cp. | compare. | n. | neuter. |
com. gen. | common gender. | nom. | nominative. |
comp. | comparative degree. | num. | numeral. |
conj. | conjunction. | part. | participle. |
dat. | dative. | pa. | participal adjective. |
def. | defective. | pass. | passive. |
dem. | demonstrative. | perf. | perfect. |
dep. | deponent. | pl. | plural. |
dim. | diminutive. | pluperf. | pluperfect. |
f. | feminine. | pos. | positive degree. |
fr. | from. | poss. | possessive. |
fut. | future. | prep. | preposition. |
freq. | frequentative. | pres. | present. |
gen. | genitive. | pret. | preteritive. |
Gr. | Greek. | pron. | pronoun. |
imperat. | imperative. | rel. | relative. |
impers. | impersonal. | semi-dep. | semi-deponent. |
inc. | inceptive. | sing. | singular. |
inch. | inchoative. | subj. | subjunctive. |
ind. | indicative. | sup. | superlative degree. |
indecl | indeclinable. | voc. | vocative. |
indef. | indefinite. | = | equal to. |
N.B.—Where the etymology is not given, the word is of very uncertain or unknown origin.
Most verbs are given in a non-standard order, with the present active infinitive placed after the other principal parts. Exceptions are mainly irregular verbs such as eo, ferre, fio, volo and their compounds.
ā, ab, abs, prep. with abl. (a, only before consonants; ab, before vowels and consonants). From, away from; by [akin to Gr. ἀπ-ό].
ab-eo, īre, īi, ĭtum, v. n. [ab, “away;” ĕo, “to go”] To go away, depart.
ab-horreo, horrui, no sup., horrēre, n. and a. [ab, “from;” horreo, “to dread”] To be averse or disinclined to; to be free from.
ab-sum, esse, fui, n. irreg. To be away from; to be absent.
ab-ūtor, ūsus sum, uti, dep. n. [ab, “away from,” hence “wrongly;” utor, “I use”] To misuse, abuse.
ac, conj. (used before consonants). And.
ācer, ācris, ācre, adj. [ac, “to sharpen”] Sharp, severe.
āc-erb-us, a, um, adj. (ac-er) Unripe, sour; violent.
āc-ĭes, iēi, f. (ac-er) An edge, point.
ācr-ĭter, adv. (ācer) Strongly, sharply, keenly.
ad, prep. with acc. Locally: a, To, towards. —(b) Before a place. —Up to a certain time. —With Gerunds or Gerundives: For, for the purposes of.
ad-dūco, duxi, ductum, dūcĕre, a. [ad, “to;” duco, “I lead”] To lead to; induce, lead.
ad-eo, adv. So far; so long; so much.
ad-fero, ferre, attuli, allātum, irr. a. (ad; fero) To bring to, bring.
adflic-to, tāvi, tātum, tāre, a., intens. (for adflig-to, fr. adflig-o). To greatly trouble, harass, annoy.
ad-grego: see aggrego.
ad-hibeo, hibui, hibitum, hĭbēre, a. (ad; habeo) To apply to, to use, employ.
ad-huc, adv. Thus far, up to this time.
ad-minister, tri, m. [ad, “to;” ministro, “to serve”] A servant, assistant.
ad-mīror, mīratus sum; mīrari [ad, “to;” miror, “to wonder at”] dep. To wonder at, admire.
ad-sĕquor, secūtus (quūtus), sequi, dep. a. To follow, pursue.
ad-servo, servāvi, servātum, servāre [ad, “to;” servo, “to keep”] To preserve, protect.
ad-sĭdĕo, sēdi, sessum, sĭdēre [ad, “near;” sedeo, “to sit”] n. (ad; sedeo) To sit by or near.
ădŭlesc-ens, entis, m. and f. [ad, “to;” ŏlesco, “to grow;” the root assumes the form of al, ol, ul, in Latin as altus, sub-oles, adultus] A young man (from the 15th or 17th until past the 30th year).
ădŭlescent-ulus, i, m., dim. (adulescens) A young man; stripling.
ădul-tus, a, um, part. (adol-esco) Grown up, adult, full-grown.
adven-tus, ūs, m. [ad, “to;” venio, “to come”] A coming, arrival.
aeger, gra, grum, adj. Weak, sick.
aequus, a, um, adj. [root ik, “to make even:” cp. aequor] Plain, smooth, even; aequo animo, with great composure.
aes-tus, ūs, m. [for aed-tus: root aed, “to burn:” cp. aestas; αἴθω] Heat.
aet-ernus, a, um, adj. [for ae (vi) ternus: root aiv, a lengthened form of i, “to go;” cp. αἰών] Eternal, everlasting.
ag-grĕgo, grĕgāvi, grĕgātum, gregare, v. a. [ad; grex, to lead to a flock] To assemble, collect together.
a-gnosco, gnōvi, gnĭtum, gnoscĕre, a. (for ad-gnosco, gnosco = nosco) To recognize, to discern.
ăgo, ĕgi, actum, ăgĕre [ag, “to set in motion”] a. To drive; to do, perform, effect; to treat; plead.
aio, def. [root agh, “to say”] To speak; to say “yes;” to affirm.
ălĭ-ēnus, a, um, adj. (ali-us, belonging to the) Belonging to another, foreign; unfriendly.
ălĭqu-ando, adv. (aliquis, of time, past, future, and present. At some time or other; at length.
ălĭ-qui, qua, quod, indef. pron. adj, (ali-us; qui) Some, any.
ălĭquid, adv. (adverbial neut. acc. of aliquis) In some degree, somewhat.
ălĭ-quis, aliquid [fem. sing, and fem. and neut. plur. not used; alius; quis, root al, “another:” cp. alter, ἄλλος: Eng. else], indef. pron. subst. Some one, any one; something.
ălĭquo, adv. (adverbial abl. of aliquis) Some whither, to some place.
ălĭ-quot, indef. num. adj., indecl. (alius; quot) Some, several.
ălĭus, a, ud, adj, (gen. sing. alĭus, dat. alii) Another, other; alius ... alius, one ... another.
ălo, ălŭi, ălĭtum, or altum, alĕre, a. To nourish; to foster.
altārĭa, ium, n. (alt-um, things pertaining to the; hence) An altar.
āmentĭa, ae, f. [a, prio, mens, “mind”] Madness.
am-īcus, i, m. (amo) A friend.
ampl-ĭus, comp. adv. More; longer.
am-plus, a, um, adj. [am = ambi, “around;” root ple, “to fill;” hence plebs, pleo, plenus] Abundant, full; illustrious, noble.
an, conj. Or, whether.
ănĭm-adverto, verti, versum, advertĕre, a. (animus; adverto) To attend to; to consider, perceive; animadvertere in aliquem, to inflict punishment on one.
ănĭmus, i, m. [root au, “to breathe”] The mind; disposition, thought.
annus, i, m. [perhaps for amnus; root am, “to go round”] A year.
ante, prep. with acc. Before, in front of; as adverb, before, previously.
ant-īquus, a, um, adj. [ant-e, “before”] Ancient, old.
ăperte, adv. (apertus) Openly.
ăpud, prep. with acc. (obs. apo, to seize) Near, at, by, with.
ăqua, ae, f. Water.
ăquĭla, ae, f. [ac, “sharp,” or “swift”] The eagle; the standard of the legion.
arbĭtr-or, ātus sum, ari, v. dep. a. [ar = ad, “to;” bito, “to go:” hence one who approaches a cause to enquire into it] To judge, think.
arcĕo, arcŭi, no sup., arcēre [root arc, “to protect:” cp. arcus, ἀρκεῖν] a. To shut up; to keep or hold off.
ardĕo, arsi, arsum, ardēre, n. To burn, blaze.
argent-ĕus, a, um, adj. (argentum, pertaining to) Of silver.
arma, ōrum, n. pl. [root ar, “to fit:” hence all things fitted on] Arms, weapons.
armā-tus, i, m. An armed man, a soldier.
arm-o, āvi, ātum, āre. To furnish with arms; to arm.
aspec-tus, tūs, m. (aspic-io) A seeing, sight.
at [old form ast: cp. ἀτ-άρ], conj. But, yet (to introduce a reason for a supposed objection), but certainly, but consider.
atque or āc (the latter only before consonants), conj. And also, and especially.
ātrox, ōcis, [a, intens.: trux, “cruel”] adj. Horrid, terrible, frightful.
at-tendo (3), tendi, tentum, a. (ad; tendo) To apply the mind to; to consider.
auctor, ōris, m. (augeo) An author, contriver.
auctōrĭtas, ātis, f. (auctor) Authority.
audā-cĭa, ae, f. (audax, the quality of the) Audacity, insolence.
audĕo, ausus sum, audēre, semidep. To dare.
audĭo, audĭvi, audītum, audīre [av, “to hear”] a. To hear.
aur-is, is, f. (audio, the hearing thing) The ear.
auspĭc-ĭum, ii, n. (auspex, a bird inspector, diviner, one who marks the flight and cries of birds, and then gives predictions] Augury from birds, auspices.
aut, conj. Or; aut ... aut, either ... or.
autem, conj. But, moreover.
avus [av, “to hear,” hence “to obey,” cp. obedio], i, m. A grandfather.
bacch-or (1), dep. n. (Bacch-us) To revel.
b-ellum (old form du-ellum), i, n. (duo, a contest between two parties) War, warfare.
bĭbo, bibi, no sup., bĭbĕre [root po, “to drink;” cp. poto, πίνω], a. To drink.
bŏnum, i, n. A good thing; in pl., goods.
bŏnus, a, um, adj. (comp. melior, sup. optimus) Good, well-disposed.
brĕvis, e, adj. [root frag, “to break”] Little, small, short.
caedes, is, f. [root cad, “to fall:” cp. cado] Slaughter.
caelum, i, n. [for cavillum; fr. cavus, “hollow”] Heaven.
calamitas, ātis, f. [for cadamitas; root cad, “to fall”] Loss, calamity, disaster.
campus, i, m. [root scap, “to dig:” cp. κῆπος] A plain, field.
căpĭo, cēpi, captum, căpĕre [root cap, “to hold”] a. To take; consilium capere, to form a plan.
carcer, ĕris, m. [root arc, “to enclose:” cp. ark] A prison.
cărĕo, ŭi, ĭtum, ēre, n. To be without.
cārus, a, um, adj. [for camrus: cam, “to love:” amare = (c)amare] Dear, precious.
castrum, i, n. [for scadtrum: scad, “to cover:” Eng. shed] A castle, fort; in pl., castra, ōrum, n. a camp.
cā-sus, sūs, um. (for cad-sus, fr. cad-o, “to fall”) Accident, chance.
causa, ae, f. A cause, reason.
cēdo, cessi, cessum, cēdĕre, n. To go; to yield.
certē, adv. (certus) Certainly.
cer-tus, a, um, adj. (cer-no) Decided, fixed, definite.
cēterus, a, um, (the nom. sing, masc. not in use), adj. The other, the rest, the remainder.
circum-clūdo, clūsi, clūsum, clūdĕre (circum; claudo). To shut in, enclose.
circum-sto, steti, no sup., stāre, n. or a. To stand around.
cīvis, is, com. gen. [root ci, “to lie,” or “dwell:” hence “a dweller”] A citizen.
cīv-itas, ātis, f. (id., the condition or state of the; gen. pl., ium and um) Citizenship; a state.
clāmo, clāmāvi, clāmātum, clāmăre [root cal, “to shout”] n. and a. To call, shout aloud.
clārus, a, um, adj. [root kal. “to call”] Clear, renowned.
clē-mens, mentis, adj. (clino, to bend; mens, having the heart bent) Mild, kind.
coepi, coepisse, a. or n. def. (contracted fr. co-apio, fr. con; apo, to seize) To begin.
co-erceo, ui, itum, ercere, a. (con; arceo, to shut up) To surround, restrain, check.
coe-tus, tūs, m. [con, “together:” eo, “to go”] A coming together; an assemblage, company.
cō-gito, gitāvi, gĭtātum, gĭtăre [co = con, “together:” agito, “to set in motion”] To weigh thoroughly in the mind; to think over; reflect upon; plan.
co-gnosco, gnōvi, gnitum, gnoscĕre, a. [co (= cum), in augmentative
sense; gnosco = nosco, “to become acquainted with”] To know.
col-ligo, lēgi, lectum, lĭgĕre [col (= cum), in an augmentative sense; lego, “to gather”] To gather or collect together.
col-loco, a. (con; loco) To lay, place.
cŏlōn-ĭa, ae, f. [root col, “to till;” cp. colo] A colony, settlement.
