XIV. Fide et spe corroboramur.15. Et ego dico: Deus meus, ubi es? Ecce ubi es*. Respiro in te paululum, cum Ps. 41, 5.effundo super me animam meam in voce exsultationis et confessionis, soni festivitatem celebrantis. Et adhuc tristis est, quia relabitur et fit abyssus; vel potius, sentit adhuc se esse abyssum. Dicit ei fides mea quam accendisti in nocte ante pedes meos: Quare tristis es, anima mea, et quare conturbas me? Ps. 42, 5. 6.Spera in Domino; Ps. 118, 105.lucerna pedibus tuis verbum ejus. Rom. 8, 10.Spera et persevera, donec transeat nox mater iniquorum, donec transeat Cant. 2, 17.ira Domini, cujus Ps. 29, 13.filii et nos fuimus aliquando tenebræ, quarum residua trahimus in Ps. 5, 5.corpore propter peccatum mortuo, donec aspiret dies et removeantur umbræ. Ps. 42, 5.Spera in Domino: mane[354] astabo*, et contemplabor; semper confitebor illi. Mane astabo, et videbo salutare vultus mei, Rom. 8, 11.Deum meum qui vivificabit et mortalia corpora nostra, propter Spiritum qui habitat in nobis; quia super interius nostrum tenebrosum et fluidum misericorditer superferebatur. Unde et in hac peregrinatione 2 Cor. 1, 22.pignus accepimus, ut Eph. 5, 8.jam simus lux, dum adhuc Rom. 8, 24.spe salvi facti sumus, 1 Thess. 5, 5.et filii lucis, et filii diei, non filii noctis neque tenebrarum, quod tamen fuimus. Inter quos et nos in isto adhuc incerto humanæ notitiæ, tu solus dividis, qui probas corda nostra, et Gen. 1, 5.vocas lucem diem, et tenebras noctem. Quis enim nos discernit, nisi tu? 1 Cor. 4, 7.quid autem habemus quod non accepimus a te, Rom. 9, 21.ex eadem massa vasa in honorem, ex qua sunt et alia facta in contumeliam?
XV. Explanat ver. 6. cap. 1. Gen. Fiat firmamentum &c. Quid firmamentum, quid superiores aquæ.16. Aut quis, nisi tu, Deus noster, fecisti nobis Is. 24, 4.firmamentum auctoritatis super nos in Scriptura tua divina? Ps. 103, 2.Cœlum enim plicabitur ut liber, et nunc sicut pellis extenditur super nos. Sublimioris enim auctoritatis est tua divina Scriptura, cum jam obierunt istam mortem illi mortales, per quos eam dispensasti nobis. Et tu scis, Domine, tu scis quemadmodum pellibus indueris homines, cum peccato mortales fierent[355]. Unde Gen. 3, 21.sicut pellem extendisti firmamentum Libri tui, concordes utique sermones tuos, quos per mortalium ministerium superposuisti nobis. Namque ipsa eorum morte, solidamentum[356] auctoritatis in eloquiis tuis per eos editis sublimiter extenditur super omnia quæ subter sunt; quod cum hic viverent, non ita sublimiter extentum erat. Nondum sicut pellem cœlum extenderas, nondum mortis eorum famam usquequaque dilataveras[357].
17. Videamus, Domine, cœlos, opera digitorum tuorum; disserena oculis nostris nubilum quo subtexisti eos. Ibi est Ps. 18, 8.testimonium tuum, sapientiam præstans parvulis. Ps. 8, 4.Perfice, Deus meus, laudem tuam ex ore infantium et lactentium. Neque enim novimus alios libros ita destruentes superbiam, ita Ver. 3.destruentes inimicum et defensorem, resistentem reconciliationi tuæ defendendo peccata sua[358]. Non novi, Domine, non novi alia tam casta eloquia, quæ sic mihi persuaderent confessionem, et lenirent cervicem meam jugo tuo, et invitarent colere te gratis. Intelligam ea, Pater bone; da mihi hæc subterposito, quia subterpositis solidasti ea.
