[1] De Hæresibus c. Comm. L. Danæi, 8vo. Oxon. 1631, et cum Vincentii Lirinensis Commonitorio, Cantabr. 1687, 12mo.

[2] Vid. inf. p. 183.

[3] Indicem rerum itidem ex Indice Benedictino excerpsit Clericus junior optimæque spei J. A. Ashworth, A.B. Ædis Christi Capellanus, ita tamen ut sanum ubique judicium exercuerit, pauca quædam, minus recte posita, correxerit, alia etiam de suo addiderit.

[4] Gen. 1, 1.

[5] Scripti anno circiter 400.

[6] Tam magnum quippe bonum est natura rationalis ut nullum sit bonum quo beata sit nisi Deus. Aug. de Nat. boni, c. 7.

[7] Invocas quidquid amas: invocas quidquid in te vocas: invocas quidquid vis ut veniat ad te. Aug. in Psal. 85.

[8] c. Manichæos, vid, l. vii. c. 1. §. 2. et c. 5.

[9] Omnis homo qui spiritum suum sequitur superbus est, Aug. in Ps. 141, 4. cum anima seipsa delectatur superba est; quia se pro summo habet, cum superior sit Deus. Idem. ep. 55. §. 18. Versio vetus habet "montes" quos de superbis exponit Aug. ad Ps. 96, 5. 143, 5. cf. ad Ps. 45, 4. 35, 7. Tract. i. 3. in Joann. De Vers. vid. Sabatier. Bibl. Lat. ad loc.

[10] Duæ sunt enim origines peccatorum; una spontaneâ cogitatione, alia persuasione alterius; quo pertinere arbitror quod propheta dicit, Ab occultis meis munda me, Domine, et ab alienis parce servo tuo. Aug. de Lib. Arb. l. iii. c. 10.

[11] Sic intelligamus Deum, si possumus, quantum possumus, sine qualitate bonum; sine quantitate magnum; sine indigentia creatorem; sine situ præsidentem; sine habitu omnia continentem; sine loco ubique totum; sine tempore sempiternum; sine ullâ sui mutatione mutabilia facientem, nihilque patientem. Quisquis Deum ita cogitat, etsi nondum potest omni modo invenire quid sit, pie tamen cavet, quantum potest, aliquid de eo sentire quod non sit. Aug. de Trinit. l. v. c. 1.

[12] Multi clamant in tribulatione, et non exaudiuntur; sed ad salutem, non ad insipientiam. Clamavit Paulus et auferretur ab eo stimulus carnis, et non est exauditus ut auferretur, et dictum est ei: Sufficit tibi gratia mea, nam virtus in infirmitate perficitur. Ergo non est exauditus; sed non ad insipientiam, sed ad sapientiam. Aug. ad. loc.

[13] In Ps. 7. v. fin. Non dixit Fiant tenebræ et factæ sunt tenebræ; et tamen ipsas ordinavit.—Aliud fecit et ordinavit; aliud autem non fecit, sed tamen etiam hoc ordinavit. Jam vero tenebris significari peccata &c. De Civ. Dei, l. ii. c 17. Deus sicut naturarum bonarum optimus Creator, ita malarum voluntatum justissimus ordinator. c. 20. sola lux placuit Creatori: tenebræ autem angelicæ etsi fuerant ordinandæ, non tamen fuerant approbandæ. c. 21. nec mala voluntas, quia naturæ ordinem servare noluit, ideo justi Dei leges omnia bene ordinantis effugit. De Prædestin. Sanctor. c. 16. Est in malorum potestate peccare. Ut autem peccando hoc vel hoc illa malitia faciant, non est in eorum potestate sed Dei dividentis tenebras, et ordinantis eas.

[14] Ut enim causa omnium morborum curaretur, id est superbia, descendit et humilis factus est Filius Dei.... Superbia quippe facit voluntatem suam; humilitas facit voluntatem Dei. Aug. tractat. 24. in Joann.

[15] In ecclesiis scilicet Occidentalibus sal Catechumenis gustandum dederunt, quo animum incorruptum, sincerum, et sapientem, declararent, qualis Christianorum esse deceret. vid. Liturgias Eccl. Occ. ap. Assem. Codex Liturg. t. i. Aug. de Catechizandis rudib. c. 26. Concil. Carthag. i. can. 5.

[16] Subjugemus nobis hanc fœminam si viri sumus:—sequamur Christum caput nostrum, ut et nos sequatur cui caput sumus. Aug. de vera relig. c. 41. vid. inf. l. xiii. c. 32.

[17] Recedere ab illo simplici et singulari bono, in istam multitudinem voluptatum, in amorem sæculi corruptionemque terrenam, fornicari est a Deo. Aug. Serm. 142. c. 2.

[18] Æneid. vi. 456.

[19] Æneid. ii.

[20] Non enim expugnatur in nobis temporalium amor nisi aliqua suavitate æternorum. Aug. de Musica, l. vi. c. 16.

[21] Quare crucifixus est? Quia lignum tibi humilitatis ejus necessarium erat. Superbia enim tumueras, et longe ab illa patria projectus eras; et fluctibus hujus sæculi interrupta est via, et qua transeatur ad patriam non est, nisi ligno porteris. Ipse factus est via, et hoc per mare;—tu, qui quomodo ipse ambulare in mari non potes, navi portare, ligno portare: crede in crucifixum et poteris pervenire. Aug. in Joan. tract. ii. §. 4.

[22] Cicero, Tuscul. i. c. 26.

[23] In Eunucho, act. iii. scen. 5. cf. Aug. de Civ. Dei, l. ii. c. 7 sqq.

[24] Æneid. i. 36-75.

[25] Nihil est esse, quam unum esse. Itaque in quantum quidque unitatem adipiscitur, in tantum est. Unitatis est enim operatio convenientia et concordia, quâ sunt, in quantum sunt. Nam simplicia per se sunt, quia una sunt; quæ autem non sunt simplicia, concordia partium imitantur unitatem, et in tantum sunt, in quantum assequuntur. Aug. de moribus Manich. c. 6.

[26] Ut enim in circulo quantumvis amplo unum est medium quo cuncta convergunt, quod centrum geometræ vocant, et quamvis totius ambitus partes innumerabiliter secari queant, nihil tamen est præter illud unum, quo cætera pariliter dimetiantur, et quod omnibus quasi quodam æqualitatis jure dominetur. Hinc vero in quamlibet partem si egredi velis, eo amittuntur omnia, quo in plurima pergitur. Sic animus à seipso fusus, immensitate quadam diverberatur, et verâ mendicitate conteritur, cum eum natura sua cogit, ubique unum quærere, et multitudo non sinit. Aug. l. i. de Ordine, c. 2. vide inf. l. ix. c. 4. §. 10. et xii. c. 16. sub fin.

[27] Fingis enim est, facis, formas, plasmas—Formas, inquit, dolorem in peccato, i.e. de dolore præceptum nobis facis, ut ipse dolor præceptum sit nobis. Quomodo nobis dolor est præceptum? Quando te flagellat qui pro te mortuus est. Qui et istos filios sic voluisti exercere et erudire, sic voluisti eis præcepta dare, ut non essent sine timore, ne amarent aliquid aliud, et obliviscerentur te verum bonum suum. S. Aug. ad loc.

[28] Animum enim peccati arguimus, cum eum convincimus superioribus desertis ad fruendum inferiora præponere. Aug. de Lib. Arb. l. 3. c. 1.

[29] Sallust. de Bell. Catil. c. 9.

[30] Post hanc autem dispensationem justum veniet judicium; de quo ita dicit, ut intelligamus unicuique homini supplicium fieri de peccato suo, et ejus iniquitatem in pœnam converti; ne putemus illam tranquillitatem et ineffabile lumen Dei de se proferre unde peccata puniantur, sed ipsa peccata sic ordinare, ut quæ fuerunt delectamenta homini peccanti sint instrumenta Domino punienti. Aug. in Ps. 7, 15.