cŏm-e-s, ĭtis, com. gen. (con; eo, one who goes with another) A companion.
cŏm-ĭ-tĭum, ii, n. (con; i, root of eo, a coming together) The Comitium, i.e. the place where the Romans assembled to vote; in pl., the comitia, i.e. the assembly itself, hence election.
commendā-tĭo, tĭōnis, f. (commend[a]-o) A recommendation, praise.
com-mitto, mīsi, missum, mittĕre, a. (con; mitto, to cause to go together) To commit.
com-mŏvĕo, mōvi, mōtum, mŏvēre, a. (con; moveo) To move, rouse.
com-mūnis, e, adj. [com = cum; munis, “serving”] Common, general.
com-păro, părāvi, părātum, părārĭ, v. a. [com = cum; paro, “to prepare”] To make ready.
com-pĕrio, pĕri, pertum, perīre, a. (cum; root per, akin to perior, to go through) To discover.
compĕt-ītor, ōris, m. [com = cum; peto, “to seek;” hence to seek office] A rival, competitor.
com-plūres, a, and ia, adj. (con; plus) Several together, very many.
com-prĕhendo, prĕhendi, prĕhensum, prehendere [com = cum; intensive: prehendo, “to seize”] To lay hold of, arrest.
com-prĭmo, pressi, pressum, primĕre, a. (con; premo) To press together; to hinder, check.
cōnā-tus, tūs, m. An attempt.
con-cēdo, cessi, cessum, cēdĕre, n. or a. To depart, withdraw.
concĭ-to, tāvi, tātum, tāre, a. intens. (conci-eo, to urge) To rouse up, excite.
con-cŭpi-sco, cŭpīvi or cŭpii, cŭp-ītum, cŭpiscĕre, a. inch, (con; cupi-o) To be very desirous of; to long for.
concur-sus, sūs, m. [for concurr-sus, fr. concurr-o, the action of) A running, flocking together; a concourse.
con-demno, demnāvi, demnātum, demnāre, v. a. [con = cum, intensive; damnum, “loss”] a. (con; damno) To condemn.
con-fĕro, ferre, tŭli, lātum, a. [con = cum, intensive; fero, “to bring” or “bear”] To bring; to carry; to direct; to arrange.
confes-tim, adv. Immediately.
con-ficio, fēci, fectum, fĭcĕre, a, (con; facio) To prepare, complete; to exhaust.
con-fīdo, fīsus sum, fīdĕre, n. or a. semi-dep. To trust; to believe certainly.
con-firmo, firmāvi, firmātum, firmāre. To strengthen; to assure.
con-flāgro, flāgrāvi, flāgrātum, flāgrāre [con = cum, in an augmentative; flag, “to burn;” cp. flamma (= flag-ma)] To be on fire, to burn up.
con-flo, flāre, flāvi, flātum. To blow together, kindle; to excite.
con-grĕgo, grĕgāvi, grĕgātum, grĕgāre, a. (con; grex) To flock together, assemble, unite.
con-jĭcĭo, jēci, jectum, jĭcĕre, a. (con; jacio) To hurl, send, cast.
con-jungo, junxi, junctum, jungĕre, a. To join together, unite, associate.
conjūrā-tĭo, ōnis, f. (conjūr[a]-o, the action of) An agreement; conspiracy, plot.
conjūrā-tus, m. (id.) A conspirator.
conl: see coll.
cōnor, ātus sum, āri, dep. To undertake, attempt.
conscĭentia, ae, f. (consciens, conscious) Consciousness, knowledge
con-scrībo, scripsi, scriptum, scrībĕre, a. To write together (in a list); to enroll.
con-scrībo, scripsi, scriptum, scrĭbĕre, a. To write together (in a list); to enroll.
conscrip-tus, a, um, part. (for scrib-tus, fr. conscrib-o) As noun, m. (sc. pater) a senator; patres conscripti, the old senators together with those who were afterwards admitted (enrolled) into its ranks; originally, patres et conscripti, senators.
consen-sĭo, ōnis, f. (con-sentio) Unanimity, agreement.
consensus, ūs, m. [id.] Unanimity, agreement.
con-servo, servāvi, servātum, servāre, a. To preserve.
consĭliŭm, ii, n. Deliberation, counsel; plan, purpose; council.
con-spĭcĭo, spexi, spectum, spĭcĕre, a. (con; specio, to look) To observe, behold.
con-stĭtŭo, stĭtŭi, stĭtūtum, stĭtŭere, a. (con; statuo) To place; to erect; to arrange, settle, agree upon; to appoint.
con-stringo, strinxi, strictum, stringĕre, a. To draw, bind together; to hold, hold fast.
consul, ŭlis, m. A consul, one of the two chief magistrates of the Roman state, chosen yearly after the expulsion of the kings.
consŭl-āris, e, adj. (consul) Of or pertaining to a consul; consular; as noun, m., ex-consul; one of the rank of consul.
consŭl-ātus, ūs, m. (consul) The consulship.
consŭl-o, ŭi, tum, ĕre, n. or a. To consider, consult; consulere alicui, to take counsel for some one; consulere aliquem, to ask the advice of some one.
consul-tum, i, n. (con-sulo) A decree, decision.
con-tā-mĭno, a. (for con-tag-mino; fr. con; tag, root of tango) To defile, contaminate.
conten-tus, a, um, part. (contineo) Contented, satisfied.
con-tĭnĕo, tĭnŭi, tentum, tĭnēre, a. (con; tene) To hold together; to keep in, restrain, confine.
con-tingo, tĭgi, tactum, tingĕre, a. (con; tango) To touch, take hold of; to happen.
contrā, adv. and prep. with acc. Against, contrary to.
contumēl-ĭa, ae, f. (obsolete contumēl-us, swelling greatly) Abuse, insult, disgrace; reproach.
con-vĕnĭo, vēni, ventum, vĕnīre, n. or a. To assemble; used impersonally, it is suitable, proper.
con-vinco, vīci, victum, vincĕre, a. To convict.
con-vŏco, vŏcāvi, vŏcātum, vŏcāre, a. [con, “together;” voco, “to call”] To convoke, assemble.
cō-p-ĭa, ae, f. (contracted fr. co-op-ia, fr. con; ops) Abundance; wealth, riches; forces, troops (generally in plural with the latter two meanings).
corpus, ŏris, n. A body, corpse.
cor-rĭgo, rexi, rectum, rīgĕre, a. (con; rego) To make straight; to improve, correct.
cor-rōbŏro, a. (con; rōbŏro, to strengthen) To strengthen; to corroborate, support.
corrupt-ēla, ae, f. (corru[m]po) That which corrupts; a corruption, seduction: seductive arts.
cot-ī-dīē, adv. (quot; (i); die, abl. of dies) Daily.
crēdo, dĭdi, dĭtum, crēdĕre n. or a. To trust in, believe; to think, suppose.
cresco, crēvi, crētum, crescĕre, n. [root cre, “to make grow;” cp. creo] To grow, increase.
crūdēlĭ-ter, adv. (crudēlis, cruel) Cruelly.
cum, prep, with abl. With.
cum. When, since, though.
cŭmŭl-o, a. (cumul-us) To accumulate; to complete; to increase.
cunctus, a, um, adj. (contracted from conjunctus) The whole, all.
cupīd-ĭtas, ātis, f. (cupidus) Desire; passion; eagerness; avarice.
cŭp-ĭdus, a, um, adj. (cup-io) Longing, desirous.
cŭpĭo, īvi or ii, ītum, cŭpĕre, a. and n. To long for, desire.
cur, adv. Why?
cur-a, ae, f. (for caer-a, fr. caero, old form of quaero) Trouble, care.
cūrĭa, ae, f. [root cur, “to be strong;” cp. κύριος, κυρεῖν] Senate-house.
custōdĭ-a, ae, f. (custod-io) Watch, guard, custody.
custōd-ĭo, īvi, ītum, īre, a. (cus-tos) To watch, guard.
custos, ōdis, com. gen. A guard, protector.
de, prep, with abl. From; concerning, on account of.
dē-bĕo, bŭi, bĭtum, bēre, a. (de; habeo) To have from; to owe; to be in duty bound to, ought, must.
dē-cerno, crēvi, crētum, cernĕre, a. To decide, decree.
dēclīnā-tĭo, ōnis, f. (declin[a]-o) A turning aside; a departure; an avoiding, shunning.
dĕ-dĕcus, ŏris, n. Disgrace, dishonor.
dē-fendo, fendi, fensum, fendĕre, a. To ward off; to defend, guard.
dē-fĭcĭo, fēci, fectum, fĭcĕre, a. or n. (de: facio) To leave; to desert, revolt.
dē-fīgo, fixi, fixum, fīgĕre, a. To fix down; to drive; to plunge.
de-inde, adv. After this, next, then.
dēlec-to, tāvi, tātum, tāre, a. intens. (dēlic-io, to allure) To delight, please.
dēlĕo, ēvi, ētum, ēre, a. To destroy, annihilate.
dē-lĭgo, lēgi, lectum, lĭgĕre, a. (de; lego) To choose out, select.
dē-migro, migrāvi, migrātum, migrāre, n. To migrate from; to emigrate; to depart.
dēnĭque, adv. At length, finally; in a word, briefly.
dē-pōno, pŏsŭi, pŏsĭtum, pōnĕre, a. To lay down; to lay aside.
dē-prĕcor, prĕcātus sum, prĕcāre, dep. (de; precor, to pray) To avert by prayer; to avert.
dē-rĕlinquo, līqui, lictum, rĕlinquĕre, a. To abandon, desert.
dē-scrībo, scripsi, scriptum, scrībĕre, a. To mark off, to divide.
dē-sīdĕro, sīdĕrāvi, sīdĕrātum, sīdĕrāre, v. a. To long for, desire; to miss; to regret, require.
dē-signo, signāvi, signātum, signāre, v. a. (de; signo, to mark) To mark out, designate; to elect.
dē-sĭno, sīvi or sĭi, sĭtum, sĭnĕre, a. and n. To leave off, cease..
dē-sisto, stĭti, stĭtum, n. To desist.
dē-sum, esse, fŭi. n. To be away, to fail, be wanting.
dē-testor, testātus sum, testāri, dep. (de; testor, to be a witness) To curse; to deprecate.
dētrī-mentum, i, n. (for deter-[i]mentum fr. deter-o, that which rubs off) Loss, damage.
deus, i, m. A god.
dē-vŏvĕo, vōvi, vōtum, vŏvĕre, a. To vow, devote.
dexter, tĕra, tĕrum, and tra, trum, adj. Right, on the right; dextra, ae, f., the right hand.
dīco, dixi, dictum, dīcĕre, a. [dic, “to point out”] To say, assert.
dĭes, ēi, m. (in sing. sometimes f.) A day; in dies, from day to day, daily (with an idea of increase).
diffĭcul-tas, ātis, f. (for difficil-tas, fr. difficil-is, the state or condition of) Difficulty, perplexity.
dignus, a, um, adj. [root dic, “to point out”] Worthy.
dīlĭg-ens, entis, part, (dilig-o) Careful, diligent.
dīlĭgen-ter, adv. (diligens) Attentively, diligently, earnestly.
dīligent-ĭa, ae, f. (diligens, the quality of the) Diligence.
dī-mitto, mīsi, missum, mĭttĕre, a. To dismiss.
dīrep-tĭo, ōnis, f. (for dirap-tio. fr. dirap, true root of dirip-io) A plundering, pillaging.
dis-cēdo, cessi, cessum, cēdĕre, n. To depart.
dis-cerno, crēvi, crētum, cernĕre, a. To separate, divide.
disces-sus, sus, m. (for disced-sus, fr. disced-o, the action of) A departure.
discĭpl-īna, ae, f. (for discipul-ina, fr. discipul-us, a thing pertaining to the) Instruction; science, skill; custom, method, discipline.
dissĭmŭl-o, āvi, ātum, āre, a. (dissimil-is) To pretend a thing is not what it is; to dissemble.
dissŏlū-tus, a, um, part. (for dissolv-tus, fr. dissolv-o) Lax, remiss, negligent.
dis-trĭbŭo, tribui, tribūtum, trĭbŭĕre, a. To distribute.
dĭ-u, adv. (di-es) A long time, long.
do, dăre, dĕdi, dătum, a. To give, give up.
dŏl-or, ōris, m. (dol-eo) Pain, sorrow.
dŏmes-tĭcus, a, um, adj. (dom-s) Domestic, private.
dŏmus. ūs and i (domi, loc.), f. A house, abode; domi, at home.
dŭb-ĭto, ĭtāvi, ĭtātum, ĭtāre, n. intens. (primitive form du-bo, fr. du-o, to vibrate to and fro) To doubt, hesitate.
dūco, duxi, ductum, dūcĕre, a. To lead, conduct.
dum, conj. While, as long as, until, if.
dŭo, ae, o, card. num. adj. Two.
dŭodĕcĭm-us, a, um, ord. num. adj. (duodecim) The twelfth.
dux, dŭcis, com. gen. (dūco) A leader, commander, general.