18. Sunt aliæ aquæ super hoc firmamentum, credo, immortales, et a terrena corruptione secretæ. Laudent nomen tuum, laudent te supercœlestes populi Angelorum tuorum, qui non opus habent suspicere* firmamentum hoc, et legendo cognoscere verbum tuum[359]. Mat. 18, 10.Vident enim faciem tuam semper, et ibi legunt sine syllabis temporum, quid velit æterna voluntas tua. Legunt, eligunt et diligunt; semper legunt, et nunquam præterit quod legunt. Eligendo enim et diligendo legunt ipsam incommutabilitatem consilii tui. Non clauditur codex eorum, nec plicatur liber eorum; quia tu ipse illis hoc es, et es in æternum: quia super hoc firmamentum ordinasti eos, quod* firmasti super infirmitatem inferiorum populorum, ubi suspicerent et cognoscerent misericordiam tuam, temporaliter enuntiantem te, qui fecisti tempora. Ps. 35, 6.In cœlo enim, Domine, misericordia tua, et veritas tua usque ad nubes. Transeunt nubes, cœlum autem manet. Transeunt prædicatores verbi tui ex hac vita in aliam vitam; Scriptura vero tua usque in finem sæculi super populos extenditur. Sed et Mat. 24, 35.cœlum et terra transibunt; sermones autem tui non transibunt: quoniam et pellis plicabitur, et fenum super quod extendebatur, cum claritate sua præteriet; Isa. 40, 6.verbum autem tuum manet in æternum; quod 1 Cor. 13, 12.nunc in ænigmate nubium et per speculum cœli, non 1 Joh. 3, 2.sicuti est, apparet nobis; quia et nos quamvis Filio tuo dilecti simus, Cant. 2, 9. Vers. Vet.nondum apparuit quod erimus. Attendit per retia carnis, et blanditus est, et inflammavit, et Cant. 1, 6.cucurrimus post odorem ejus. Sed 1 Joh. 3, 2.cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus cum sicuti est: sicuti est, Domine, videre nostrum, quod nondum est nobis*.
XVI. Solus Deus se scit omnino sicuti est.19. Nam sicut omnino tu es, tu scis solus, qui es incommutabiliter, et scis incommutabiliter, et vis incommutabiliter. Et essentia tua scit et vult incommutabiliter, et scientia tua est et vult incommutabiliter, et voluntas tua est et scit incommutabiliter. Nec videtur justum esse coram te, ut quemadmodum se scit lumen incommutabile, ita sciatur ab illuminato commutabili. Ideoque Ps. 142, 6.anima mea tanquam terra sine aqua tibi; quia sicut se illuminare de se non potest, ita se satiare de se non potest. Sic enim Ps. 35, 10.apud te fons vitæ, quomodo in lumine tuo videbimus lumen.
XVII. In ver. 9: Congregentur aquæ &c. Quid mare, quid arida. Explicatur ver. 11: Germinet terra &c.20. Quis congregavit amaricantes[360] in societatem unam? Idem namque illis finis est temporalis et terrenæ felicitatis, propter quam faciunt omnia; quamvis innumerabili varietate curarum fluctuent. Quis, Domine, nisi tu qui dixisti ut Ps. 94, 5.congregarentur aquæ in congregationem unam, et appareret arida, sitiens tibi? Quoniam tuum est et mare, et Ps. 62, 2.tu fecisti illud, et aridam terram manus tuæ formaverunt; neque enim amaritudo voluntatum, sed congregatio aquarum vocatur mare. Tu enim coerces etiam malas cupiditates animarum, et figis limites quousque progredi sinantur, Job 38, 10. 11.atque* ut in se comminuantur fluctus earum; atque ita facis mare ordine imperii tui super omnia[361].
21. At animas sitientes tibi, et apparentes tibi, alio fine distinctas a societate maris, occulto et dulci fonte irrigas, ut et terra det fructum suum[362]: et dat fructum suum*, et, te jubente Domino Deo suo, germinat anima nostra opera misericordiæ secundum genus; diligens proximum in subsidiis necessitatum carnalium, habens in se semen secundum similitudinem; quoniam ex nostra infirmitate compatimur ad subveniendum indigentibus, similiter opitulantes quemadmodum nobis vellemus opem ferri, si eodem modo indigeremus; non tantum in facilibus, tanquam in herba seminali, sed etiam in protectione adjutorii, forti robore, sicut lignum fructiferum; id est, beneficum* ad eripiendum eum qui injuriam patitur, de manu potentis, et præbendo protectionis umbraculum valido robore justi judicii.