[31] Nam et animæ in ipsis peccatis suis nonnisi quamdam similitudinem Dei, superbâ et præposterâ, et ut ita dicam servili libertate sectantur. Aug. de Trin. l. xi. c. 5. Ipsum etiam Deum Patrem peccantes imitantur impia superbia, justi pia liberalitate c. Secundin. Manich. c. 10.

[32] Noli modicum diligere, quasi a quo tibi modicum dimissum est: sed potius multum dilige à quo tibi multum tributum est. Si enim diligit, cui donatum est ne redderet; quanto magis debet diligere, cui donatum est ut haberet? Nam et quisquis ab initio pudicus permanet, ab illo regitur; et quisquis ex impudico pudicus fit, ab illo corrigitur; et quisquis usque in finem impudicus est, ab illo deseritur. Aug. de Sancta Virginitat. c. 42.

[33] Quippe ex eo misericordia dicitur quod miserum faciat cor, dolentis alieno malo. Aug. de Morib. Eccles. c. 27.

[34] Quid enim est detestabilius, et quod magis thesaurizet iram in die iræ, et revelationis justi judicii Dei, quam de malo alterius malâ diaboli similitudine lætari? Aug. de Catechiz. rud. c. 11. Et hoc fecit per infima ministeria, quibus id agere voluptatis est, quos exterminatores et angelos iracundiæ, divinæ Scripturæ nominant, quamvis ipsi nesciant quid de se agatur boni. His similes sunt homines, qui gaudent miseriis alienis, et risus sibi ac ludicra spectacula exhibent, vel exhiberi volunt "eversionibus" et erroribus aliorum. De Vera Relig. c. 40. Quis "eversori" minari saltem audebat? [quo tempore Donatistæ valuerunt] Ep. (ad Bonifac.) 185. c. 4. vid. et inf. l. v. c. 12.

[35] Nosti, Honorate, non aliam ob causam nos in tales homines incidisse, nisi quod se dicebant terribili auctoritate separatâ, merâ et simplici ratione eos qui se audire vellent introductores ad Deum, et errore omni liberaturos. Quid enim me aliud cogebat, annos fere novem, spretâ religione quæ mihi puerulo à parentibus insita erat, homines illos sequi ac diligenter audire, nisi quod nos superstitione terreri et fidem nobis ante rationem imperari dicerent, se autem nullum premere ad fidem nisi prius discussâ et enodatâ veritate? Quis non his pollicitationibus illiceretur, præsertim adolescentis animus, cupidus veri, etiam nonnullorum in schola doctorum hominum disputationibus superbus et garrulus, qualem me tunc invenerunt, spernentem scilicet quasi aniles fabulas, et ab eis promissum apertum et sincerum verum tenere atque haurire cupientem? Sed quæ rursum ratio revocabat ne apud eos penitus hærerem, ut me in illo gradu quem vocant Auditorum tenerem, ut hujus mundi spem et negotia non dimitterem, nisi quod ipsos quoque animadvertebam plus in refellendis aliis disertos et copiosos esse, quam in suis probandis firmos et certos manere? Aug. de Utilitate Credendi. Proœm.

[36] Pro exemplo sit salutatio, qua orditur "Epist. Fundamenti," etsi paullo post in alia omnia abeat. "Pax Dei invisibilis et veritatis notitia sit cum fratribus suis et carissimis, qui mandatis cœlestibus credunt pariter ac deserviunt: sed et dextera luminis tueatur et eripiat vos ab omni incursione maligna et a laqueo mundi: pietas vero Sancti Spiritus intima vestri pectoris adaperiat, ut ipsis oculis videatis animas vestras." Aug. de Actis cum Fel. Manich. i. 16. Tum vero confessio Fausti famosissima ap. Aug. c. Faust. xx. 1. "Nos Patris quidem Dei omnipotentis et Christi Filii ejus, et Spiritus Sancti, unum idemque sub Triplici appellatione colimus numen, sed Patrem quidem ipsum lucem incolere summam ac principalem, quam Paulus alias inaccessibilem vocat: Filium vero in hac secunda ac visibili luce consistere, qui quoniam sit et ipse geminus, (ut eum Apostolus novit, Christum dicens esse Dei virtutem et Dei sapientiam) virtutem quidem ejus in sole habitare credimus, sapientiam vero in luna: nec non et Spiritus Sancti, qui est majestas tertia, aeris hunc omnem ambitum sedem fatemur ac diversorium, cujus ex viribus ac spiritali profusione terram quoque concipientem gignere patibilem Jesum, qui est vita ac salus hominum, omni suspensus ex ligno." Similiter Secundinus (Ep. ad Aug.) "Habeo et ago gratias ineffabili ac Sacratissimæ Majestati, ejusque primogenito omnium luminum regi Jesu Christo, habeo gratias et supplex sancto refero Spiritui." Denique Fortunatus, (Disp. i. §. 3.) allatis pluribus S. Scripturæ locis "His rebus credimus, et hæc est ratio fidei nostræ, et pro viribus animi nostri mandatis ejus obtemperare, unam fidem sectantes hujus Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus Sancti." "His obscœnissimis pannis," justa indignatione ait Aug. teterrimis quibusdam allatis, "conamini assuere ineffabilem Trinitatem, dicentes Patrem in secreto quodam lumine habitare, Filii autem in sole virtutem, in luna sapientiam; Spiritum vero sanctum in aere." c. Faust. l. xx. c. 7. Fœde scilicet Manichæi, cum terrena omnia saperent, Nomina hæc figmentis suis obtenderunt, forsan quia se Christianos esse sibi ipsis persuadere voluerunt, cum nihil eorum systemati inesset, quod his veritatibus, vel locis S. Scripturæ, quos adduxerint vel e longinquo responderet. Spiritui Sancto præsertim, ne omnino prætereatur, sedes in aere assignatur; quare vero memoretur, nulla alia causa in promptu est, cum de muneribus ejus ullis omnino sileatur.

[37] Ὁῦτοι τὸν ἥλιον καὶ τὴν σελήνην θεοὺς ὀνομάζουσι, ποτὲ μὲν αὐτὸν ἀποκαλοῦντις Χριστόν. ποτὲ δὲ πλοῖα λέγοντες εἶναι τὰς τῶν τελευτώντων ψυχὰς ἀπὸ τῆς ὕλης μετάγοντα πρὸς τὸ φῶς. οὕτω γάρ φησι κατὰ μέρος τῆς πονηρᾶς ἀπαλλάττεσθαι κράσεως. Καὶ τὴν σελήνην δὲ μηνοειδῆ καὶ διχότομον γένεσθαι τῷ κενοῦσθαι. καὶ τὰς φωτοειδεῖς ψυχὰς απὸ μὲν τῆς ὕλης λαμβάνειν, ἀποτίθεσθαι δὲ εἰς τὸ φῶς. καὶ οὕτω κατὰ βραχὺ τῆς πονηρᾶς τὸ φῶς ἀπαλλάττεσθαι κράσεως. Theodoret. Hær. Fab. i. 27. Vos si spiritalis atque intelligibilis boni caritate ac non corporalium phantasmatum cupiditate arderetis, ut cito dicam quod de vobis notissimum est, solem istum corporeum non pro divina substantia, et pro sapientiæ luce coleretis. Aug. c. Faust. l. v. fin. Non norunt isti lucem nisi quem carneis oculis vident. Et ideo istum solem—isti sic colunt, ut particulam dicant esse lucis illius in qua habitat Deus. de Gen. c. Man. l. i. c. 3. Carnalis vestra cogitatio adeo a locis corporalibus non recedit, ut solem illum visibilem ac per hoc corporeum, qui contineri nisi corporali loco non potest, et Deum et partem Dei esse dicatis. c. Secundin. Manich. c. 20. Primo solem navim quandam esse dicitis; deinde cum omnium oculis rotundus effulgeat, vos eum triangulum esse perhibetis, i.e. per quandam triangulam cœli fenestram lucem istam mundo terrisque radiare. Ita fit ut—nescio quam navim per foramen triangulum micantem atque lucentem, quam confictam cogitatis, adoretis. c. Faust. l. xx. c. 6. Quidquid vero undique purgatur luminis, per quasdam naves, quas esse lunam et solem volunt, regno Dei, tamquam propriis sedibus, reddi. Quas itidem naves de substantia Dei pura perhibent fabricatas.—Naves autem illas, id est, duo cœli luminaria ita distinguunt, ut lunam dicant factam ex bona aqua, solem vero ex igne bono. c. Hæres. Repleri lunam dicunt, sicut repletur navis, ex fugitivâ Dei parte, quam commixtam principibus tenebrarum et eorum sordibus inquinatam credere—non dubitant. Hinc ergo impleri lunam, cum eadem pars Dei magnis laboribus ab inquinamento purgata, de toto mundo atque omnibus cloacis fugiens redditur Deo lugenti dum redeat: repleri vero per mensem dimidium, et alio dimidio in solem refundi, velut in aliam navem. Ep. 55. c. 4. cf. etiam locum ex Aug. c. Faust. allatum p. 32. not. d.