ē, prep, with abl.; see ex.
ec-quis, quod (ec = e; quis), inter. subst. pron. Whether any? any one? any thing?
ēd-ūco, duxi, ductum, dūcĕre, a. To lead forth.
ef-fĕro, ferre, extŭli, ēlātum, a. irr. (ex; fero) To bring forth; to lift up, exalt.
effrēnā-tus, a, um, part, (effren[a]-o, to unbridle) Unbridled.
ef-fŭgĭo, fūgi, no sup., fŭgĕre, (ex; fugio), n. or a. To flee away; escape, avoid.
ĕgo, pers. pron. I.
ē-grĕdĭor, gressus sum, grĕdi, dep. (ex; gradior) To go out.
ē-jĭcĭo, jēci, jectum, jĭcĕre, a. (e; jacio) To drive out; to expel, banish.
ē-lābor, lapsus sum, lābi, dep. To slip or glide away.
ē-lūdo, lūsi, lūsum, lūdĕre, a. To delude, deceive, cheat.
ē-mitto, mīsi, missum, mittĕre, a. To send forth.
ē-mŏrĭor, mortuus sum, mŏri, dep. To die quite; to perish.
ĕnim, conj. For; etenim, for, you see.
ĕo, īre, ĭvi or ĭi, ĭtum, n. To go.
ĕōdem, dat. of idem, used adverbially. To the same place.
ĕqu-e-s, ĭtis, m. (for equ-i-[t]-s, fr. equ-us) A horseman; a horse soldier; in pl., cavalry; equites, the order of knights.
ē-rĭpiŏ, rĭpŭi, reptum, rĭpĕre, a. (e; rapio) To snatch; to remove, take away.
ē-rumpo, rūpi, ruptum, rumpĕre, n. To break out, sally forth.
et, conj. And; et ... et, both ... and, not only ... but also.
ĕtĕnim: see enim.
ĕtĭam, conj. And also, besides; and even, yet, indeed.
ē-verto, verti, versum, vertĕre, a. To overthrow; to subvert, destroy.
ēvŏcā-tor, ōris, m. (evoc[a]o) The one who calls forth (to arms); summoner.
ēx or ē (e only before consonants). Out of, from; immediately after; on account of.
exaudĭo, audīvi, audītum, audīre, a. To hear distinctly.
ex-cĭdo, cidi, no sup., cĭdĕre, n. (ex-cado) To fall out or down; to slip out.
ex-clūdo, clūsi, clūsum, clūdĕre, a. (ex; claudo) To exclude.
ex-ĕo, īre, ĭi, ĭtum, n. To go forth, depart.
ex-ercĕo, ŭi, ĭtum, ercēre, a. (ex; arceo) To drive on, exercise.
ex-haurĭo, hausi, haustum, haurīre, a. To draw out; take away; to drain.
ex-īstimo, istĭmāvi, istĭmātum, istĭmāre. To judge, consider.
exĭ-tĭum, ii, n. (exi, true root of exeo) Destruction, ruin.
exslĭ-ĭum, ii, n. (for exsul-ium, fr. exsul, the condition of an) Banishment, exile.
ex-sisto, stĭti, stĭtum, sistĕre, n. To step forth; to appear; to be, exist.
ex-specto, spectāvi, spectātum, spectāre, a. To await, expect.
ex-stinguo, stinxi, stinctum, stingĕre, a. (ex; stinguo, to extinguish) To put out; extinguish, destroy.
ex-sul, ŭlis, com. gen. (ex; solum; one who is banished from his native soil) An exile.
ex-sulto, tāvi, tātum, tāre, n. intens. (for ex-salto, fr. exsal, true root of exsil-io) To leap; exult, rejoice.
ex-torqueo, torsi, tortum, torquēre, a. To wrench out, wrest away.
extrā, adv. and prep. with acc. Outside of, beyond.
făcĭl-e, adv. (facil-is) Easily, readily.
făc-ĭnus, ŏris, n. (fac-io, the thing done) A deed; a bad deed.
făc-ĭo, fēci, factum, făcĕre, a.; pass., fīo, fieri, factus sum. To make, do, perform; to cause.
falc-ārĭus, ĭi, m. (falx) A scythe-maker.
fallo, fĕfelli, falsum, fallĕre, a. To deceive; to escape the notice.
fal-sus, a, um, part. (for fall-sus, fr. fall-o) Deceptive; false, untrue.
fāma, ae, f. Report, rumour; fame, reputation; infamy, ill-fame.
fāmes, is, f. Hunger, famine.
fă-tĕor, fassus sum, fătēri, dep. a. (f[a]-or) To confess.
fauces, ĭum, f. pl. The throat; a narrow way, defile,
fax, făcis, f. A torch.
fēbris, is, f. [ferveo, “to burn”] Fever.
fĕro, ferre, tŭli, lātum, a. irreg. [roots are fer and tul. The second root has the form tol, tla, tal. The supine latum = tlatum is from this latter root] To bear, carry; to get, receive; to suffer, endure; to say, report, relate.
ferrum, i, n. Iron, an iron weapon, a sword.
fīnis, is [for fidnis; root fid, root of findo, “to divide”] m. and f. A limit, end.
fīo (pass, of facio), fieri, factus sum. To be done; to become.
firm-o, āvi, ātum, āre, a. (firmus) To make firm; to strengthen.
firmus, a, um, adj. Strong.
flāgĭt-ĭūm, ii, n. (flagit-o) A shameful or disgraceful act; shame
foed-us, ĕris, n. (for fidus, fr. fido; a trusting) A league, treaty.
fŏre = futurus esse.
fort-as-se, adv. (for forte; an; sit) Perhaps.
fortis, e, adj. Courageous, brave.
fort-ĭtūdo, ĭnis, f. (fortis) Firmness, courage, resolution.
fort-ūna, ae, f. (fors, that which belongs to) Chance, fortune; in pl., property.
fŏrum, i, n. [akin to root per, por, “to go through;” cp. πόρος] The marketplace; Forum, which was a long open space between the Capitoline and Palatine Hills, surrounded by porticoes and the shops of bankers; a market town, mart.
frango, frēgi, fractum, frangĕre, a. [root frag, “to break”] To break; to subdue.
frĕquent-ĭa, ae, f. [root farc, “to cram”] An assembly, multitude, concourse.
frīgus, ŏris, n. Cold.
frons, frontis, f. The forehead, brow.
fŭg-a, ae, f. (fug-io) Flight.
fūnes-tus, a, um, adj. (for funer-tus; fr. funus, death) Causing death; fatal, destructive.
fŭrĭ-ōsus, a, um, adj. (furi-ae) Full of madness; raging, furious.
fŭr-or, ōris, m. (fur-o) A raging, madness.
gaudĭum, ĭi, n. (gaudeo) Gladness, delight, pleasure.
gĕl-ĭdus, a, um, adj. (gel-o, to freeze) Icy cold.
gen-s, tis, f. (gen-o = gigno, to beget; that which is begotten) A clan; a tribe, nation.
glădĭ-ātor, ōris, m. (gladi-us, one using a) A swordsman; a gladiator.
glădiŭs, ĭi, m. A sword.
glōr-ĭa, ae, f. (akin to clarus) Glory.
grād-us, ūs, m. (grad-ior, to walk) A step; a degree.
grāt-ĭa, ae, f. (grat-us, the quality of the) Regard, love; gratitude; thanks.
grăvis, e, adj. Heavy; severe; grave, impressive; venerable.
grăv-ĭter, adv. Violently, severely.
hăbĕo, ŭi, ĭtum, hăbēre, a. To have, hold; to do, perform, make; to give.
hăb-ĭto, ĭtāvi, ĭtātum, ĭtāre, intens., a. and n. (hab-eo) To inhabit; live; to stay.
haereo, haesi, haesum, haerēre, n. To stick, adhere.
hebe-sco, no perf., no sup., scĕre, n. inch. (hebe-o, to be blunt) To be dull.
hīc, haec, hoc, pron. demonstr. This.
hic-ce, intensive form of hic.
hīc, adv. Here.
hŏmo, ĭnis, com. gen. A human being; man or woman; person.
hŏnest-o, āvi, ātum, āre, a. To adorn; to honor.
hones-tus, a, um, adj. (for honor-tus, fr. honor) Regarded with honor; honored, noble.
hŏnor (os), ōris. m. Honor; official dignity, office.
hōra, ae, f. An hour.
horr-ĭbĭlis, e, adj. (horr-eo, to be trembled at) Terrible, fearful, horrible.
hortor, ātus sum, āre, dep. To strongly urge, exhort.
hostis, is, com. gen. An enemy.
hŭmus, i, f. The ground; humi (loc.), on the ground.
īdem, eadem, idem, pron. (root i, suffix dem) The same.
īdūs, uum, f. pi. The Ides.
ĭgĭtur, conj. Then; therefore, accordingly; well then.
i-gnōmin-ia. ae, f. (for in-gno-min-ia; fr. in, gnomen = nomen, a depriving of one’s good name) Disgrace, ignominy.
i-gnō-ro, a. (for in-gno-ro; fr. in, not; gno, root of gnosco = nosco) Not to know, to be ignorant of.
ille, a, ud, pron. demonstr. That; he, she, it.
illĕc-ĕbra, ae, f. (for illac-ebra, fr. illac, true root of illic-o, to allure) An enticement, allurement.
illust-ro, a. [in, luc, “to shine:” cp. lux] To light up, illumine; to make clear.
immān-ĭtas, ātis, f. (immanis, huge) Hugeness, enormity.
im-minĕo, no perf., no sup. mĭnēre, n. (in, mineo, to hang over) To border upon, be near, impend.
im-mitto, mīsi, missum, mittĕre, a. (in; mitto) To send into; to let loose.
immo, adv. (etym. dub.) On the under side, on the reverse; on the contrary; no indeed, by no means; yes indeed.
im-mortālis, e, adj. (in; mortalis, mortal) Immortal.
impĕd-ĭo, īvi, ītum, īre, a. (in; pes, to get the feet in something) To hinder, prevent.
im-pendĕo, no perf., no sup., pendēre, n. (in; pendeo, to hang) To hang over; to impend, threaten.
impĕrā-tor, ōris, in. (imper-[a]-o) A general; chief.
im-pĕrītus, a, um, adj. (in; perītus, skilled) Inexperienced, ignorant.
impĕr-ĭum, i, n. (imper-o) Authority, power, empire, government.
im-pĕro, pĕrāvĭ, pĕrātum, pĕrāre. a. (in; patro, to bring, to pass) To accomplish; obtain.
impĕtus, ūs, m. (impeto, to attack) An attack.
im-pĭus, a, um, adj. (in; pius, pious) Not pious, irreverent, unpatriotic.
im-portū-nus, a, um, adj. (for in-portu-nus, fr. in; portus) Unsuitable; savage; dangerous.
im-prŏbus, a, um, adj. (in; probus) Wicked, base.
im-pūnītus, a, um, adj. (in; punitus, punished) Not punished; unpunished.
in, prep, with acc. and abl. In, into, against; of time, up to, for, into, through; with ablative, in, upon, on.
ĭnānis, e, adj. Empty, void.
incend-ĭum, ii, n. (incend-o) A burning, conflagration, fire.
in-clūdo, clūsi, clūsum, clūdĕre, a. To shut up; to include.
in-crēdĭbilis, e, adj. Incredible, extraordinary.
increpo, (āvi) ui, (ātum) ĭtum, āre, n. and a. To make a noise.
in-dūco, duxi, ductum, dūcĕre, a. To introduce; to lead into, persuade.
in-ĕo, īre, ĭi, ĭtum, n. or a. To go into, enter; begin.
inert-ĭa, ae, f. (inners, the quality of the) Want of skill; inactivity.
in-fĕro, ferre, intūi, illātum, a. irr. To produce, make; to bring, put, or place upon.
infestus, a, um, adj. Hostile, dangerous.
infiti-or, dep. (infiti-ae, denial) To deny.
in-flammo, flammāvi, flammātum, flammāre, a. To set on fire.
in-grăvesco, no perf., no sup., grăvescĕre, n. To grow heavy; to grow worse.
ĭn-ĭmīcus, a, um, adj. (in; amicus) Unfriendly; as noun, m., a private enemy.