XVIII. In ver. 14: Fiant luminaria etc. Quæ luminaria dividentia inter diem et noctem.22. Ita Domine, ita, oro te, oriatur, sicuti facis, sicuti das hilaritatem et facultatem, Ps. 84, 12.oriatur de terra veritas, et justitia de cœlo respiciat, et fiant in firmamento luminaria. Frangamus esurienti panem nostrum, et egenum sine tecto inducamus in domum nostram; nudum vestiamus, et domesticos seminis nostri non despiciamus. Quibus in terra natis fructibus, vide quia bonum est; et Isa. 58, 7. 8.erumpat temporanea lux nostra, et de ista inferiori fruge actionis in delicias contemplationis verbum vitæ superius obtinentes, appareamus Phil. 2, 15.sicut luminaria in mundo, cohærentes firmamento Scripturæ tuæ. Ibi enim nobiscum disputas, ut dividamus inter intelligibilia et sensibilia, tanquam inter diem et noctem, vel inter animas, alias intelligibilibus, alias sensibilibus deditas; ut jam non tu solus in abdito dijudicationis tuæ, sicut antequam fieret firmamentum, dividas inter lucem et tenebras, sed etiam spirituales tui in eodem firmamento positi atque distincti, manifestata per orbem gratia tua luceant super terram, et dividant inter diem et noctem, et significent tempora: quia Rom. 13, 1.vetera transierunt, et* ecce facta sunt nova; et 2 Cor. 5, 17.quia propior est nostra salus, quam cum credidimus; et quia nox præcessit, dies autem appropinquavit; et quia Ps. 64, 2.benedicis coronam anni tui, Mat. 9, 38.mittens benignitatis* operarios in messem tuam, in qua seminanda alii laboraverunt, mittens etiam in aliam sementem, cujus Joh. 4, 38.messis in fine est. Ita das vota optanti*, et benedicis annos justi; Mat. 13, 39.tu autem idem ipse es, et in Ps. 101, 28.annis tuis qui non deficiunt, horreum præparas annis transeuntibus. Æterno quippe consilio, propriis temporibus bona cœlestia das super terram.
23. Quoniam 1 Cor. 12, 7-11.quidem alii datur per Spiritum sermo sapientiæ[363], tanquam luminare majus, propter eos qui perspicuæ veritatis luce delectantur, tanquam in principio diei; alii autem sermo scientiæ secundum eumdem Spiritum, tanquam luminare minus; alii fides, alii donatio curationum, alii operationes virtutum, alii prophetia, alii dijudicatio spirituum, alteri genera linguarum; et hæc omnia tanquam stellæ. Omnia enim hæc operatur unus atque idem Spiritus, dividens propria unicuique prout vult, et faciens apparere sidera in manifestatione ad utilitatem. 1 Cor. 13, 2.Sermo autem scientiæ qua continentur omnia sacramenta, quæ variantur temporibus[364] tanquam luna, et cæteræ notitiæ donorum quæ deinceps tanquam stellæ commemorata sunt, quantum differunt ab illo candore sapientiæ quo gaudet prædictus dies, tantum in principia* noctis sunt[365]. His enim sunt necessaria, quibus ille prudentissimus servus tuus 1 Cor. 3, 1.non potuit loqui quasi spiritualibus, sed quasi carnalibus, ille qui 1 Cor. 2, 6.sapientiam loquitur inter perfectos. v. 14.Animalis autem homo tanquam parvulus in Christo, Id. 3, 2.lactisque potator, donec roboretur ad solidum cibum, et aciem firmet ad solis aspectum, non habeat desertam noctem suam, sed luce lunæ stellarumque contentus sit. Hæc nobiscum disputas, sapientissime Deus noster, in Libro tuo firmamento tuo; ut discernamus omnia contemplatione mirabili, quamvis adhuc in signis, et in temporibus, et in diebus, et in annis.