[38] Superstitio quædam puerilis me ab ipsâ (veri) inquisitione deterrebat, et ubi factus erectior illam caliginem dispuli, mihique persuasi docentibus potius quam jubentibus esse credendum, incidi in homines quibus lux ista quæ oculis cernitur inter summa et divina colenda videretur. Non assentiebar, sed putabam eos magnum aliquid tegere illis involucris, quod essent aliquando aperturi. Aug. in prœloquio libri de Vitâ beatâ.

[39] Juxta unam verò partem ac latus illustris illius ac sanctæ terræ erat tenebrarum terra profunda et immensa magnitudine, in qua habitabant ignea corpora, genera scilicet pestifera. Hic infinitæ tenebræ, ex eadem manantes natura inæstimabiles cum propriis fetibus, ultra quas erant aquæ cænosæ ac turbidæ cum suis inhabitatoribus, quarum interius venti horribiles ac vehementes cum suo principe et genitoribus. Rursum regio ignea et corruptibilis cum suis ducibus et nationibus. Pari more introrsum gens caliginis ac fumi plena, in qua morabatur immanis princeps omnium et dux, habens circa se innumerabiles principes, quorum omnium ipse erat mens atque origo: hæque fuerunt naturæ quinque terræ pestiferæ. Manich. ap. Aug. c. Ep. Manichæi, c. 15. Quinque antra gentis tenebrarum cum suis habitatoribus in quibus Manichæi phantasmata veritatis sibi nomen ausa sunt usurpare (ib. c. 18.) novimus tenebras, aquas, ventos, ignem, fumum, novimus etiam animalia, serpentia, natantia, volantia quadrupedia, bipedia, (ib. c. 31.) Quinque elementa quæ genuerunt principes proprios, genti tribuunt tenebrarum; eaque elementa his nominibus nuncupant, fumum, tenebras, ignem, aquam, ventum. In fumo nata animalia bipedia, unde homines ducere originem censent, in tenebris serpentia, in igne quadrupedia, in aquis natalia, in vento volatilia. de Hæres. c. 46.

[40] Vid. L. vii. c. 10. L. x. c. 7.

[41] Euod. Dic mihi unde male faciamus? Aug. Eam quæstionem moves, quæ me admodum adolescentem vehementer exercuit, et fatigatum in hæreticos impulit atque dejecit. Quo casu ita sum afflictus, et tantis obrutus acervis inanium fabularum, ut nisi mihi amor inveniendi veri opem divinam impetravisset, emergere inde, atque in ipsam primam quærendi libertatem respirare non possem. Aug. de Lib. Arbit. l. i. c. 2.

[42] Vid. L. vii. c. 12 et 16.

[43] In hoc enim sensibili mundo vehementer considerandum est, quid sit tempus et locus; ut quod delectat in parte, sive loci sive temporis, intelligatur tamen multo esse melius totum, cujus illa pars est: et rursus quod offendit in parte, perspicuum sit homini docto, non ob aliud offendere, nisi quia non videtur totum, cui pars illa mirabiliter congruit. Aug. de Ordine, b. ii. c. 19.

[44] Qua in re hoc primum dico, illorum hominum non tantum linguam verum etiam vitam fuisse propheticam; totumque illud regnum gentis Hebræorum magnum quemdam, quia et Magni Cujusdam, fuisse prophetam. Quocirca quod ad eos quidem adtinet, qui illic erant eruditi corde in sapientiâ Dei, [Ps. 89, 12. Vulg.] non solum in iis quæ dicebant, sed etiam in iis quæ faciebant; quod autem ad ceteros ac simul omnes illius gentis homines, in iis quæ in illis vel de illis divinitus fiebant, prophetia venturi Christi et Ecclesiæ perscrutanda est. Omnia enim illa, sicut dicit Apostolus, (1 Cor. 10. 6.) figuræ nostræ fuerunt. S. Aug. c. Faust. l. xxii. c. 24. "Scimus autem, sicut vocibus, ita et rebus prophetarum, tam dictis quam et factis prædicatur resurrectio." Tertull. de Resurr. Carn. c. 28.

[45] Quando enim mos erat, crimen non erat; et nunc propterea crimen est, quia mos non est: alia enim sunt peccata contra naturam, alia contra mores, alia contra præcepta. Aug. contra Faust. l. xxii. c. 47. Quæ cum ita sint, hæreticis quidem, sive Manichæis, sive quicumque alii patribus veteris Testamenti de pluribus calumniantur uxoribus, satis superque responsum est; si tamen capiunt non esse peccatum quod neque contra naturam committitur, quia non lasciviendi sed gignendi causâ illis fœminis utebantur, neque contra morem, quia illis temporibus ea factitabantur, neque contra præceptum, quia nullâ lege prohibebantur. August. de Bono Conjugali, c. 25.

[46] Quod agit indomita cupiditas ad corrumpendum animum, et corpus suum, Flagitium vocatur. Quod autem agit, ut alteri noceat, Facinus dicitur. Et hæc duo sunt genera omnium peccatorum: sed flagitia priora sunt. Quæ cum exinaniverint animum, et ad quandam egestatem perduxerint, in facinora prosilitur, quo removeantur impedimenta flagitiorum, aut adjumenta quærantur. Aug. de Doctr. Christian. L. iii. §. 16.

[47] Hæc enim tria genera vitiorum, id est, voluptas carnis et superbia et curiositas omnia peccata concludunt. Aug. in Ps. 8. vid. L. x. c. 30 sqq.

[48] Decalogus enim legis decem præcepta habet, quæ sic sunt distributa, ut tria pertineant ad Deum, septem pertineant ad homines.—Ad primum præceptum tres chordæ pertinent, quia Deus est Trinitas. Ad alterum verò præceptum, id est, ad dilectionem proximi, septem chordæ: quomodo vivatur inter homines.—Hæc jungamus illis tribus ad dilectionem Dei pertinentibus, si in psalterio decem chordarum volumus cantare canticum novum.—Ut autem cantet canticum novum, sit novus homo.—Si dilectione facitis, canticum novum cantatis: si timore facitis, facitis tamen, portatis quidem psalterium, sed nondum cantatis: si autem nec hoc facitis, projicitis ipsum psalterium. Melius est vel portare, quàm projicere: sed rursus, melius cum voluptate cantare, quàm cum onere portare. Aug. Serm. 9. de x Chordis, c. 5, 6, 7.