ĭnĭtĭ-o, a. (initi-um) To begin, to initiate, consecrate.
injūrĭ-a, ae, f. (injuri-us, injurious) Injury, wrong; injuriâ, as adv., unjustly.
inl: see ill.
ĭnŏp-ĭa, ae, f. (inops) Need.
inquam, def. verb. To say.
inr: see irr.
inscrībo, scripsi, scriptum, scrībĕre, a. To write upon; to inscribe; to impress upon.
insĭd-ĭae, ārum, f. pl. (insid-eo, to sit in) An ambush, ambuscade; plot treachery.
insĭdĭ-or, atus sum, ari, dep. (insidiae) To wait for, expect; to plot against.
intel-lego, lexi, lectum, lĕgĕre, a. (inter: lego, to choose between) To perceive, understand.
in-tendo, tendi, tentum, tendĕre, and tensum, a. To stretch out; to strive; to aim at.
inter, prep, with acc. Between, among.
inter-cēdo, cessi, cessum, cēdĕre, n. To go or come between; to intervene.
inter-fĭcĭo, fēci, fectum, fĭcĕre, a. (inter; facio) To destroy; to kill.
intĕrĭ-tus, ūs, m. (intereo) Destruction; death.
inter-rŏgo, rŏgāvi, rŏgātum, rŏgāre, a. To ask, inquire.
inter-sum, esse, fui, n. irr. To be between; to differ; interest, impers., it interests.
intes-tīnus, a, um, adj. (for intus-tinus, fr. intus) Internal; intestine, civil.
intrā, prep, with acc. Within, in.
in-ūro, ussi, ustum, ūrĕre, a. To burn into; to brand.
in-vĕnio, vēni, ventum, vĕnīre, a. To come upon, find.
invĭd-ĭā, ae, f. (invid-us, an envier) Envy, jealousy, unpopularity.
invīto, āvi, ātum, āre, a. To ask, invite, summon.
i-pse, a, um, pron. demonstr. (for i-pse; fr. is and suffix pse) Himself, herself, itself; he, she, it; very.
ir-rētĭ-o, vi, ītum, īre, a. (for in-ret-io, fr. in; ret-e, a net) To ensnare, captivate.
is, ea, id. pron. demonstr. This, that; he, she, it; such.
is-te, ta, tud, pron. demonstr. (is; suffix te) This of yours; this, that; that fellow, that thing (used with contempt).
ĭta, adv. In this way; so, thus.
jăcĕo, ui, jacĭtum, ēre, n. To lie; to lie down.
jac-to, tāvi, tātum, tāre, a. freq. (jac-io) To throw; to toss about; to boast, vaunt.
jam, adv. Now, already; jamdūdum, a long time since, long ago (with a present tense, giving the force of the perfect brought down to the present time); jam-prīdem, adv. long time ago, for a long time.
jŭbĕo, jussi, jussum, jŭbēre, a. To command, order, bid.
jū-cundus, a, um, adj. (for juv-cundus, fr. juv-o) Pleasant, agreeable, pleasing.
jūdĭc-ĭum, ii, n. (judic-o) A judging; a judgment; a sentence.
jū-dico, āvi, ātum, āre, a. (jus; dĭco) To judge; to think.
jungo, junxi, junctum, jungĕre, a. To join, unite.
jū-s, jūris, n. (akin to root ju, to join) Law, right, justice; jure, justly.
jus-sū, m. (only in abl. sing.; jubeo) By command.
jus-tus, a, um, adj. (for jur-tus, fr. jus) Just, right.
lābefac-to, tāvi, tātum, tāre, a. intens. (labefacio) To cause to totter; to injure, ruin; to imperil.
lăbor, ōris, m. Labor, toil.
laet-ĭtĭa, ae, f. (laet-us) Joy, gladness.
lātro, (a short or long), ōnis, m. A robber, highwayman.
latrōcīn-ĭum, ii, n. (latro) Highway robbery, plundering.
laus, laudis, f. Praise, fame, honor.
lectŭ-lus, i, m. dim. (for lecto-lus, fr. lecto, stem of lectus) A little couch, bed.
lēnis, e, adj. Soft, gentle, mild.
lex, lēgis, f. (= leg-s, fr. lēg-o; that which is read) A law.
līber, ĕra, ĕrum, adj. Free, unrestrained.
lībĕr-i, ōrum, m. pl. (liber) Children.
lībĕr-o, āvi, ātum, āre, a. (id.) To make free; to free.
lib-īdo, ĭnis, f. (lib-et) Desire; passion, lust.
lĭcet, ŭit, itum est, ēre, imp. It is permitted; one may or can.
lŏcus, i, m. A place (in pl., loci or loca).
long-e, adv. (long-us) Far off; greatly, much; by far.
lŏquor, lŏcūtus sum, lŏqui, dep. To speak, say.
lux, lūcis, f. (= luc-s, fr. luc-eo, to shine) Light; the light of day, daylight.
māchĭn-or, ātus sum, āri, dep. (machin-a, a device) To contrive, devise; to plot.
mac-to, tāvi, tātum, tāre, a. intens. (for mag-to, fr. obsolete mag-o, of same root as found in mag-nus) To venerate, honor; to kill, slay; to immolate; to destroy.
mă-gis, adv. More.
mag-nus, a, um, adj. (comp. major, sup. maximus; root mag) Great; majores, ancestors.
māj-or, us, adj. comp. (magnus)
mallĕŏ-lus, i, m. dim. (malleus, a hammer) A small hammer; a kind of fire-dart.
mā-lo, malle, mālŭi, a. irr. (contracted fr. mag-volo, fr. root mag;
volo, to have a great desire for) To prefer.
măl-um, i, n. (malus) An evil.
man-do, dāvi, dātum, dāre, a. (man-us; do, to put into one’s hand) To order; to commend, consign, intrust; to lay up; se fugae mandare, to take to flight.
mănus, ūs, f. A hand; band of troops.
mārīt-us, a, um, adj. (marit-a, mas) Matrimonial, conjugal; as noun, m. (sc. vir), a husband.
mātūr-ē, adv. (matur-us) Seasonably, at the proper time; soon.
mātūr-ĭtas, ātis, f. (matur-us) Ripeness, maturity, perfection.
maxĭm-ē, adv. (maxim-us) In the highest degree, especially.
mĕdĭocr-ĭter, adv. (mediocris) Moderately.
mĕdĭtor, ātus sum, āri, dep. To think, consider, meditate upon; to practise.
mehercŭle, mehercle, mehercules, adv. By Hercules.
mĕmĭni, isse, a. and n., dep. To remember, recollect.
mĕmŏria, ae, f. (memor, mindful) Memory.
mens, mentis, f. The mind; thought, purpose.
mĕtŭ-o, ŭi, ūtum, a. and n. (metu-s) To fear.
mĕtus, ūs, m. Fear.
mĕ-us, a, um, pron. pers. (me) My, mine.
mĭn-us, adv. (min-or) Less, not.
mĭsĕrĭcord-ĭā, ae, f. (miseri-cors, pitiful) Pity, compassion.
mitto, mīsi, missum, mittĕre, a. To let go, send.
mŏdo, adv. Only; non modo ... sed etiam, not only; ... but also.
mŏdus, i, m. A measure; limit; manner; kind.
moenĭa, ium, n. pl. defensive walls; ramparts; city walls.
mōles, is, f. A huge mass; greatness, might.
mōl-ĭor, ītus sum, īri, dep., n. and a. (mol-es) To endeavor, strive; to undertake; to plot; to prepare.
mol-lis, e, adj. (for mov-lis, fr. mov-eo, that may or can be moved) Weak, feeble; gentle; mild.
mŏra, ae, f. A delay.
morbus, i, m. A sickness, disease.
mor-s, tis, f. (mor-ior) Death.
mor-tŭus, a, um, part. (mor-ior) Dead.
mos, mōris, m. [for meors; from meo, are, “to go”] Usage, custom, practice.
mŏvĕo, mōvi, mōtum, mŏvēre, a. To move; to affect.
mult-ō, adv. (mult-us) Much, greatly.
mult-o (mulcto), āvi, ātum, āre (mult-a, a fine) To fine; to punish.
multus, a, um, adj. Much; in pl., many.
mūn-ĭo, īvi, ītum, īre, a. (moenia) To fortify.
mūnī-tus, a, um, part. (muni-o) Fortified, secure.
mūrus, i, m. [for mun-rus; root mun, “to defend”] A wall.
mū-to, tāvi, tātum, tāre, a. intens. (for mov-to, fr. mov-eo) To move; to alter, change.
nam, conj. For.
nanciscor, nanctus and nactus sum, nancisci, dep. To get; to find.
nascor, nātus sum, nasci, dep. To be born; to spring forth; to grow.
nā-tūra, ae, f. (na-scor; a being born) Birth; nature.
nau-frăgus, a, um, adj. (nav-frag-us; navis; frag, root of frango) That suffers shipwreck; wrecked.
nē, adv. and conj. No, not; ne ... quidem, not even; that not, lest.
-nĕ, interrog. and enclitic particle, in direct questions with the ind. asking merely for information; in indirect questions with the subj. Whether.
nec, conj.: see neque.
nĕcess-ārĭus, a, um, adj. (ne-cess-e) Unavoidable, necessary; as noun, m., a relative, friend.
nĕ-ces-se, neut. adj. (found only in nom. and acc. sing., for ne-ced-se, fr. ne; ed-o, not yielding) Unavoidable, necessary.
nĕfār-ĭus, a. um, adj. (for nefas-ius, fr. nefas) Impious, nefarious.
nēg-lĕg-o, lexi, lectum, lĕgĕre, a. (nec; lego, not to gather) To neglect, disregard.
nĕgo, nĕgāvi, nĕgātum, nĕgāre, n. and a. To say “no;” to deny.
nē-mo, ĭnis, m. and f. (ne; homo) No person, no one, nobody.
nĕ-que or nec, adv. Not; conj., and not; neque ... neque, nec ... nec, neither ... nor.
nēqu-ĭtĭa, ae, f. (nequ-am) Badness; inactivity, negligence.
ne-scĭo, scīvi, scītum, scīre, a. Not to know, to be ignorant of.
nex, nĕcis, f. (= nec-s, fr. nec-o) Death; murder, slaughter.
nĭhil, n. indecl. (nihilum, by apocope) Nothing; not at all.
nĭmis, adv. Too much; too.
nĭmĭ-um, adv. (nimi-us) Too much; too.
nĭ-si, conj. If not, unless.
noct-urnus, a, um, adj. (nox) Belonging to the night, nocturnal.
nōmĭn-o (1), a. (nomen) To name.
nōn, adv. Not, no.
non-dum, adv. Not yet.
non-ne, inter. adv. (expects answer “yes”) Not?
non-nullus, a, um, adj. (not one) Some, several.
noster, tra, trum, poss. pron. (nos) Our, our own, ours; in plur., as noun, m., our men.
nŏta, ae, f. (nosco) A mark, sign; a brand.
nŏt-o, tāvi, tātum, tāre, a. (not-a) To mark, designate.
nŏvus, a, um, adj. New.
nox, noctis, f. Night.
nūdus, a, um, adj. Naked, bare.
n-ullus, a, um, adj. (ne; ullus) None, no.
num, inter. particle, used in direct questions expecting the answer “no;” in indirect questions, Whether.
nŭmĕrus, i, m. A number.
nunc, adv. Now, at present.
n-unquam (numquam), adv. (ne; unquam) Never.
nūper, adv. (for nov-per, fr. nov-us) Newly, lately.
nupt-ĭae, ārum, f. pl. (nupt-a, a married woman) Marriage, nuptials.
O, interj. O! Oh!
ob, prep, with acc. On account of.
ŏbĕo, īre, ĭi, ĭtum, n. To engage in, execute.
oblĭviscor, oblītus sum, oblivisci, dep. To forget.
obscūr-ē, adv. (obscur-us) Indistinctly, secretly.
obscūr-o, āvi, ātum, āre, a. (obscurus) To obscure.
ōbscūrus, a, um, adj. Dark; unknown.
ob-sĭdĕo, sēdi, sessum, sĭdēre, a. (ob; sedeo, to sit) To sit down at or before; to invest; to watch for.
ob-sīdo, no perf., no sup., sĭdēre, a. To sit down over or against; to invest, besiege.
ob-sisto, stĭti, stĭtum, sistĕre, n. To oppose, resist.
ob-sto, stĭti, stātum, stāre, n. To oppose.
ob-tempĕro, āvi, ātum, āre, n. To comply with, obey.
oc-cīdo, cīdi, cīsum, cīdĕre, a. (ob; caedo, to strike against) To strike down; to kill.
oc-cŭp-o, āvi, ātum, āre, a. (for ob-cap-o, fr. ob; capio) To take, seize; to occupy.