XIX. Tractat eumdem versiculum, Fiant luminaria etc.24. Sed prius Is. 1, 16.lavamini, mundi estote; auferte nequitiam ab animis vestris, atque a conspectu oculorum meorum, ut appareat arida. Discite bonum facere, judicate pupillo, et justificate viduam; ut germinet terra herbam pabuli et lignum fructiferum; et venite, disputemus, dicit Dominus, ut fiant luminaria in firmamento cœli, et luceant super terram. Quærebat dives ille a magistro bono, quid faceret ut vitam æternam consequeretur: dicat ei magister bonus, quem putabat hominem, et nihil amplius; bonus est autem, quia Deus est: dicat ei, ut si vult venire ad vitam, servet mandata; separet a se amaritudinem malitiæ atque nequitiæ; non occidat, non mœchetur, non furetur, non falsum testimonium dicat; ut appareat arida, et germinet honorem patris et matris, et dilectionem proximi. Feci, inquit, hæc omnia. Unde ergo tantæ spinæ, si terra fructifera est? Vade, exstirpa silvosa dumeta avaritiæ; vende quæ possides, et implere frugibus dando pauperibus, et habebis thesaurum in cœlis, et sequere Dominum si vis esse perfectus, eis sociatus inter quos loquitur sapientiam ille qui novit quid distribuat diei et nocti, ut noris et tu, ut fiant et tibi luminaria in firmamento cœli; quod non fiet, nisi fuerit Mat. 6, 21.illic cor tuum; quod item non fiet, nisi fuerit illic thesaurus tuus, sicut audisti a magistro bono. Sed Mat. 19, 16-22.contristata est terra sterilis[366], et spinæ offocaverunt verbum.
25. 1 Pet. 2, 9.Vos autem genus electum, infirma mundi, qui dimisistis omnia ut sequeremini Dominum; ite post eum, et Mat. 10, 28.confundite fortia: ite post eum, 1 Cor. 1, 7. 8.speciosi pedes, et lucete in firmamento; ut Is. 52, 7.cœli enarrent gloriam ejus, dividentes inter lucem perfectorum sed nondum sicut Angelorum, et tenebras parvulorum sed non despectorum*: lucete super omnem terram; et Ps. 18, 2.dies sole candens eructet diei verbum sapientiæ, et nox luna lucens annuntiet nocti verbum scientiæ. Luna et stellæ nocti lucent; sed nox non obscurat eas, quoniam ipsæ illuminant eam pro modulo ejus. Ecce enim tanquam Deo dicente, Fiant luminaria in firmamento cœli, factus est subito de cœlo sonus, quasi decurrens spiritus* vehemens, et visæ sunt linguæ divisæ quasi ignis, Act. 2, 2. 3.qui et insedit super unumquemque illorum; et Mat. 5, 14.facta sunt luminaria in firmamento cœli, verbum vitæ habentia. Ubique discurrite, ignes sancti, ignes decori. 1 John 1, 1.Vos enim estis lumen mundi, nec estis sub modio. Exaltatus est cui adhæsistis, et exaltavit vos. Discurrite, et innotescite omnibus gentibus.
XX. In ver. 20: Producant aquæ &c. Quæ reptilia, quæ volatilia.26. Concipiat et mare, et pariat opera vestra, et producant aquæ reptilia animarum vivarum. Jer. 15, 19.Separantes enim pretiosum a vili, facti estis os Dei, per quos* diceret: Producant aquæ, non animam vivam quam terra producit, sed reptilia animarum vivarum, et volatilia volantia super terram. Repserunt enim Sacramenta tua, Deus, per opera sanctorum tuorum inter medios fluctus tentationum sæculi, ad imbuendas gentes in* nomine tuo, in baptismo tuo. Et inter hæc facta sunt magnalia mirabilia tanquam ceti grandes, et voces nuntiorum tuorum volitantes super terram juxta firmamentum Libri tui, præposito illo sibi ad auctoritatem, sub quo volitarent quocumque irent. Neque enim Ps. 18, 4. 5.sunt loquelæ neque sermones, quorum non audiantur voces eorum, quando in omnem terram exiit sonus eorum, et in fines orbis terræ verba eorum; quoniam tu, Domine, benedicendo multiplicasti hæc.