[49] Honor hominis verus est imago ac similitudo Dei, quæ non custoditur nisi ad ipsum, a quo imprimitur. Tanto magis itaque inhæretur Deo, quanto minus diligitur proprium. Aug. de Trin. xii. 11.

[50] Cave putes quidquam potuisse verius dici quam id quod dictum est, Radicem omnium malorum esse avaritiam (1 Tim. 6, 10.) h.e. plus velle quam sat est. Tantum autem sat est, quantum sibi exigit naturæ in suo genere conservandæ modus. Avaritia enim—non in solo argento vel in nummis—sed in omnibus rebus quæ immoderate cupiuntur intelligenda est, ubicunque omnino plus vult quisque quam sat est. de Lib. Arb. l. iii. §. 48. Hoc est quod persuasum est [Adamo et Evæ] ut suam potestatem nimis amarent, et, cum Deo pares esse vellent, illa medietate, per quam Deo subjecti erant, et corpora subjecta habebant,—male uterentur, i.e. contra legem Dei; atque ita quod acceperant amitterent; dum id quod non acceperant, usurpare voluerunt. Aug. de Gen. c. Man. l. ii. §. 22.

[51] Tantum porro opportunitatis affert ad aliquid agendum seu non agendum temporum secreta distinctio, ut nunc melius faciat qui nec unam duxerit, nisi se continere non possit. Tunc autem, etiam plures inculpabiliter ducebant et qui facilius continere possent, nisi aliud pietas illo tempore postularet. August. de Bono Conjugali, c. 15.

[52] c. Faust. l. xxii. c. 71. Quid ergo jam de exspoliatis Ægyptiis Faustus objicit, nesciens quid loquatur? Quod faciendo Moyses usque adeo non peccavit, ut non faciendo peccaret. Deus enim jusserat qui utique novit non solùm secundùm facta, verùm etiam secundùm cor hominis, quid unusquisque, vel per quem perpeti debeat.—Divinis imperiis cedendum obtemperando, non resistendum est disputando.—Nec licuit Moysen aliter quàm Deus dixerat facere, ut penes Dominum esset consilium jubendi, penes famulum autem obsequium peragendi. de Civ. Dei, l. i. c. 26. Sicut de Samsone aliud nobis fas non est credere [sc. eum divinitus jussum mortem sibi intulisse]. Cum autem Deus jubet, seque jubere sine ullis ambagibus intimat, quis obedientiam in crimen vocet, quis obsequium pietatis accuset?

[53] Vid. sup. ad §. 14. not. 44.

[54] Quia ergo illi obscuritatem Scripturarum irriserunt, quæ propterea clausæ erant, ut pulsantes exercerentur, non ut parvulis negarentur, humiliati sunt usque ad terram, ut cogitare amplius non possent, quam quod per terram percipitur. Per terram quid dico? Per carnem. Ut incorporalem Deum sentire non possent, et quidquid de Deo cogitarent, nonnisi corporaliter cogitarent. Aug. in Ps. 146. §. 13.

[55] Πάντα νομίζουσιν ἔμψυχα, καὶ τὸ πῦρ. καὶ τὸ ὕδωρ καὶ τὸν αερὰ, καὶ τὰ σπέρματα. οὔ δὴ χάριν οἱ καλούμενοι τέλειοι παρ' αὐτοῖς, οὔτε ἄρτον κλῶσιν οὔτε λάχανον τέμνουσιν, ἀλλὰ καὶ τοῖς ταῦτα δρῶσιν ὡς μιαιφόνοις προφανῶς ἐπαρῶνται. ἐσθίουσι δὲ ὁμῶς τὰ τεμνόμενα καὶ τὰ κλώμενα. Theod. Hær. Fab. i. 26. Κατ' αὐτῶν τὴν καλλίστην ἁίρεσιν, ὁ νοῦς κατ' αὐτούς ἐστιν τὰ ὄντα πάντα Alex. Lyc. §. 24. Ἔχειν δὲ ἐν τῷ κόσμῳ τῶν δύο τούτων ἀρχῶν τὰς ὑποστάσεις, καὶ τὴν μὲν μίαν ἀρχὴν πεποιηκέναι τὸ σῶμα. τὴν δὲ ψυχὴν εἶναι τῆς ἑτέρας. αὐτὴν δὲ εἶναι τὴν ψυχὴν τὴν ἐν ἀνθρώποις καὶ ἐν παντὶ ζώῳ καὶ πετεινῷ, καὶ ἑρπετῷ, καὶ κνωδαλῷ οὐ μόνον ἀλλὰ καὶ ἐν τοῖς φυτοῖς τὴν τῆς ζωῆς ἰκμάδα, κίνησιν εἶναι ψυχῆς φάσκων, ἧν καὶ ἐν τοῖς ἀνθρώποις ὑπάρχουσαν λέγει. Tyrbo de Manete ap. Epiph. Hær. 66. §. 8. Herbas enim atque arbores sic putant vivere, ut vitam quæ illis inest, et sentire credant, et dolere cum læduntur: nec aliquid inde sine cruciatu earum quemquam posse vellere aut carpere. Propter quod, agrum etiam spinis purgare, nefas habent. (Aug. de Hær.) Dicitis dolorem sentire fructum, cum de arbore carpitur, sentire cum conciditur, cum teritur, cum coquitur, cum manditur. c. Faust. vi. 4. Expedire dicunt homini fœneratorem esse quam agricolam. Qui enim in usuram, inquiunt, dat pecuniam, non lædit crucem luminis: qui autem agricola est, multum lædit crucem luminis. Quæris quam crucem luminis? Membra, inquiunt, illa Dei, quæ capta sunt in illo prælio, mixta sunt universo mundo, et sunt in arboribus, in herbis, in pomis, in fructibus. Dei membra vexat, qui terram sulco discindit: Dei membra vexat, qui herbam de terra vellit: Dei membra vexat qui pomum carpit de arbore. Aug. in Ps. 140. §. 12. Quid obsit arbori, non dico si pomum inde foliumve decerpas, (quod quidem apud vos, si quis non imprudentia, sed sciens fecerit, signaculi corruptor sine ulla dubitatione damnabitur,) sed omnino si eam radicitus eruas? Anima namque illa quam rationalem inesse arboribus arbitramini, arbore excisa vinculo solvitur; vos enim hoc dicitis. Revolutionem hominis in arborem, notum est vos, id est, auctorem ipsum vestrum pro ingenti pœna, non tamen pro summa, solere minitari.—Illas perhibetis et audire voces nostras, verba intelligere, et corpora motusque corporum intueri, cogitationes denique ipsas perspicere. De Mor. Man. l. ii. §. 55. Impietas rusticana plane, magisque lignea quam sunt ipsæ arbores quibus patrocinium præbet, quæ dolere vitem quando uva decerpitur, et non solum sentire ista cum cæduntur, sed etiam videre atque audire credit. Aug. de Quant. Animæ, §. 71.