ŏcŭlus, i, m. An eye.
ōdi, odisse, a., defective. To hate.
ŏd-ĭum, ii, n. (odi) Hatred.
of-fendo, fendi, fensum, fendĕre, a. To hit; to offend.
of-fensus, a, um, adj. Odious
ōmen, ĭnis, n. An omen.
o-mitto, mīsi, missum, mittĕre, a. (ob; mitto) To let go; to pass over, omit.
omnis, e, adj. Every, all.
ŏpīn-or, ātus sum, āri, dep. (opin-us, thinking) To think, suppose, imagine.
ŏport-et, ŭit, ēre, impers. It is necessary.
op-prĭmo, pressi, pressum, prĭmĕre, a. (ob; premo) To overwhelm, subdue, overpower; to cover.
optĭm-as, ātis, adj. (optim-us) Aristocratic; as noun (sc. homo), an aristocrat.
opt-ĭmus, a, um, adj. (super. of bonus) Best, very good.
orbis, is, m. A circle; the world, the universe.
ord-o, ĭnis, m. (ord-ior, to begin) Order; class, degree.
ōs, ōris, n. The mouth; the face, countenance.
osten-to, tāvi, tātum, tāre, a. intens. (for ostend-to, fr. ostend-o) To show; to display.
ōtĭ-ōsus, a, um, adj. (oti-um, full of) At leisure; quiet; calm, tranquil.
ōtĭum, ii, n. Leisure.
pa-ciscor, pactus sum, pacisci, dep., n. and a. To contract; to agree, bargain.
pac-tum, i, n. (pac-iscor) An agreement, compact; manner, way.
pango, pang-ĕre, panxi, pactum. To agree.
par-ens, entis, m. and f. (par-io) A parent.
părĭes, ietis, m. A wall.
părĭo, pĕpĕri, părĭtum, părĕre and partum, a. To bring forth; to obtain.
păr-o, āvi, ātum, āre, a. To make, get ready, prepare.
parrĭ-cīda, ae, m. (for patr-i-caed-a, fr. pater; [i]; caedo) The murderer of one’s father; parricide.
parricīd-ĭum, ii, n. (parricid-a) Parricide, murder, treason.
pars, partis, f. A part, portion.
part-ĭ-cep-s, cĭpis, adj. (for part-i-cap-s, fr. pars; [i]; cap-io) Sharing, partaking; as noun, a sharer, partaker.
parvus, a, um, adj. Small, little, slight.
pat-e-făcĭo, fēci, factum, făcĕre, a. (pateo; facio) To disclose, expose, bring to light.
pătĕo, ŭi, no sup., pătēre, n. To stand or lie open; to be clear, plain.
păter, tris, m. A father.
pătĭent-ĭa, ae, f. (patior) Patience.
pătr-ĭus, a, um (a long or short), adj. (pater) Paternal, fatherly; as noun, f. (sc. terra), native land, country.
paucus, a, um, adj. Small, little; as noun, pl. m., few, a few.
paul-isper, adv. (paul-us, little) For a little while.
paul-ō adv. (id., little) By a little, a little.
paul-um, adv. (paul-us) By a little, a little.
paul-us, a, um, adj. A little, small.
pĕnĭ-tus, adv. (root pen) From within; deeply.
per, prep, with acc. Through; by, by means of; on account of.
per-cĭpĭ-o, cēpi, ceptum, cĭpĕre, a. (per; capio) To take possession of, seize; to comprehend, perceive, learn.
perd-ĭtus, a, um, part. (perd-o) Ruined, desperate, abandoned.
per-do, dĭdi, dĭtum, dĕre, a. To destroy, ruin.
per-fĕro, ferre, tŭli, lātum, a. irr. To bear, endure.
per-fringo, frēgi, fractum, fringĕre, a. (per; frango) To break through; to violate, infringe.
per-frŭor, fructus sum, frŭi, dep. To enjoy fully.
per-go, perrexi, perrectum, pergĕre, a. and n. (for per-rego, to make quite straight) To proceed, go on.
pĕrīcl-ītor, ītātus sum, tari, dep., a. and n. (perīcl-um) To try; to endanger, risk; to venture, hazard.
pĕrī-cŭlum (clum), i, n. (peri-or [obsolete], to go through) A trial; hazard, danger, peril.
per-mitto, mīsi, missum, mittere, a. To send through; to give up, intrust, surrender.
per-mŏvĕo, mōvi, mōtum, mŏvēre, a. To move thoroughly; to excite, arouse.
pernĭc-ĭes, ĭēi, f. (pernec-o, to kill utterly) Destruction.
pernĭcĭ-ōsus, a, um, adj. (per-nici-es, full of) Very destructive, ruinous, pernicious.
perpĕtŭus, a, um, adj. Continuous; constant, perpetual.
per-saepe. Very often, very frequently.
per-spĭcĭo, spexi, spectum, spĭcĕre, a. (per; specio, to look) To look through; to perceive, note.
per-terrĕo, ŭi, ĭtum, terrēre, a. To terrify thoroughly.
per-tĭme-sco, tĭmŭi, no sup., tĭmescĕre, a. and n. inch. (pertimeo) To fear or dread greatly.
per-tĭn-ĕō, tĭnŭi, tentum, tĭnēre, n. (per; teneo) To stretch; to concern; to pertain to.
per-vĕnĭo, vēni, ventum, vĕnīre, n. To arrive at, reach.
pestis, is, f. Ruin, plague.
pĕt-ītĭo, ōnis, f. (pet-o) An attack, thrust.
pĕto, pĕtīvi, pĕtītum, pĕtĕre, a. To seek; to attack, thrust at.
plăcĕo, ŭi, ĭtum, plăcēre, n. To please; placet, impers., it seems good; it is resolved upon; it is determined.
plāco, āvi, ātum, āre, a. To quiet, calm, reconcile.
plān-ē, adv. (plan-us) Simply, clearly.
plēbes, ei, f. or plebs, plēbis, f. The common people, the plebeians.
plū-rĭmus, a, um, sup. adj. (multus) Very much; in pl., the largest or smaller number; with quam, as many as possible.
poena, ae, f. Punishment.
pol-lĭcĕor, licitus sum, lĭcērĭ, dep. (pot, root of pot-is, powerful, and liceor, to bid) To promise.
pontĭfex, fĭcis, m. The high priest, pontiff.
pŏpŭlus, i, m. A people, nation, multitude.
porta, ae, f. A gate; passage.
pos-sum, posse, pŏtŭi, no sup., n. irr. (for pot-sum, fr. pot, root of pot-is, able, and sum) To be able.
post, adv. and prep. with acc. Behind; after; next to, since.
post-ĕā, adv. After this; afterwards.
postĕr-ĭtas, ātis, f. (poster-us) Futurity; posterity.
postŭlo, a. To ask, demand, request.
pŏtĭus, adv. (adv. neut. of potior, comp. of potis) Rather, more.
prae-clārus, a, um, adj. Splendid, excellent; distinguished.
prae-dĭco, dĭcāvi, dĭcātum, dĭ-cāre, a. To publish, state, declare.
prae-dīco, dixi, dictum, dīcĕre, a. To say beforehand; to predict.
prae-fĕro, ferre, tŭli, lātum, a. irr. To bear before; to display, to exhibit.
prae-mitto, mīsi, missum, mittĕre, a. To send forward.
prae-s-ens, entis, adj. (prae; sum) Present.
praesent-ĭa, ae, f. (praesens) Presence.
praesĭd-ĭum, ii, n. (praesid-eo) A guarding, defence, aid; a garrison, guard.
prae-stōlor (1), dep. n. and a. To wait for.
praetĕr-ĕo, īre, ii, ĭtum, n. and a. irr. To pass over, omit.
praeter-mitto, mīsi, missum, mittĕre, a. To pass over, omit.
prae-tor, ōris, m. (for praei-tor, fr. praeeo) A leader; a praetor, an officer next to consul in rank.
prī-dem, adv. (for prae-dem, fr. prae; suffix dem) A long time ago, long since.
prī-diē, adv. (for prae-die, fr. prae; dies) On the day before.
prī-mō, adv. (primus) At first.
pri-mus, a, um, sup. adj. (for prae-mus, fr. prae, with superlative suffix mus) The first, first.
prin-cep-s, cĭpis, adj. (for prim-caps, fr. prim-us; cap-io) First; as noun, m. and f., chief, leader.
prĭ-or, us, gen. ōris, comp. adj. (for prae-or, fr. prae; comparative suffix or) Former.
prīvā-tus, a, um, part. (prīv-[a]-o, to deprive) Private; as noun, m., a private citizen.
prob-o, āvi, ātum, āre, a. To try; to approve.
perfec-tĭo, ōnis, f. (for profac-tio, fr. profic-iscor) A setting out, departure.
prō-fĭcĭo, fēci, fectum, fĭcĕre, n. and a. (pro; facio) To accomplish, effect.
pro-fĭc-iscor, fectus sum, fĭcisci, dep. n. inch, (for pro-fac-iscor, fr. pro; fac-io) To set out.
prō-fŭgĭo, fūgi, fŭgitum, fŭgĕre, a. and n. To flee.
prŏpe, adv. and prep, with acc. Nearly, almost.
prŏprĭus, a, um, adj. One’s one; proper, peculiar, suited to.
prop-ter, prep. with acc. (prop-e) Near; on account of.
pro-sĕquor, sĕcūtus sum, sĕqui, dep. To follow, accompany.
proxĭmus, a, um, adj. (proc-simus, for prop-simus, fr. prop-e, and sup. ending simus) The nearest, next; the last.
publĭc-ē, adv. (public-us) In behalf of the state, in the name of the state.
publ-ĭcus, a, um, adj. (populus) public, common.
pŭd-or, ōrĭs, m. (pudet) Shame, modesty.
pur-go, a. (pūr-us) To clean, cleanse; purify.
pŭt-o, āvi, ātum, āre, a. (put-us, cleansed) To make clean; to reckon, think.
quaero (quaeso), quaesīvi, ii, quaesītum, quaerĕre, a. To seek; demand, ask.
quaeso: see quaero.
quaēs-tio, ōnis, f. (quaes-o) A seeking; a judicial investigation.
quam, adv. (adverbial acc. of quis) In what manner, how; as much, as; than; with superlatives, as (much as) possible, e.g. quam primum, as soon as possible.
quam-dĭu, adv. How long, as long as.
quam-ob-rem, rel. adv. On which account, wherefore.
quam-quam, conj. Although.
quantus, a, um, adj. How great, how much.
quā-rē, adv. (quis; res) From what cause? wherefore?
-que, enclitic conj. And; que ... que, both ... and.
quĕr-ĭmōnĭa, ae, f. (queror) A complaint.
quĕror, questus sum, quĕri, dep. a. and n. To complain of, lament, bewail.
quī, quae, quod, rel. pron. Who, which, what, that.
quī-dam, quaedam, quoddam, indef. pron. Some, some one, a certain one.
quĭdem, adv. Indeed, at least; ne ... quidem, not even.
quĭe-sco, quĭēvi, quĭētum, quĭescĕre, n. inch, (for quiet-sco, fr. quies) To keep quiet.
quin-tus, a, um, ord. num. adj. (quinqu-tus, fr. quinque) The fifth.
quis, quae, quid, interrog. pron. (quis, quae, quod, used adjectively) Who? which? what? quid, how? why? wherefore? preceded by ne, si, nisi, num, becomes an indefinite pron., any, some.
quis-quam, quae-quam, quic-quam (quod-quam), indef. pron. Any, any one.
quis-que, quae-que, quod-que (and as noun, quic-que; quid-que), indef. pron. Each, every.
quis-quis, quod-quod or quic-quid or quid-quid, indef. pron. Whatever, whatsoever; as noun, whoever, whosoever.
quō, adv. (qui) Where; whither.
quod, conj. (acc. neut. fr. qui) That, in that, because; quod si, but if.
quon-dam, adv. (for quom-dam, fr. quom, old form of quem) Once, formerly.
quŏn-ĭam, conj. (for quom-iam, fr. quom = cum and jam) Since.
quŏque, conj. Also, too (placed after the word it emphasizes).
quot, num. adj. indecl. How many, as many.
quŏtīd-ĭe, cotidie. Daily.
quot-ĭes, iens, adv. (xuot) How often.
quŏtĭes-cumque, adv. How often soever; as often as.
quo-usque, adv. (for quom; usque, fr. quom, old form of quem; usque) Until what time; how long.