27. Numquid mentior, aut mixtione misceo, neque distinguo lucidas cognitiones harum rerum in firmamento cœli, et opera corporalia in undoso mari, et sub firmamento cœli? Quarum enim rerum notitiæ sunt solidæ, et terminatæ sine incrementis generationum, tanquam lumina sapientiæ et scientiæ, earumdem rerum sunt operationes corporales multæ ac variæ; et aliud ex alio crescendo multiplicantur in benedictione tua, Deus, qui consolatus es fastidia sensuum mortalium, ut in cognitione animi res una multis modis per corporis motiones figuretur atque dicatur[367]. Aquæ produxerunt hæc; sed in verbo tuo. Necessitates alienatorum ab æternitate veritatis tuæ populorum produxerunt hæc, sed in Evangelio tuo; quoniam ipsæ aquæ ista ejecerunt, quarum amarus languor fuit causa ut in tuo verbo ista procederent.
28. Et pulchra sunt omnia faciente te, et ecce tu inenarrabiliter pulchrior qui fecisti omnia: a quo* si non esset lapsus Adam, non diffunderetur ex utero ejus salsugo maris, genus humanum profunde curiosum, et procellose tumidum, et instabiliter fluidum; atque ita non opus esset ut in aquis multis corporaliter et sensibiliter operarentur dispensatores tui mystica facta et dicta. Sic enim mihi nunc occurrerunt reptilia et volatilia, quibus imbuti et initiati homines corporalibus sacramentis subditi, non ultra proficerent, nisi spiritualiter vivesceret anima gradu alio, et post initii verbum in consummationem respiceret.
XXI. In ver. 24: Producat terra animam vivam &c.29. Ac per hoc in verbo tuo non maris profunditas, sed ab aquarum amaritudine terra discreta ejecit*, non reptilia animarum vivarum et volatilia, sed animam vivam. Neque enim jam opus habet Baptismo quo gentibus opus est, sicut opus habebat cum aquis tegeretur; non enim Joh. 3, 5.intratur aliter in regnum cœlorum ex illo quo instituisti ut sic intretur: nec magnalia mirabilium quærit quibus fiat fides; neque enim Joh. 4, 48.nisi signa et prodigia viderit, non credit, cum jam distincta sit terra fidelis ab aquis maris infidelitate amaris; et 1 Cor. 14, 22.linguæ in signo* sunt non fidelibus, sed infidelibus. Nec isto igitur genere volatili, quod verbo tuo produxerunt aquæ, opus habet Ps. 135, 6.terra quam fundasti super aquas[368]. Immitte in eam verbum tuum per nuntios tuos. Opera enim eorum narramus, sed tu es qui operaris in eis, ut* operentur animam vivam. Terra producit eam, quia terra causa est ut hæc agant in ea; sicut mare fuit causa ut agerent reptilia animarum vivarum, et volatilia sub firmamento cœli, quibus jam terra non indiget; Luc. 24, 43.quamvis piscem[369] manducet levatum de profundo in ea Ps. 22, 5.mensa quam parasti in conspectu credentium; ideo enim de profundo levatus est ut alat aridam. Et aves, marina progenies, sed tamen super terram multiplicantur. Primarum enim vocum evangelizantium infidelitas hominum causa exstitit; sed et fideles exhortantur, et benedicuntur ab eis* multipliciter de die in diem. At vero anima viva de terra sumit* exordium, quia non prodest nisi jam fidelibus continere se ab amore hujus sæculi, ut anima eorum tibi viva quæ 1 Tim. 5, 6.mortua erat in deliciis vivens, deliciis, Domine, mortiferis; nam tu puri cordis vitales deliciæ.