[56] Ὅταν μέλλωσιν ἐσθίειν ἄρτων, προσεύχονται πρῶτον οὕτω λέγοντες πρὸς τὸν ἄρτον· οὔτε σὲ ἐγὼ ἐθέρισα, οὔτε ἤλεσα, οὔτε ἔθλιψά σε. οὔτε εἰς κλίβανον ἔβαλον, ἀλλὰ ἄλλος ἐποίησε ταῦτα, καὶ ἤνεγκέ μοι, ἐγὼ ἀναιτίως ἔφαγον. καὶ ὅταν καθ' ἑαυτὸν εἴπῃ ταῦτα, λέγει τῷ κατηχουμένῳ ἠυζάμην ὑπέρ σου καὶ οὕτως ἀφίσταται ἐκεῖνος. Tyrbo ap. Epiph. Hær. 66. §. 28. Acta Archelai. §. 9. Unde agriculturam, quæ omnium artium est innocentissima, tamquam plurium homicidiorum ream dementer accusant: itaque ipsi Electi, nihil in agris operantes, nec poma carpentes, nec saltem folia ulla vellentes, exspectant hæc afferri usibus suis ab Auditoribus suis, viventes de tot ac tantis secundùm suam vanitatem homicidiis alienis. (de Hær.) Vos cessantes expectatis quis Auditorum vestrorum propter vos pascendos cultello vel falcicula armatus in hortum prosiliat, homicida cucurbitarum, quarum vobis offerat, mirum dictu, viva cadavera.—Eas cum decerpsit vester Auditor, reus factus est, vestra indulgentia liberandus. c. Faust. vi. 4.

[57] Ipsam partem naturæ Dei dicunt ubique permixtam in cælis, in terris, sub terris, in omnibus corporibus, siccis et humidis, in omnibus carnibus, in omnibus seminibus arborum, herbarum, hominum, animalium: non potentia divinitatis sine ullo nexu incoinquinabiliter, inviolabiliter, incorruptibiliter omnibus rebus administrandis regendisque præsentem, quod nos de Deo dicimus; sed ligatam, oppressam, pollutam, quam solvi, liberari, purgarique dicunt, non solum per discursum solis et lunæ, et virtutes lucis, verum etiam per Electos suos. Per Electos autem suos purgari dicunt eamdem ipsam commixtam partem ac naturam Dei, manducando scilicet et bibendo: quia eam in alimentis omnibus dicunt ligatam teneri; quæ cum ab Electis, velut sanctis, in refectionem corporis manducando et bibendo assumuntur, per eorum sanctitatem solvi, signari et liberari. Aug. de Nat. boni c. Man. c. 44. Ipsam verò boni à malo purgationem ac liberationem, non solùm per totum mundum et de omnibus ejus elementis virtutes Dei facere dicunt, verum etiam Electos suos per alimenta quæ sumunt. Et eis quippe alimentis, sicut universo mundo, Dei substantiam perhibent esse commixtam: quam purgari putant in Electis suis eo genere vitæ, quo vivunt Electi Manichæorum, velut sanctius et excellentius Auditoribus suis. Nam his duabus professionibus, hoc est Electorum et Auditorum, ecclesiam suam constare voluerunt. In ceteris autem hominibus, etiam in ipsis Auditoribus suis, hanc partem bonæ divinæque substantiæ quæ mixta et colligata in escis et potibus detinetur, maximeque in eis qui generant filios, artius et inquinatiùs colligari putant. (de Hær.) Cibi qui de frugibus et pomis parantur, si ad sanctos, id est, ad Manichæos veniant, per eorum castitatem et orationes et psalmos quidquid in eis est luculentum et divinum purgatur, id est, ex omni parte perficitur, ut ad regna propria sine ulla sordium difficultate referatur. de mor. Manich. ii. 15. Nos, inquiunt, quia fide Manichæi illuminati sumus, orationibus et psalmis nostris, qui Electi sumus, purgamus inde vitam quæ est in illo pane, et mittimus illam ad thesauros cælorum. Tales sunt Electi, ut non sint salvandi a Deo, sed salvatores Dei. Et ipse est Christus, dicunt, crucifixus in toto mundo. Ego in Evangelio Salvatorem acceperam Christum, vos autem estis in libris vestris salvatores Christi. Aug. in Ps. l. c.

[58] Quod ea, quæ vobis quasi purganda offeruntur ad epulas, nefas putatis, si quis alius præter Electos ad cibandum tetigerit, quantæ turpitudinis et aliquando sceleris plenum est? Siquidem sæpe tam multa dantur, ut consumi facile a paucis non possint. Et quoniam sacrilegium putatur, vel aliis dare, quod redundat, vel certe abjicere, in magnas contrudimini cruditates, totum, quod datum est, quasi purgare cupientes. Jam vero distenti, et prope crepantes, eos, qui sub vestra disciplina sunt, pueros ad devoranda reliqua crudeli dominatione compellitis, ita ut cuidam sit Romæ objectum, quod miseros parvulos cogendo ad vescendum tali superstitione necaverit. Quod non crederem, nisi scirem, quantum nefas esse arbitremini, vel aliis hæc dare, qui Electi non sunt, vel certe projicienda curare. Unde illa vescendi necessitas restat quæ ad, turpissimam crudelitatem pæne quotidie, aliquando tamen potest et usque ad homicidium pervenire. Aug. de mor. Manich. c. 15. cf. c. 13. Si autem occiduntur cum decerpuntur, quomodo eis inest vita, cui purgandæ atque recreandæ manducando atque ructando vos asseritis subvenire. c. Faust. vi. 4. Ista sacrilega deliramenta vos cogunt, non solum in cælo atque in omnibus stellis, sed etiam in terra, atque in omnibus quæ nascuntur in ea, confixum atque concretum Christum dicere non jam Salvatorem vestrum, sed a vobis salvandum, cum ea manducatis atque ructatis. ib. ii. 5. cf. v. 10. &c.

[59] Nostis Fratres, quod non est prætermittendum, quasi justos, eminentiores, in se tenentes velut primum gradum justitiæ, Electos vocari apud Manichæos. Electi quidem Dei sunt omnes sancti, et habemus hoc in Scripturis: sed usurparunt sibi illud nomen, et quasi familiarius sibi applicaverunt, ut tamquam proprie jam Electi appellentur. Aug. in Ps. 140. §. 10. Auditores qui appellantur apud eos, et carnibus vescuntur, et agros colunt, et si voluerint, uxores habent, quorum nihil faciunt qui vocantur Electi. Aug. Ep. 236. ad Deuter. Auditores vocantur, quod videlicet tanquam meliora et majora præcepta observare non possint, quæ observantur ab eis quos Electorum nomine discernendos et honorandos putant. (Aug. c. litt. Petilian. iii. 17.) Auditoribus vestris, quos tanquam distinctos a genere sacerdotum dixisti, secundum veniam hæc [carnes] edenda conceditis. (c. Faust. xxx. 5.) His duabus professionibus, hoc est, Electorum et Auditorum, ecclesiam suam constare voluerunt. de Hæres. οἱ καλούμενοι τέλειοι παρ' αὐτοῖς. Theodoret l. c.

[60] Hinc est, quod mendicanti homini, qui Manichæus non sit, panem, vel aliquid frugum, vel aquam ipsam, quæ omnibus vilis est, dari prohibetis, ne membrum Dei, quod his rebus admixtum est, suis peccatis sordidatum a reditu impediat. Aug. de Mor. Manich. c. 15. Quæ cum ita sint, etiam panem mendicanti dare prohibetis; censetis tamen propter misericordiam vel potius propter invidiam nummos dari. Quid hic prius arguam, crudelitatem an vecordiam? Ib. c. 16. Panem mendicanti non porrigit: quæris, quare? Ne vitam quæ est in pane, quam dicunt membrum Dei, substantiam divinam, mendicus ille accipiat, et liget eam in carne. Ergo buccella ne detur mendico, et ploret in buccella membrum Dei, mendicus fame moriturus est? Falsa misericordia in buccellam, facit verum homicidium in hominem. Aug. in Ps. 140. §. 11. Παρὰ Μανιχαίοις ἔλεος οὐκ ἔστιν, ἀλλὰ καὶ ἐχθρόν ἐστι, παρ' αὐτοῖς, τὸ ἐλεεῖν πένητα. Athanasius Hist. de Arian. ad Monach. c. 61. Τὴν δὲ εἰς τοὺς πένητας γινομένην διαβάλλουσι φιλανθρωπίαν, τῆς ὕλης εἶναι λέγοντες θεραπείαν. Theodoret. Hær. Fab. l. 26.