răpĭo, ŭi, raptum, răpĕre, a. To match or draw away.
ră-tĭo, ōnis, f. (reor) A calculation; judgment, reason; course, manner.
rĕcens, ntis, adj. Fresh, recent.
rĕ-cĭpĭo, cēpi, ceptum, rĕcĭpĕre, a. (re; capio) To take back; to accept, receive.
rĕ-cognosco, cognōvi, cognitum, cognoscĕre, a. To know again, recognize; to examine, review.
rĕ-condo, condĭdi, condĭtum, condĕre, a. To put back again; to sheath (of a sword); to lay up; bury.
rec-tus, a, um, part, (for reg-tus, fr. reg-o) Right; straight.
red-und-o, āvi, ātum, āre, n. To overflow; to abound.
re-fĕro, ferre, tŭli, lātum, a. irr. To carry, bring, or give back; to return, pay back.
rēgĭ-ē, adv. (regi-us) Royally, tyrannically.
rĕ-lĕvo, lĕvāvi, lĕvātum, lĕvāre, a. To make light; to relieve.
rĕ-linquo, līqui, lictum, linquĕre, a. (re; linquo, to leave) To leave behind, leave.
rĕlĭqu-us, a, um, adj. (rel[n]qu-o) Remaining; the remainder of, rest.
rĕmănĕo, mansi, no sup., mănēre, n. To remain behind.
rĕ-mŏror, mŏrātus sum, mŏrāri, dep., n. and a. To stay, delay, to detain.
re-pello, pŭli, pulsum, a. To reject, repel.
rĕ-pĕrio, rĕpĕri, rĕpertum, pĕrīre, a. (re; par-o) To find.
re-primo, pressi, pressum, a. (re; premo) To check, restrain.
rĕpŭdĭ-o, āvi, ātum, āre, a. (repudi-um, a casting off) To cast off; to reject.
rēs, rĕi, f. A thing, matter; res publica, the commonwealth, the state.
rĕ-sĭdĕo, sēdi, no sup., sĭdēre, n. (re; sedeo) To remain; to remain behind.
rē-spondĕo, spondi, sponsum, spondēre, a. (re; spondeo, to promise) To answer, reply.
respon-sum, i, n. (for respond-sum, fr. respond-eo) An answer, reply.
rēs-publĭcā, rĕi-publĭcae, f.; see res.
rĕ-vŏco, a. To call back, to recall.
rŏgo, āvi, ātum, āre, a. To ask; rogare legem, to propose a law.
rŭ-īna, ae, f. (ru-o) A falling; ruin.
sacr-ārĭum, ii (a long or short), n, (sacr-um) A place for keeping holy things; a shrine.
sacrum, i (a long or short), n. (sacer) A sacred thing; a religious rite, ceremony.
saep-e, adv. (saep-is, frequent) Often, frequently.
săg-ax, ācĭs, adj. (sagio, to perceive quickly) Sagacious, keen-scented.
sălū-s, ūtis, f. (for salvit-s; fr. salv-eo, to be well) Health; safety, prosperity.
sălūt-o, āvi, ātum, āre, a. (salus) To greet, salute.
sanc-tus, a, um, adj. (sancio) Sacred, holy, venerable.
sanguis, inis, m. Blood.
sătelles, ĭtis, com. gen. An attendant; an accomplice, partner.
sătĭs (sat), adv. Enough.
sătis-făcĭo, fēci, factum, făcĕre, a. To give satisfaction; satisfy, content.
scĕlĕrāt-ē, adv. (scelerat-us) Impiously, wickedly.
scĕlĕrā-tus, a, um, part. (sceler[a]-o, to pollute) Polluted, bad; as noun, m., a wretch.
scĕlus, ĕris, n. An evil deed; a crime, guilt.
scio, scīvi, scītum, scīre, a. To know, perceive.
sē-cēdo, cessi, cessum, cēdĕre, n. To go apart; to go away.
sē-cerno, crēvi, crētum, cernĕre, a. To put apart, separate.
sed, conj. But, yet, but also; non solum ... sed etiam, not only ... but also.
sēd-ĭ-tĭo, ōnis, f. (sed = sine; i, root of eo, a going apart) Sedition, strife.
sē-jungo, junxi, junctum, jungĕre, a. To disjoin; to separate.
sē-men, ĭnis, n. (for sā-men, fr. sa, true root of sero) the sown thing. Seed.
semper, adv. Ever, always.
sĕn-ātus, ūs, m. (senex) The council of the elders, the senate.
sĕnātūs-consultum, i, n. A decree of the senate.
sen-sus, ŭs, m. (for sent-sus, fr. sent-io) Perception, feeling.
sentent-ĭa, ae, f. (for sentient-ia, fr. sentiens, thinking) An opinion, sentiment; sentence, vote.
sentīna, ae, f. Bilge-water; the lowest of the people, rabble; mob.
sentĭo, sensi, sensum, sentire, a. To feel, see; to perceive.
sequor, sĕcutus sum, sĕqui, dep. To follow, to comply with, conform to.
sermo, ōnis, m. A speaking; talk, conversation.
sēr-ō, adv. (ser-us) Late, too late.
serv-ĭo, ivi, itum, ire, n. (serv-us) To be a slave; to serve,
servo, āvi, ātum, āre, a. To save, preserve, protect.
sērvus, i, m. A slave.
sēsē, reduplicated form of acc. or abl. of sui.
sĕvēr-itas, ātis, f. (severus) Strictness, severity.
sex-tus, a, um, ord. num. adj. (sex) The sixth.
si, conj. If, whether.
sīc, adv. In this manner, so thus.
sīca, ae, f. A dagger, poniard.
sīc-ut or sīc-uti, adv. So as, just as.
sĭlent-ĭum, ii, n. (silens, silent) Silence.
sĭlĕo, ui, no sup., n. To be noiseless, still, or silent.
sĭmĭlĭs, e, adj. (with gen. and dat.) Like, similar.
sĭmul, adv. Together, at once; simul-ac or atque, as soon as.
sī-n, conj. (si; ne) But if.
sine, prep. with abl. Without.
sing-ŭli, ae, a, num. distrib. adj. One to each, separate, single, each, every.
sĭno, sīvi, sĭtum, sĭnăre, a. To let, suffer, allow.
sŏcĭ-etas, ātis, f. (soci-us) Fellowship, association, society; a league, an alliance.
socius, ii, m. A partner, companion; ally, confederate.
sŏdālis, is, com. gen. A boon companion.
sŏlĕo, sŏlĭtus sum, n. semi-dep. To be wont, be accustomed.
sōl-ĭtūdo, īnĭs, f. (sol-us) Loneliness, aolitude; a desert, wilderness.
sōl-um, adv. (sōl-us) Alone, only.
somnus, i, m. Sleep, slumber.
spĕcŭl-or, dep. a. and n. (specula, a watch-tower) To watch, observe, explore.
spe-s, spĕi, f., gen., dat., and abl. pl. not found in good writers (for sper-s, fr. spēr-o) Hope.
spīr-ĭtus, ūs, m. (spir-o) A breathing; a breath.
spon-te, abl., and spontis, gen. of the noun spons, f. (for spond-te, fr. spond-eo, to pledge) Of one’s own accord, willingly.
stā-tor, ōris, m. A supporter, stayer.
stătŭ-o, ui, ūtum, ĕre, a. (status) To put, place; to decide, determine.
stā-tus, ūs, m. (sto) Condition, situation, state.
stirps, stirpis, f. A stock, stem; source, origin.
sto, stĕti, stātum, stāre, n. To stand.
stŭdĕo, ŭi, no sup., ēre, n. and a. To be eager; to pursue, be devoted to.
stŭd-ĭum, ii, n. (stud-eo) Assiduity, zeal.
stultus, a, um, adj. Foolish, simple.
stuprum, i (u long or short), n. Debauchery, lewdness.
suādeo, suāsi, suāsum, suādēre, n. and a. To advise, recommend.
sub-sell-ĭum, ii, n. (sub; sell-a) A bench, judge’s seat.
sŭi, sibi, se or sese, pron. reflex. Of himself, herself, itself, or themselves.
sum, esse, fŭi, no sup., n. irr. to be, exist.
summus, a, um, sup. adj. (superus) The highest, greatest, very great; the most important; the top of, the summit of.
sŭpĕr-ĭor, ĭus, comp. adj. (super) Higher; earlier, former.
supplĭc-ĭum, ii, n. (supplic-o) A humble petition; punishment.
sus-cĭpĭo, cēpi, ceptum, cĭpĕre, a. To undertake.
suspec-tus, a, um, part. (suspic-io, through true root suspec) Mistrusted, suspected.
su-spĭcĭo, spexi, spectum, spĭcere, a. and n. (sub; specio, to look) To look at from under; to mistrust, suspect.
suspīc-ĭo, ōnis, f. (suspic-or) Mistrust, suspicion.
suspĭc-or, ātus sum, āri, dep. (suspic-io) To suspect.
suspitio: see suspicio.
sus-tĭneo, tĭnŭi, tentum, tĭnēre, a. To support, sustain.
sŭ-us, a, um, poss. pron. (su-i) Of or belonging to himself, herself, itself, or themselves; his own, her own, its own, their own.
tăbŭla, ae, f. A board; a writing-tablet.
tăcĕo, ŭi, ĭtum, tăcēre, n. To be silent.
tăciturn-ĭtas, ātis, f. (taciturnus, quiet) Silence.
tăc-ĭtus, a, um, adj. (taceo) Silent.
tae-ter, tra, trum, adj. (for taed-ter, fr. taed-et) Foul, shameful, disgraceful.
tam, adv. So, so far, so very, so much.
tămen, adv. Nevertheless, however, still.
tăm-etsi, conj. (contracted fr. tamen-etsi) Although, though.
tan-dem, adv. (tam) At length; in questions, pray.
tam-quam, adv. (tam; quam) As much as; just as, like as, as if, as it were.
tantus, a, um, adj. So great, so large, so many.
tec-tum, i, n. (for teg-tum, fr. teg-o) A roof, house.
tēlum, i, n. A spear; weapon.
tempes-tas, ātis, f. (for tempor-tas, fr. tempus) A space of time; a time; weather (both good and bad), hence a storm, tempest.
templum, i, n. A temple, shrine.
temp-to, tāvi, tātum, tāre, a. intens. (also written ten-to, fr. teneo) To handle; to try; to try the strength of; to attack.
tempus, ŏris, n. A portion of time; a time; a critical moment, circumstances.
tĕnĕbrae, ārum, f. pl. Darkness.
tĕnĕo, tĕnŭi, tentum, a., tĕnēre. To hold, keep, have, guard.
terra, ae, f. The earth, land; orbis terrarum, the world; country.
tĭmĕo, ūi, no sup., tĭmēre, a. and n. To fear.
tĭm-or, ōris, m. Fear.
tollo, sustŭli, sublătum, tollĕre, a. To lift up; to destroy, take away.
tot, num. adj. indecl. So many.
tŏt-ĭes, (iens) num. adv. (tot) So often, so many times.
tōtus, a, um, adj. All, all the; the whole; in adverbial force, altogether, wholly.
trans-fĕro, ferre, tŭli, lātum, a. To bear across; to transport, transfer.
tribūn-al, ālis, n. (tribunus) A judgment-seat, tribunal.
trib-ūnus, i, m. (trib-us) A tribune.
tru-cīdo, a. (for truc-caedo, fr. trux [savage]; caedo) To slaughter.
tū, tui, pers. pron. Thou, you (sing.)
tum, adv. Then, at that time.
tŭmultus, ūs, m. Disturbance, tumult.
turp-ĭtūdo, inis, f. (turpis) Baseness, infamy.
tū-tus, a, um, (tu-eor) Safe, secure.
tŭ-us, a, um, poss. pron. (tu) Thy, thine, your, yours.
ŭbi, adv. (akin to qui) Where; when; ubinam, where, pray?
ul-lus, a, um, adj. dim. (for un-lus, fr. unus) Any, any one.
umquam: see unquam.