30. Operentur ergo jam in terra ministri tui, non sicut in aquis infidelitatis, annuntiando et loquendo per miracula et sacramenta et voces mysticas, ubi intenta* sit ignorantia mater admirationis in timore occultorum signorum; talis enim est introitus ad fidem filiis Adam oblitis tui, dum Gen. 3, 8.se abscondunt a facie tua et fiunt abyssus: sed operentur etiam sicut in arida discreta a gurgitibus abyssi; et sint forma fidelibus, vivendo coram eis, et excitando ad imitationem. Sic enim non tantum ad audiendum, sed etiam ad faciendum audiunt: Ps. 68, 33.Quærite Dominum, et vivet anima vestra, ut producat terra animam viventem. Rom. 12, 2.Nolite conformari huic sæculo, continete vos ab eo. Evitando vivit anima, quæ appetendo moritur. Continete vos ab immani feritate superbiæ, ab inerti voluptate luxuriæ, et a 1 Tim. 6, 20.fallaci nomine scientiæ; ut sint bestiæ mansuetæ, et pecora edomita, et innoxii serpentes. Motus enim animæ sunt isti in allegoria: sed fastus elationis, et delectatio libidinis, et venenum curiositatis, motus sunt animæ mortuæ; quia non ita moritur, ut omni motu careat, quoniam Jer. 2, 13.discedendo a fonte vitæ moritur[370], atque ita suscipitur a prætereunte sæculo, et Rom. 12, 2.conformatur ei.
31. Verbum autem tuum, Deus, fons vitæ æternæ est, et non præterit: ideoque in verbo tuo cohibetur ille discessus, dum dicitur nobis, Nolite conformari huic sæculo; ut producat terra, in fonte vitæ, animam viventem, in verbo tuo per 1 Cor. 11, 1.Evangelistas tuos animam continentem, imitando imitatores Christi tui. Hoc est enim secundum genus, quoniam æmulatio viri ab amico est: Gal. 4, 12.Estote, inquit, sicut ego; quia et ego sicut vos. Ita erunt in anima viva* bestiæ bonæ in mansuetudine actionis. Mandasti enim, dicens: Eccl. 3, 19.In mansuetudine opera tua perfice, et ab omni homine diligeris. Et 1 Cor. 8, 8.pecora bona, neque si manducaverint, abundantia; neque si non manducaverint, egentia: et serpentes boni, non perniciosi ad nocendum, sed Mat. 10, 16.astuti ad cavendum; et tantum explorantes temporalem naturam, quantum sufficit, ut Rom. 1, 20.per ea quæ facta sunt, intellecta conspiciatur æternitas. Serviunt enim rationi hæc animalia[371], cum a progressu mortifero cohibita vivunt et bona sunt.
XXII. In ver. 26: Faciamus hominem ad imaginem &c. Renovatio mentis.32. Ecce enim, Domine Deus noster, creator noster, cum cohibitæ fuerint affectiones ab amore sæculi, quibus moriebamur male vivendo, et cœperit esse anima vivens bene vivendo, completumque fuerit verbum tuum, quod per Apostolum tuum dixisti, Nolite conformari huic sæculo; consequitur et illud quod adjunxisti statim et dixisti, Sed reformamini in novitate mentis vestræ: non jam secundum genus, tanquam imitantes præcedentem proximum, et* ex hominis melioris auctoritate viventes, (neque enim dixisti, "Fiat homo secundum genus;" sed, Gen. 1, 26.Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram; ut nos probemus quæ sit voluntas tua. Ad hoc enim 1 Cor. 4, 15.dispensator ille tuus generans per Evangelium filios, ne semper parvulos haberet quos lacte nutriret, et tanquam nutrix foveret: 1 Thess. 2, 7.Reformamini, inquit, in novitate mentis vestræ Rom. 12, 2.ad probandum vos* quæ sit voluntas Dei, quod bonum et beneplacitum et perfectum. Ideoque non dicis, Fiat homo; sed, Faciamus hominem. Nec dicis, Secundum genus; sed, Ad imaginem et similitudinem nostram. Mente quippe renovatus, et conspiciens intellectam veritatem tuam, homine Jer. 31, 34. Heb. 8, 11.demonstratore non indiget, ut suum genus imitetur; sed te demonstrante probat ipse quæ sit voluntas tua, quod bonum et beneplacitum et perfectum: et doces eum* jam capacem videre Trinitatem unitatis, et unitatem Trinitatis[372]. Ideoque pluraliter dicto, Faciamus hominem, singulariter tamen infertur, Gen. 1, 27.Et fecit Deus hominem; et pluraliter dicto, Ad imaginem nostram, singulariter infertur, ad imaginem Dei. Ita homo Col. 3, 10.renovatur in agnitione Dei, secundum imaginem ejus qui creavit eum: et 1 Cor. 2, 15.spiritualis effectus judicat omnia, quæ utique judicanda sunt; ipse autem a nemine judicatur.