[61] Sed me duo quædam maxime, quæ incautam illam ætatem facile capiunt, per admirabiles adtrivere circuitus, quorum est unum familiaritas, nescio quomodo repens quadam imagine bonitatis, tamquam sinuosum aliquod vinculum multipliciter collo involutum. Alterum quod quædam noxia victoria pene mihi semper in disputationibus proveniebat disserenti cum Christianis imperitis, sed tamen fidem suam certatim, ut quisque posset, defendere molientibus. Quo successu creberrimo gliscebat adolescentis animositas, et impetu suo in pervicaciæ magnum malum imprudenter vergebat. Quod altercandi genus quia post eorum auditionem aggressus eram, quidquid meo vel qualicumque ingenio vel aliis lectionibus poteram, solis illis libentissime tribuebam. Ita ex illorum sermonibus ardor in certamina, ex certaminum proventu amor in illos quotidie movebatur. Ex quo accidebat, at quidquid dicerent, miris quibusdam modis, non quia sciebam, sed quia optabam verum esse, pro vero approbarem. Ita factum est, ut quamvis pedetentim atque caute, tamen diu sequerer homines nitidam stipulam viventi animæ præferentes. [vid. sup. §. 18. not. 60.] Aug. de duab. anim. c. Manich. §. 11. "Visum est huc ascribere Augustini locum ex lib. 3. contra Litteras Petiliani Donatistæ, c. 17: 'Me etiam presbyterum fuisse Manichæorum, vel falsus vel fallens mirabili temeritate contendat. Verba tertii libri Confessionum mearum, quæ per seipsa, et de multis ante et postea dictis, manifestissima sunt legentibus, sub quo ei videtur intellectu proponat atque arguat.' Quænam vero sint verba illa, quæ suo avulsa loco proterve interpretabatur Petilianus, nobis incompertum est; forte an ista capitis sexti: 'Nam versum et carmen etiam ad vera pulmenta transfero.' Quippe amatoria maleficia mulieri data exprobrabat Augustino, ut videre est in ejusdem libri contra Petiliani Litteras capite 16." [ed. Ben.] Atqui id nihil omnino fuisset ad rem, neque enim de his agitur, sed de presbyteratu, quo Aug. inter Manichæos functum esse contendit. Verba porro e cap. 6. allata, calumniæ in c. 16. e Petiliano excerptæ apprime respondent; sunt enim "eulogiæ panis simpliciter et hilariter datæ" quales iste "ridiculo nomine venenosæ turpitudinis ac furoris infamavit;" "pulmentum" enim "cibus delicatus et suavis dictus est a pulpa." J. de Janua ap. Du Cange. Calumniæ vero de presbyteratu ab his omnino diversæ sunt, et loco diverso allatæ. Mihi vero nihil dubium est, quin verba ab initio Lib. 4ti. arripuerit Petilianus, "illac autem purgari nos ab istis sordibus expetentes cum eis qui appellarentur electi et sancti" et seorsim sumpta eo detorserit, ut Augustinum inter "electos" unde presbyteri selecti sunt, versatum fuisse contenderet. Forsan etiam "electos" et "presbyteros" inter se confudit. Quod vero hanc calumniam refutet ea ipsa sententia unde arrepta sit, nullam habet difficultatem, imo optime convenit cum iis, quæ ait Aug. "verba quæ per se ipsa manifestissima sunt legentibus." Quippe cum eum inter "Electos" non annumeratum fuisse hæc ipsa verba innuant, eo tamen, posteriore parte abscissa, detorqueri possint ut id ipsum affirmare videantur. Jam vero loco "Verba tertii libri," in MSS. omnibus "quarta libri" legi, ex edit. Bened. ad loc. serius didici, quod rem extra controversiam ponit. Exstat tamen alius locus, qui eodem facilius detorqueri posset, L. v. §. 18.

[62] Officinam aqualiculi vestri, ubi Deum vestrum illo prælio confractum, reformare possetis. c. Faust. vi. 4.

[63] Suis Auditoribus ideo hæc (homicidia vid. sup. l. iii. p. 39. not. 55) arbitrantur ignosci, quia præbent inde alimenta Electis suis; ut divina illa substantia in eorum ventre purgata, impetret eis veniam, quorum traditur oblatione purganda. Animas Auditorum suorum in Electos revolvi arbitrantur, aut feliciore compendio in escas Electorum suorum, ut jam inde purgatæ in nulla corpora revertantur. Ceteras autem animas et in pecora redire putant, et in omnia quæ radicibus fixa sunt atque aluntur in terra. (de Hær.) Poma ipsi non decerpitis, herbamque non vellitis, sed tamen ab auditoribus vestris decerpi et evelli atque afferri vobis jubetis, non ut iis qui afferunt tantum, set ut iis etiam quæ afferuntur, prodesse possitis. Aug. de mor. Manich. l. ii. §. 57. vid. sup. l. iii. c. 10. not. 56. p. 40. Auditores, ante Electos genua figunt, ut eis manus supplicibus imponantur non a solis presbyteris vel episcopis aut diaconibus eorum, sed a quibuslibet Electis. Aug. Ep. 236. ad Deuter.

[64] Nullo regente, per suam potestatem beatus esse solus Deus potest. Aug. de Gen. c. Manich. ii. 15.

[65] Ille est vere castus, qui Deum attendit, et ad ipsum solum se tenet. Aug. de vita beata, §. 18. Si Deum quæreret, castus esset, quia legitimum maritum anima Deum habet. Quisquis a Deo præter Deum aliquid quærit, non caste Deum quærit. Si uxor amet maritum quia dives est, non est casta. Non enim maritum amat sed aurum mariti. Serm. 137. de verb. Ev. Joan. c. 10. Qui aliud præmium petit a Deo, et propterea vult servire Deo; carius facit quod vult accipere, quam ipsum a quo vult accipere. Quid ergo, nullum præmium Dei? Nullum, præter ipsum. Præmium Dei, ipse Deus est. Hoc amat, hoc diligit: si aliud dilexerit, not erit castus amor. Recedis ab igne immortali, frigesces, corrumperis. Noli recedere, corruptio tua erit, fornicatio tua erit. Aug. in Ps. 72. §. 32. Timoris casti nomine ea voluntas significata est, qua nos necesse erit nolle peccare, et non sollicitudine infirmitatis, ne forte peccemus, sed tranquillitate caritatis cavere peccatum. De Civ. Dei, xiv. c. 9. §. 5.

[66] Volentes intelligere Deum, usque ad lucis istius visibilis cogitationem venerunt, ultra ire non potuerunt: et tales campos lucis fecerunt in regno Dei, qualem videbant hunc solem, quasi fructum lucis illius. Aug. in Ps. 146. §. 13. Quia non distinguunt [Manichæi

[67] Quis diligit quod ignorat? Et quid est Deum scire nisi eum conspicere firmeque percipere? Nimirum autem cavendum est, ne credens animus id quod non videt, fingat sibi aliquid quod non est, et speret diligatque quod falsum est. Quod si sit, non erit caritas de corde puro et conscientia bona et fide non ficta. De Trin. viii. §. 6.

[68] Scilicet, Vindicianus ex nomine postea designatus lib. 7. cap. 6. et ab Augustino laudatus in Epist. 138. ad Marcellinum, n. 3. (Ben.)

[69] Vid. sup. §. 3. not. 65.