ūnā, adv. (adverbial abl. of unus) At the same time, in company, together.
vir-tus, ūtis, f. (vir) Manliness, manhood; courage; worth, merit.
vis, vis, f. Strength, force.
viscus, ĕris, n. (mostly in pl.) The inwards; the viscera.
vĭ-ta, ae, f. (for viv-ta, fr. viv-o) Life.
vĭtĭum, ii, n. Fault, blemish, error, crime, vice.
vīto, āvi, ātum, āre, a. To shun, avoid.
vīvo, vixi, victum, vīvĕre, n. To live.
vīv-us, a, um, adj. (vīv-o) Alive.
vix, adv. With difficulty, hardly, scarcely; vixdum, scarcely.
vŏco, āvi, ātum, āre, a. To call; summon.
volnĕr-o, āvi, ātus sum, āre, a. (volnus) To wound.
volo, velle, volŭi, no sup., a. irr. To will, wish, desire.
voltus: see vultus.
volun-tas, ātis, f. (for volent-tas, fr. volens) Will, wish, desire, inclination.
volup-tas, ātis, f. (volup, agreeable) Enjoyment, pleasure, delight.
vox, vōcis, f. (for voc-s, fr. voc-o, that which calls out) A voice; a word; in pl., language, sayings, words.
vul-tus, ūs, m. (for vol-tus, fr. vol-o) The countenance; looks, aspect.
I.— 1. Quo usque tandem abutere, Catilina, patientia nostra? Quam diu etiam furor iste tuus eludet? Quem ad finem sese effrenata jactabit audacia? Nihilne te nocturnum praesidium Palatii, nihil urbis vigiliae, nihil timor populi, nihil concursus bonorum omnium, nihil hic munitissimus habendi senatus locus, nihil horum ora vultusque moverunt. Patere tua consilia non sentis? Constrictam omnium horum scientia teneri conjurationem tuam non vides? Quid proxima, quid superiore nocte egeris, ubi fueris, quos convocaveris, quid consilii ceperis, quem nostrum ignorare arbitraris? 2. O tempora, O mores! senatus haec intellegit, consul videt; hic tamen vivit. Vivit? immo vero etiam in senatum venit, fit publici consilii particeps, notat et designat oculis ad caedem unum quemque nostrum. Nos autem, viri fortes, satis facere rei publicae videmur, si istius furorem ac tela vitemus. Ad mortem te, Catilina, duci jussu consulis jam pridem oportebat, in te conferri pestem istam, quam tu in nos machinaris. 3. An vero vir amplissimus, P. Scipio, pontifex maximus, Ti. Gracchum, mediocriter labefactantem statum rei publicae, privatus interfecit: Catilinam orbem terrae caede atque incendiis vastare cupientem, nos consules perferemus? Nam illa nimis antiqua praetereo, quod C. Servilius Ahala Sp. Maelium, novis rebus studentem, manu sua occidit. Fuit, fuit ista quondam in hac re publica virtus, ut viri fortes acerbioribus suppliciis civem perniciosum quam acerbissimum hostem coercerent. Habemus senatus consultum in te, Catilina, vehemens et grave: non deest rei publicae consilium neque auctoritas hujus ordinis: nos, nos, dico aperte, consules desumus.
II.— 4. Decrevit quondam senatus ut L. Opimius consul videret ne quid res publica detrimenti caperet; nox nulla intercessit; interfectus est propter quasdam seditionum suspiciones C. Gracchus, clarissimo patre, avo, majoribus: occisus est cum liberis M. Fulvius consularis. Simili senatus consulto C. Mario et L. Valerio consulibus est permissa res publica: num unum diem postea L. Saturninum tribunum plebis et C. Servilium praetorem mors ac rei publicae poena remorata est? At vero nos vicesimum jam diem patimur hebescere aciei horum auctoritatis. Habemus enim hujus modi senatus consultum, verum inclusum in tabulis tamquam in vagina reconditum, quo ex senatus consulto confestim interfectum te esse, Catilina, convenit. Vivis, et vivis non ad deponendam sed ad confirmandam audaciam. Cupio, patres conscripti, me esse clementem, cupio in tantis rei publicae periculis me non dissolutum videri, sed jam me ipse inertiae nequitiaeque condemno. 5. Castra sunt in Italia contra populum Romanum in Etruriae faucibus collocata, crescit in dies singulos hostium numerus, eorum autem castrorum imperatorem ducemque hostium intra moenia atque adeo in senatu videmus intestinam aliquam cotidie perniciem rei publicae molientem. Si te jam, Catilina, comprehendi, si interfici jussero, credo, erit verendum mihi, ne non potius hoc omnes boni serius a me quam quisquam crudelius factum se dicat. Verum ego hoc, quod jam pridem factum esse oportuit, certa de causa nondum adducor, ut faciam. Tum denique interficiere, cum jam nemo tam improbus, tam perditus, tam tui similis inveniri poterit, qui id non jure factum esse fateatur. 6. Quam diu quisquam erit qui te defendere audeat, vives, sed vives ita, ut vivis, multis meis et firmis praesidiis oppressus, ne commovere te contra rem publicam possis. Multorum te etiam oculi et aures non sentientem, sicut adhuc fecerunt, speculabuntur atque custodient.
III.—Etenim quid est, Catilina, quod jam amplius exspectes, si neque nox tenebris obscurare coeptus nefarios neque privata domus parietibus continere voces conjurationis tuae potest? Si inlustrantur, si erumpunt omnia? Muta jam istam mentem, mihi crede! obliviscere caedis atque incendiorum. Teneris undique: luce sunt clariora nobis tua consilia omnia; quae jam mecum licet recognoscas. 7. Meministine me ante diem duodecimum Kalendas Novembres dicere in senatu, fore in armis certo die, qui dies futurus esset ante diem sextum Kalendas Novembres, C. Manlium, audaciae satellitem atque administrum tuae? Num me fefellit, Catilina, non modo res tanta, tam atrox, tamque incredibilis, verum id quod multo magis admirandum, dies? Dixi ego idem in senatu, caedem te optimatium contulisse in ante diem quintum Kalendas Novembres, tum cum multi principes civitatis Roma non tam sui conservandi quam tuorum consiliorum reprimendorum causa profugerunt. Num infitiari potes te illo die meis praesidiis, mea diligentia circumclusum commovere te contra rem publicam non potuisse, cum te discessu ceterorum nostra tamen, qui remansissemus, caede contentum esse dicebas? 8. Quid? cum tu te Praeneste Kalendis ipsis Novembribus occupaturum nocturno impetu esse confideres, sensistine illam coloniam meo jussu meis praesidiis, custodiis vigiliisque esse munitam? Nihil agis, nihil moliris, nihil cogitas, quod non ego non modo audiam, sed etiam videam planeque sentiam.
IV.—Recognosce mecum tandem noctem illam superiorem: jam intelliges multo me vigilare acrius ad salutem quam te ad perniciem rei publicae. Dico te priore nocte venisse inter falcarios—non agam obscure in M. Laecae domum: convenisse eodem complures ejusdem amentiae scelerisque socios. Num negare audes? quid taces? convincam, si negas: video enim esse hic in senatu quosdam, qui tecum una fuerunt. 9. O di immortales! ubinam gentium sumus! quam rem publicam habemus? in qua urbe vivimus? Hic, hic sunt in nostro numero, patres conscripti, in hoc orbis terrae sanctissimo gravissimoque consilio, qui de nostro omnium interitu, qui de hujus urbis atque adeo de orbis terrarum exitio cogitent. Hosce ego video et de re publica sententiam rogo, et quos ferro trucidari oportebat, eos nondum voce vulnero. Fuisti igitur apud Laecam illa nocte, Catilina; distribuisti partes Italiae; statuisti quo quemque proficisci placeret, delegisti quos Romae relinqueres, quos tecum educeres, discripsisti urbis partes ad incendia, confirmasti te ipsum jam esse exiturum, dixisti paullulum tibi esse etiam tum morae, quod ego viverem. Reperti sunt duo equites Romani, qui te ista cura liberarent et sese illa ipsa nocte paulo ante lucem me in meo lectulo interfecturos esse pollicerentur. 10. Haec ego omnia, vixdum etiam coetu vestro dimisso, comperi, domum meam majoribus praesidiis munivi atque firmavi, exclusi eos, quos tu ad me salutatum mane miseras, cum illi ipsi venissent, quos ego jam multis ac summis viris ad me id temporis venturos praedixeram.
V.— 11. Quae cum ita sint, Catilina, perge quo coepisti, egredere aliquando ex urbe: patent portae: proficiscere. Nimium diu te imperatorem tua illa Manliana castra desiderant. Educ tecum etiam omnes tuos, si minus, quam plurimos: purga urbem. Magno me metu liberabis, dum modo inter me atque te murus intersit. Nobiscum versari jam diutius non potes: non feram, non patiar, non sinam. Magna dis immortalibus habenda est atque huic ipsi Jovi Statori, antiquissimo custodi hujus urbis, gratia, quod hanc tam taetram, tam horribilem tamque infestam rei publicae pestem totiens jam effugimus. Non est saepius in uno homine summa salus periclitanda re, publicae. Quam diu mihi, consuli designato, Catilinai insidiatus es, non publico me praesidio, sed privata diligentia defendi. Cum proximis comitiis consularibus me consulem in campo et competitores tuos interficere voluisti, compressi conatus tuos nefarios amicorum praesidio et copiis, nullo tumultu publice concitato: denique, quotienscumque me petisti, per me tibi obstiti, quamquam videbam perniciem meam cum magna calamitate rei publicae esse conjunctam. 12. Nunc jam aperte rem publicam universam petis: templa deorum immortalium, tecta urbis, vitam omnium civium, Italiam denique totam ad exitium ac vastitatem vocas. Quare quoniam id, quod est primum et quod hujus imperii disciplinaeque majorum proprium est, facere nondum audeo, faciam id, quod est ad severitatem lenius et ad communem salutem utilius. Nam si te interfici jussero, residebit in re publica reliqua conjuratorum manus: sin tu, quod te jam dudum hortor, exieris, exhaurietur ex urbe tuorum comitum magna et perniciosa sentina rei publicae. 13. Quid est, Catilina? num dubitas id imperante me facere, quod jam tua sponte faciebas? Exire ex urbe jubet consul hostem. Interrogas me: num in exilium? non jubeo, sed, si me consulis, suadeo.
VI.—Quid est enim, Catilina, quod te jam in hac urbe delectare possit? In qua nemo est extra ista conjurationem perditorum hominum qui te non metuat, nemo qui non oderit. Quae nota domesticae turpitudinis non inusta vitae tuae est? Quod privatarum rerum dedecus non haeret in fama? Quae libido ab oculis, quod facinus a manibus unquam tuis, quod flagitium a toto corpore abfuit? Cui tu adulescentulo, quem corruptelarum illecebris irretisses, non aut ad audaciam ferrum aut ad libidinem facem praetulisti? 14. Quid vero? Nuper, cum morte superioris uxoris novis nuptiis domum vacuefecisses, nonne etiam alio incredibili scelere hoc scelus cumulasti? Quod ego praetermitto et facile patior sileri, ne in hac civitate tanti facinoris immanitas, aut exstitisse aut non vindicata esse videatur. Praetermitto ruinas fortunarum tuarum, quas omnes impendere tibi proximis Idibus senties: ad illa venio, quae non ad privatam ignominiam vitiorum tuorum, non ad domesticam tuam difficultatem ac turpitudinem, sed ad summam rem publicam atque ad omnium nostrum vitam salutemque pertinent. 15. Potestne tibi haec lux, Catilina, aut hujus caeli spiritus esse jucundus, cum scias esse horum neminem qui nesciat, te pridie Kalendas Januarias Lepido et Tullo Consulibus stetisse in comitio cum telo? Manum consulum et principum civitatis interficiendorum causa paravisse sceleri ac furori tuo non mentem aliquam aut timorem tuum, sed fortunam populi Romani obstitisse? Ac jam illa omitto—neque enim sunt aut obscura aut non multa commissa postea:—quotiens tu me designatum, quotiens consulem interficere voluisti! quot ego tuas petitiones ita conjectas, ut vitari posse non viderentur, parva quadam declinatione et, ut aiunt, corpore effugi! nihil adsequeris, neque tamen conari ac velle desistis. 16. Quotiens tibi jam extorta est sica ista de manibus! quotiens excidit aliquo casu et elapsa est! quae quidem quibus abs te initiata sacris ac devota sit, nescio, quod eam necesse putas esse in consulis corpore defigere.