[70] Baptismum enim Manichæi, (qualis tunc temporis erat Aug.) pro nihilo habuerunt; et ideo forsan inter alia, hoc tum insigne miraculum edidit Deus, quo eum, cui munera tanta in Ecclesia sua destinabat, ad meliorem mentem revocaret. "Manichæi lavacrum regenerationis, id est, aquam ipsam, dicunt esse superfluam, nec prodesse aliquid, profano corde contendunt.—Manichæi visibile destruunt elementum, Pelagiani autem etiam invisibile Sacramentum." Aug. c. 2. Epp. Pelag. l. ii. c. 2. "Quid eis [Pelagianis] prodest, baptismum omnibus ætatibus necessarium confiteri, quod Manichæi dicunt in omni ætate superfluum." ib. iv. 4. "Non illic [apud Manichæos] ita appellari catechumenos, tanquam Baptismus quandoque eis debeatur." c. litt. Petil. iii. 17. "Baptismum in aqua nihil cuiquam perhibent salutis afferre: nec quemquam eorum quos decipiunt, baptizandum putant." de Hæres. Num vero alium quendam ritum pro arbitrio suo excogitârint, qui Baptismi vices suppleret, nihil ad hanc rem pertinet: loca tamen quæ ad eum adstruendum afferunt, nihil probant. Etenim loco de mor. Eccl. Cath. c. 35. de Catholicis haud dubie agitur; Felix autem (Actt. c. Fel. Manich. i. 19.) e ritu Catholico hæresin suam propugnare studet, e concessis argumentum ducens. Eodem argumento sed tantum "ad hominem" utuntur Faustus l. xxiv. c. 1. et ipse Manes Ep. ad Menoch ap. Aug. Op. Imp. iii. 187.

[71] Sup. L. iii. §. 10 et 12. inf. §. 12.

[72] Si quis dixerit, Non esse, quam miserum me esse mallem: respondebo, Mentiris. Nam et nunc miser es, nec ob aliud mori non vis, nisi ut sis: ita cum miser nolis esse, esse vis tamen. Age igitur gratias ex eo quod es volens, ut quod invitus es auferatur. Volens enim es, et miser invitus es. Aug. de lib. Arb. iii. §. 18.

[73] Horat. Carm. lib. i. od. 3.

[74] Qui duo corporibus, mentibus unus erant. Ovid. Trist. l. iv. Eleg. iv. 72.

[75] Retract. lib. ii. c. 6. In quarto libro, cum de amici morte animi mei miseriam confiterer, dicens quod anima nostra una quodammodo facta fuerat ex duabus. "Et ideo," inquam, "forte mori metuebam, ne totus ille moreretur, quem multum amaveram:" (c. 6.) quæ mihi quasi declamatio levis, quam gravis confessio videtur; quamvis utcumque temperata sit hæc ineptia in eo quod additum est, "forte."

[76] Vid. sup. §. 9.

[77] Sup. L. i. c. 1. inf. c. 10 et 12. §. 18. et vi. 16.

[78] Sup. i. 2 et 3.

[79] Sup. §. 13.

[80] In hac vita homines magnis laboribus requiem quærunt et securitatem, sed pravis cupiditatibus non inveniunt. Volunt enim requiescere in rebus inquietis et non permanentibus: et quia illæ tempore subtrahuntur et transeunt, timoribus et doloribus eos agitant, nec quietos esse permittunt. Aug. de Cat. Rud. §. 24.

[81] Vid. inf. ad L. xiii. c. 28.

[82] Totus enim ille sermo non de singulis syllabis aut litteris sed de omnibus pulcher est. Aug. de Gen. c. Manich. i. 21.

[83] Quoquo te verteris, vestigiis quibusdam quæ operibus suis impressit loquitur tibi, et te in exteriora labentem ipsis exteriorum formis intro revocat.—Væ qui derelinquunt te ducem, et oberrant in vestigiis tuis; qui nutus tuos pro te amant, et obliviscuntur quid innuas, O suavissima lux purgatæ mentis sapientia: non enim cessas innuere nobis quæ et quanta sis, et nutus tui sunt omne creaturarum decus. Aug. de Lib. Arb. l. ii. c. 16.

[84] Hoc bonum non longe positum est ab unoquoque nostrum, in illo enim vivimus, movemur, et sumus. Sed dilectione standum est ad illud, et inhærendum illi, ut præsente perfruamur a quo sumus, quo absente nec esse possemus. Aug. de Trin. l. viii. §. 5, 6. Pudeat cum alia non amentur nisi quia bona sunt, eis inhærendo non amare bonum ipsum unde bona sunt. Ib. c. 3.

[85] Quia homines appetentes ea quæ foris sunt, etiam a se ipsis exsules facti sunt, data est etiam conscripta lex, non quia in cordibus scripta non erat; sed quia tu fugitivus eras cordis tui, ab illo qui ubique est comprehenderis, et ad te ipsum intro revocaris. Propterea scripta lex quid clamat eis qui deseruerunt legem scriptam in cordibus suis? Redite, prævaricatores, ad cor.—Quod ergo tibi non vis fieri, noli alteri facere. Judicas enim malum esse in eo quod pati non vis: et hoc te cogit nosse lex intima in ipso tuo corde conscripta. Aug. in Ps. 57. §. 1.

[86] Deficitur non ad mala, sed male; id est, non ad malas naturas, sed ideo male, quia contra ordinem naturarum, ab eo qui summe est, ad id quod minus est. Aug. de Civ. Dei, l. xii, c. 8.

[87] Quid tam iniquum quam ut bene sit desertori boni? neque ullo modo fieri potest ut ita sit. Sed aliquando amissi superioris boni non sentitur malum, cum habetur quod amatum est inferius bonum. Sed divina justitia est, ut qui voluntate amisit quod amare debuit, amittat cum dolore quod amavit. Aug. de Gen. ad lit. l. viii. c. 14.

[88] Perversa celsitudo est, deserto eo cui debet animus inhærere principio, sibi quodam modo fieri atque esse principium—Est igitur aliquid humilitatis miro modo quod sursum faciat cor, et est aliquid elationis quod deorsum faciat cor—Pia humilitas facit subditum superiori; nihil est autem superius Deo: et ideo exaltat humilitas, quæ facit subditum Deo. Elatio autem quæ in vitio est, eo ipso quo respuit subjectionem, et cadit ab illo, quo non est quidquam superius, et ex hoc erit inferius. Aug. de Civ. Dei, xiv. 13.

[89] Pœnitendi humilitate altitudinem suam accipit anima. Aug. de Lib. Arb. l. iii. c. 5. Viam nobis fecit per humilitatem: quia per superbiam recesseramus a Deo, redire ad eum nisi per humilitatem non poteramus, et quem nobis præponeremus ad imitandum, non habebamus. Omnis enim mortalitas hominum superbia tumuerat. Ne ergo dedignaretur homo imitari hominem humilem, Deus factus est humilis, ut vel sic superbia generis humani non dedignaretur sequi vestigia Dei. Aug. in Ps. xxxiii. Enarr. l. §. 4. cf. de Fide et Symbolo, §. 6.

[90] Licet subtilissime disseratur, ipsam mentem hominis in qua factus est ad imaginem Dei, quamdam scilicet rationalem vitam, distribui in æternæ contemplationis veritatem, et in rerum temporalium administrationem, atque ita fieri quasi masculum et feminam, illa parte consulente, hac obtemperante: in hac tamen distributione non recte dicitur imago Dei, nisi illud quod inhæret contemplandæ incommutabili veritati. Aug. de Gen. ad lit. l. iii. c. 22.

[91] Haud scio an legendum sit "sensu."

[92] Ex his suis fabulis vanis atque impiis coguntur dicere, animas bonas, quas censent ab animarum malarum, naturæ scilicet contrariæ, commixtione liberandas, ejus, cujus Deus est, esse naturæ. de Hær. Manichæi dicunt, animam particulam Dei, naturæ malæ commixtione habere peccatum. c. 2. Epp. Pelag. l. ii. c. 2. Agnoscat anima conditionem suam: non est Deus. Cum se anima putat Deum, offendit Deum: non invenit salvatorem, sed invenit damnatorem. Quoniam Deus quando animas malas damnat, non se damnat: si autem anima hoc est quod Deus, se damnat.—Ideo pars Dei non sum, quia substantia Dei, natura Dei, errare non potest:—sicut tu ipse confiteris, erraveras. Erraverat ergo natura Dei? Ierat in immunditiam natura Dei? Adulteria committebat natura Dei? Stupra illicita faciebat natura Dei? Cæca nesciebat qua iret natura Dei? Facinoribus et flagitiis obruebatur natura Dei? Erubesce, da honorem Deo. Aug. Serm. 183. Ideo non est credendum animam nostram hoc esse quod Deus est: quia si hoc esset, nec sua voluntate, nec aliqua necessitate in deterius mutaretur. Aug. de agone Christiano, c. 10. Non in tantam blasphemiam caderent, putando se esse naturam et substantiam Dei. c. Faust. xii. 13. Animas non solum hominum sed etiam pecorum, de Dei esse substantia, et omnino partes Dei esse arbitrantur. Aug. Ep. 236. ad Deuter. Illum quomodo video pauperem spiritu [quod jactitabant Manichæi] qui tam superbus est ut animam suam Deum credat nec captivum erubescat? c. Faust. vi. 7.

[93] (Anima bona) quam Dei partem atque naturam universo mundo, et omnibus quæ in eo sunt, opinatur esse permixtam; in homine autem per concupiscentiam decipi. Quam concupiscentiam, quod sæpe inculcandum est, non vitium substantiæ bonæ, sed malam vult esse substantiam. Aug. Op. Imp. iii. 186. Peccatorum originem non libero arbitrio voluntatis, sed substantiæ tribuunt gentis adversæ: quam dogmatizantes esse hominibus mixtam omnem carnem, non Dei, sed malæ mentis perhibent esse opificium, quæ à contrario principio Deo coæterna est. adv. Hær.

[94] Fel. Aut facta, aut missa, aut data ex Deo est [anima]. Ergo si ex Deo est, et polluta est, et venit Christus eam liberare de pollutione, quare culpas Manichæum? Aug. Ego dico animam non naturam Dei, sed factam a Deo, per liberum arbitrium peccasse, et peccato esse pollutam, et per Dei misericordiam in pœnitentia liberatam: tu autem ipsam naturam Dei, quod Deus est, Deum de Deo dicis in gente tenebrarum captum atque pollutum: et multum interest inter id quod de se Deus genuit, et quod fecit non de se, sed ex nihilo, id est, cum omnino non esset, a Deo accepit ut esset, id est, ut institueretur. Aug. Actt. c. Fel. Manich. ii. 18. Carnalem concupiscentiam, qua caro concupiscit adversus spiritum, non ex vitiata in primo homine natura nobis inesse infirmitatem, sed substantiam volunt esse contrariam, sic nobis adhærentem, ut quando liberamur atque purgamur, separetur a nobis, et in sua natura etiam ipsa immortaliter vivat: easque duas animas, vel duas mentes, unam bonam, alteram malam, in uno homine inter se habere conflictum, quando caro concupiscat adversus spiritum, et spiritus adversus carnem. adv. Hær. Vid. inf. v. 10. §. 18. vii. 3. §. 4. ix. 4. §. 10.

[95] In quem locum quisque ceciderit, ibi debet incumbere ut surgat. Ergo ipsis carnalibus formis, quibus detinemur, nitendum est ad eas cognoscendas, quas caro non nuntiat. Eas enim carnales voco, quæ per carnem sentiri queunt, id est, per oculos, per aures, ceterosque corporis sensus. His ergo carnalibus vel corporalibus formis inhærere amore pueros necesse est, adolescentes vero prope necesse est, hinc jam procedente ætate non est necesse. Aug. de vera Relig. c. 24.

[96] Sicut pictura cum colore nigro, suo loco posito, ita universitas rerum, si quis possit intueri, etiam cum peccatoribus pulchra est, quamvis per se ipsos consideratos sua deformitas turpet. Aug. de Civit. Dei, l. xi. c. 23.

[97] Dicuntur in Scripturis inimici Dei, qui non natura, sed vitiis adversantur ejus imperio: nihil ei valentes nocere, sed sibi. Inimici enim sunt resistendi voluntate, non potestate lædendi. Ibid. xii. 3.

[98] Non efficiunt malitia sua ut sub Dei administratoris imperio, virtute, sapientia, et decus et ordo universitatis aliqua ex parte turpetur; cum suis quibuscumque voluntatibus etiam malis tribuantur certi et congrui limites potestatum, et pondera meritorum, ut etiam cum ipsis convenienter justeque ordinatis universitas pulchra sit. Aug. de Gen. ad lit. l. xi. c. 21.

[99] Faustus quidam fuit, gente Afer, civitate Milevitanus, eloquio suavis, ingenio callidus. Aug. c. Faust. l. i. init. Deliciarum affluentia non solum Mattarios [Manichæos ita dictos quia in mattis dormierunt] fastidiebat, sed etiam domum patris sui hominis pauperis Milevitani. (ib. v. 5.) Delicias Fausti, notas omnibus Auditoribus Manichæorum et eis maxime qui sunt Romæ. (ib. 7.) Erat Fausto ingenium. (ib. xvi. 26.)

[100] Vid. e. g. sup. L. iii. c. 6. not. 35

[101] Pecora campi congruentissime accipiuntur homines in carnis voluptate gaudentes, ubi nihil arduum, nihil laboriosum adscendunt.—Vide nunc etiam volucres cœli, superbos, de quibus dicitur, posuerunt in cœlum os suum. Vide quam in altum vento portentur, qui dicunt, linguam &c. Ps. xi. 5.—Intuere etiam pisces maris, h.e. curiosos, qui perambulant semitas maris i.e. inquirunt in profundo hujus sæculi temporalia, quæ tanquam semitæ in mari tam cito evanescunt et intereunt, quam rursus aqua confundatur, postquam transeuntibus locum dederit.—Non enim ait tantum "ambulant" sed "perambulant" dixit, ostendens pertinacissimum studium inania et præterfluentia requirentium. Aug. in Ps. viii. §. 13. De hac autem triplici vitiorum distributione, vid. sup. L. iii. §. 16. et inf. x. c. 30 sqq.

[102] Ipse patria quo imus, ipse via qua imus; per ipsum ad ipsum eamus, et non erramus. Aug. Ser. 92. Deus Christus patria est quo imus; homo Christus via est qua imus. Ib. 123. §. 3. (Christus) deducit (nos) tamquam dux, et in se ducit, tanquam via, et ad se perducit, tanquam patria. Aug. in Ps. lx. §. 4.

[103] Laudabilior est animus, cui nota est vel infirmitas sua, quam qui ea non respecta, vias siderum scrutatur etiam cogniturus, aut qui jam cognitas tenet, ignorans ipse qua ingrediatur ad salutem ac firmitatem suam. Aug. de Trin. iv. proœm.

[104] Promissionem Domini Jesu Christi de Paracleto Spiritu-sancto in suo hæresiarcha, Manichæo dicunt esse completam. Unde se in suis litteris Jesu Christi apostolum dicit, eo quod Jesus Christus se missurum esse promiserit, atque in illo miserit Spiritum Sanctum. Propter quod etiam ipse Manichæus duodecim discipulos habuit, ad instar apostolici numeri, quem numerum Manichæi hodieque custodiunt. Aug. de Hæres.