VII.—Nunc vero quae tua est ista vita? Sic enim jam tecum loquar, non ut odio permotus esse videar, quo debeo, sed ut misericordia, quae tibi nulla debetur. Venisti paulo ante in senatum. Quis te ex hac tanta frequentia, tot ex tuis amicis ac necessariis salutavit? Si hoc post hominum memoriam contigit nemini, vocis exspectas contumeliam, cum sis gravissimo judicio taciturnitatis oppressus? Quid? Quod adventu tuo ista subsellia vacuefacta sunt, quod omnes consulares, qui tibi persaepe ad caedem constituti fuerunt, simul atque adsedisti, partem istam subselliorum nudam atque inanem reliquerunt, quo tandem animo hoc tibi ferendum putas? 17. Servi mehercule mei si me isto pacto metuerent, ut te metuunt omnes cives tui, domum meam relinquendam putarem: tu tibi urbem nom arbitraris? Etsi me meis civibus injuria suspectum tam graviter atque offensum viderem, carere me aspectu civium quam infestis oculis omnium conspici mallem: tu cum conscientia scelerum tuorum agnoscas odium omnium justum et jam diu tibi debitum, dubitas, quorum mentes sensusque vulneras, eorum aspectum praesentiamque vitare? Si te parentes timerent atque odissent tui nec eos ulla ratione placare posses, ut opinor, ab eorum oculis aliquo concederes: nunc te patria quae communis est parens omnium nostrum, odit ac metuit et jam diu nihil te judicat nisi de parricidio suo cogitare: hujus tu neque auctoritatem verebere nec judicium sequere nec vim pertimesces? 18. Quae tecum, Catilina, sic agit et quodam modo tacita loquitur: ‘Nullum jam aliquot annis facinus exstitit nisi per te, nullum flagitium sine te: tibi uni multorum civium neces, tibi vexatio direptioque sociorum impunita fuit ac libera: tu non solum ad negligendas leges et quaestiones, verum etiam ad evertendas perfringendasque valuisti. Superiora illa, quamquam ferenda non fuerunt, tamen ut potui, tuli: nunc vero me totam esse in metu propter unum te, quidquid increpuerit Catilinam timeri, nullum videri contra me consilium iniri posse, quod a tuo scelere abhorreat, non est ferendum. Quamobrem discede atque hunc mihi timorem eripe, si est verus, ne opprimar, sin falsus, ut tandem aliquando timere desinam.’
VIII.— 19. Haec si tecum, ut dixi, patria loquatur, nonne impetrare debeat, etiam si vim adhibere non possit? Quid? Quod tu te ipse in custodiam dedisti? Quod vitandae suspicionis causa apud M’. Lepidum te habitare velle dixisti? A quo non receptus etiam ad me venire ausus es, atque ut domi meae te adservarem rogasti. Cum a me quoque id responsum tulisses, me nullo modo posse isdem parietibus tuto esse tecum, qui magno in periculo essem quod isdem moenibus contineremur, ad Q. Metellum praetorem venisti: a quo repudiatus ad sodalem tuum, virum optimum, M. Metellum demigrasti, quem tu videlicet et ad custodiendum diligentissimum et ad suspicandum sagacissimum et ad vindicandum fortissimum fore putasti. Sed quam longe videtur a carcere atque vinculis abesse debere, qui se ipse jam dignum custodia judicarit? 20. Quae cum ita sint, dubitas, si emori aequo animo non potes, abire in aliquas terras et vitam istam, multis suppliciis justis debitisque ereptam, fugae solitudinique mandare? Refer, inquis, ad senatum; id enim postulas, et, si hic ordo sibi placere decreverit te ire in exilium, obtemperaturum te esse dicis. Non referam, id quod abhorret a meis moribus, et tamen faciam ut intelligas, quid hi de te sentiant. Egredere ex urbe, Catilina, libera rem publicam metu in exilium, si hunc vocem exspectas, proficiscere. Quid est, Catilina? Ecquid attendis, ecquid animadvertis horum silentium? Patiuntur, tacent. Quid exspectas auctoritatem loquentium, quorum voluntatem tacitorum perspicis? 21. At si hoc idem huic adulescenti optimo, P. Sestio, si fortissimo vero M. Marcello dixissem, jam mihi consuli hoc ipso in templo jure optimo senatus vim et manus intulisset. De te autem, Catilina, cum quiescunt, probant, cum patiuntur, decernunt, cum tacent, clamant: neque hi solum, quorum auctoritas est videlicet cara, vita vilissima, sed etiam equites Romani honestissimi atque optimi viri, ceterique fortissimi cives, qui stant circum senatum, quorum tu et frequentiam videre et studia perspicere et voces paulo ante exaudire potuisti. Quorum ego vix abs te jam diu manus ac tela contineo, eosdem facile adducam ut te haec, quae jam pridem vastare studes, relinquentem usque ad portas prosequantur.
IX.— 22. Quamquam quid loquor? Te ut ulla res frangat? Tu ut te unquam corrigas? Tu ut ullam fugam meditere? Tu ut exilium cogites? Utinam tibi istam mentem di immortales duint! Etsi video, si mea voce perterritus ire in exilium animum induxeris, quanta tempestas invidiae nobis, si minus in praesens tempus, recenti memoria scelerum tuorum, at in posteritatem impendeat. Sed est tanti, dum modo ista sit privata calamitas, et a rei publicae periculis sejungatur. Sed tu ut vitiis commoveare, ut legum poenas pertimescas, ut temporibus rei publicae cedas, non est postulandum. Neque enim is es, Catilina, ut te aut pudor unquam a turpitudine aut metus a periculo aut ratio a furore revocaverit. 23. Quam ob rem, ut saepe jam dixi, proficiscere, ac, si mihi inimico, ut praedicas, tuo conflare vis invidiam, recta perge in exilium; vix feram sermones hominum, si id feceris, vix molem istius invidiae, si in exilium jussu consulis ieris, sustinebo. Sin autem servire meae laudi et gloriae mavis, egredere cum importuna sceleratorum manu. Confer te ad Manlium, concita perditos cives, secerne te a bonis, infer patriae bellum, exsulta impio latrocinio, ut a me non ejectus ad alienos, sed invitatus ad tuos esse videaris. 24. Quamquam quid ego te invitem, a quo jam sciam esse praemissos, qui tibi ad Forum Aurelium praestolarentur armati? Cui sciam pactam et constitutam cum Manlio diem. A quo etiam aquilam illam argenteam, quam tibi ac tuis omnibus perniciosam esse confido ac funestam futuram, cui domi tuae sacrarium scelerum tuorum constitutum fuit, sciam esse praemissam? Tu ut illa diutius carere possis, quam venerari ad caedem proficisens solebas, a cujus altaribus saepe istam impiam dexteram ad necem civium transtulisti.
X.— 25. Ibis tandem aliquando, quo te jam pridem ista cupiditas effrenata ac furiosa rapiebat. Neque enim tibi haec res adfert dolorem, sed quandam incredibilem voluptatem. Ad hanc te amentiam natura peperit, voluntas exercuit, fortuna servavit. Nunquam tu non modo otium, sed ne bellum quidem, nisi nefarium concupisti. Nanctus es ex perditis atque ab omni non modo fortuna, verum etiam spe derelictis conflatam, improborum manum. 26. Hic tu qua laetitia perfruere! quibus gaudiis exsultabis! quanta in voluptate bacchabere, cum in tanto numero tuorum neque audies virum bonum quemquam neque videbis. Ad hujus vitae studium meditati illi sunt qui feruntur labores tui, jacere humi, non solum ad obsidendum stuprum, verum etiam ad facinus obeundum, vigilare non solum insidiantem somno maritorum, verum etiam bonis otiosorum. Habes, ubi ostentes, illam tuam praeclaram patientiam famis, frigoris, inopiae verum omnium, quibus te brevi tempore conectum senties. 27. Tantum profeci tum, cum te a consulatu reppuli, ut exsul potius tentare quam consul vexare rem publicam posses atque ut id, quod est abs te scelerate susceptum, latrocinium potius quam bellum nominaretur.
XI.—Nunc ut a me, patres conscripti, quandam prope justam patriae querimoniam detester ac deprecer, percipite, quaeso, diligenter quae dicam, et ea penitus animis vestris mentibusque mandate. Etenim si mecum patria, quae mihi vita mea multo carior est, si cuncta Italia, si omnis res publica sic loquatur; ‘M. Tulli, quid agis? Tune eum, quem esse hostem comperisti, quem ducem belli futurum vides, quem exspectari imperatorem in castris hostium sentis, auctorem sceleris, principemconjurationis, evocatorem servorum et civium perditorum, exire patiere, ut abs te non emissus ex urbe, sed immisus in urbem videatur? Nonne hunc in vincula duci, non ad mortem rapi, non summo supplicio mactari imperabis? 28. Quid tandem te impedit? Mosne majorum? At persaepe etiam privati in hac re publica perniciosos cives morte multarunt. An leges, quae de civium Romanorum supplicio rogatae sunt? At nunquam in hac urbe, qui a re publica defecerunt, civium jura tenuerunt. An invidiam posteritatis times? Praeclaram vero populo Romano refers gratiam, qui te, hominem per te cognitum, nulla commendatione majorum tam mature ad summum imperium per omnes honorum gradus extulit, si propter invidiam aut alicujus periculi metum salutem civium tuorum neglegis. 29. Sed si quis est invidiae metus, num est vehementius severitatis ac fortitudinis invidia quam inertiae ac nequitiae pertimescenda? An cum bello vastabitur Italia, vexabuntur urbes, tecta ardebunt, tum te non existimas invidiae incendio conflagraturum?’
XII.—His ego sanctissimis rei publicae vocibus et eorum hominum, qui hoc idem sentiunt, mentibus pauca respondebo. Ego, si hoc optimum factu judicarem, patres conscripti, Catilinam morte multari, unius usuram horae gladiatori isti, ad vivendum non dedissem. Etenim si summi viri et clarissimi cives Saturnini et Gracchorum et Flacci et superiorum complurium sanguine non modo se non contaminarunt, sed etiam honestarunt, certe verendum mihi non erat, ne quid hoc parricida civium interfecto invidiae mihi in posteritatem redundaret. Quodsi ea mihi maxime impenderet, tamen hoc animo fui semper, ut invidiam virtute partam gloriam, non invidiam putarem. 30. Quamquam nonnulli sunt in hoc ordine, qui aut ea quae imminent non videant, aut quae vident dissimulent: qui spem Catilinae mollibus sententiis aluerunt conjurationemque nascentem non credendo corroboraverunt; quorum auctoritatem secuti multi, non solum improbi, verum etiam imperiti, si in hunc animadvertissem, crudeliter et regie factum esse dicerent. Nunc intellego, si iste, quo intendit, in Manliana castra pervenerit, neminem tam stultum fore qui non videat conjurationem esse factam, neminem tam improbum qui non fateatur. Hoc autem uno interfecto intellego hanc rei publicae pestem paulisper reprimi, non in perpetuum comprimi posse. Quodsi se ejecerit secumque suos eduxerit et eodem ceteros undique collectos naufragos adgregaverit, exstinguetur atque delebitur non modo haec tam adulta rei publicae pestis, verum etiam stirps ac semen malorum omnium.
XIII.— 31. Etenim jam diu, patres conscripti, in his periculis conjurationis insidiisque versamur, sed nescio quo pacto omnium scelerum ac veteris furoris et audaciae maturitas in nostri consulatus tempus erupit. Quodsi ex tanto latrocinio iste unus tolletur, videbimur fortasse ad breve quoddam tempus cura et metu esse relevati, periculum autem residebit et erit inclusum penitus in venis atque in visceribus rei publicae. Ut saepe homines aegri morbo gravi, cum aestu febrique jactantur, si aquam gelidam biberunt, primo relevari videntur, deinde multo gravius vehementiusque adflictantur, sic hic morbus, qui est in re publica, relevatus istius poena, vehementius vivis reliquis ingravescet. 32. Quare secedant improbi, secernant se a bonis, unum in locum congregentur, muro denique, id quod saepe jam dixi, discernantur a nobis: desinant insidiari domi suae consuli, circumstare tribunal praetoris urbani, obsidere cum gladiis curiam, malleolos et faces ad inflammandam urbem comparare: sit denique inscriptum in fronte unius cujusque, quid de re publica sentiat. Polliceor vobis hoc, patres conscripti, tantam in nobis consulibus fore diligentiam, tantam in vobis auctoritatem, tantam in equitibus Romanis virtutem, tantam in omnibus bonis consensionem, ut Catilinae profectione omnia patefacta, inlustrata, oppressa vindicata esse videatis. 33. Hisce ominibus, Catilina, cum summa rei publicae salute, cum tua peste ac pernicie cumque eorum exitio, qui se tecum omni scelere parricidioque junxerunt, proficiscere ad impium bellum ac nefarium. Tum, tu, Juppiter, qui isdem quibus haec urbs auspiciis a Romulo es constitutus, quem Statorem hujus urbis atque imperii vere nominamus, hunc et hujus socios a tuis aris ceterisque templis, a tectis urbis ac moenibus a vita fortunisque civium arcebis, et homines bonorum inimicos, hostes patriae, latrones Italiae, scelerum foedere inter se ac nefaria societate conjunctos, aeternis suppliciis vivos mortuosque mactabis.