XXIII. In eumdem versiculum: Et præscit piscibus maris &c. De quibus christianus judicet.33. Quod autem judicat omnia, hoc est quod habet potestatem piscium maris, et volatilium cœli, et omnium pecorum et ferarum, et omnis terræ, et omnium repentium quæ repunt super terram. Hoc enim agit per mentis intellectum, per quem 1 Cor. 2, 14.percipit quæ sunt Spiritus Dei. Alioquin homo in honore positus, non intellexit; Ps. 48, 13.comparatus est jumentis insensatis, et similis factus est illis. Ergo in Ecclesia tua, Deus noster, secundum gratiam tuam quam dedisti ei, quoniam Eph. 2, 10.tuum sumus figmentum, creati in operibus bonis, non solum qui spiritualiter præsunt, sed etiam hi* qui spiritualiter subduntur eis qui præsunt (Gen. 1, 27.Masculum enim et feminam fecisti hominem hoc modo in gratia tua spirituali, ubi secundum sexum corporis Gal. 3, 28.non est masculus et femina; quia nec Judæus, neque Græcus, nec servus, neque liber): spirituales ergo, sive qui præsunt, sive qui obtemperant, spiritualiter 1 Cor. 2, 15.judicant: non de cognitionibus spiritualibus, quæ lucent in firmamento (non enim oportet de tam sublimi auctoritate judicare); neque enim* de ipso Libro tuo, etiamsi quid ibi non lucet; quoniam submittimus ei nostrum intellectum, certumque habemus etiam quod clausum est aspectibus nostris, recte veraciterque dictum esse. Sic enim homo, licet jam Col. 3, 10.spiritualis et renovatus in agnitione Dei, secundum imaginem ejus qui creavit eum; Jac. 4, 11.factor tamen legis debet esse, non judex. Neque de illa distinctione judicat, spiritualium videlicet atque carnalium hominum, qui tuis, Deus noster, oculis noti sunt, et nullis adhuc nobis apparuerunt operibus, ut Mat. 7, 20.ex fructibus eorum cognoscamus eos: sed tu, Domine, jam scis eos et divisisti et Ps. 49, 2.vocasti in occulto, antequam fieret firmamentum. Neque de turbidis hujus sæculi populis quanquam* 1 Cor. 5, 12.spiritualis homo judicat. Quid enim ei de his qui foris sunt judicare, ignoranti quis inde venturus sit in dulcedinem gratiæ tuæ, et quis in perpetua impietatis amaritudine remansurus?
34. Ideoque homo quem fecisti ad imaginem tuam, non accepit potestatem luminarium cœli, neque ipsius occulti cœli, neque diei et noctis, quæ ante cœli constitutionem vocasti, neque congregationis aquarum quod est mare; sed accepit potestatem piscium maris, et volatilium cœli, et omnium pecorum, et omnis terræ, et omnium repentium quæ repunt super terram. Judicat enim; et approbat quod recte, improbat autem quod perperam invenerit; sive in ea solemnitate sacramentorum quibus initiantur, quos pervestigat in aquis multis misericordia tua; sive in ea qua ille piscis[373] exhibetur, quem levatum de profundo terra pia comedit; sive in verborum signis vocibusque subjectis auctoritati Libri tui tanquam sub firmamento volitantibus, interpretando, exponendo, disserendo, disputando, benedicendo atque invocando te, ore erumpentibus atque sonantibus signis, ut respondeat populus, Amen. Quibus omnibus vocibus corporaliter enuntiandis, causa est abyssus sæculi, et cæcitas carnis, qua* cogitata non possunt videri, ut opus sit instrepere in auribus: ita quamvis multiplicentur volatilia super terram, ex aquis tamen originem ducunt. Judicat etiam spiritualis, approbando quod rectum, improbando autem quod perperam invenerit in operibus moribusque fidelium, eleemosynis tanquam terra fructifera, et de anima viva mansuefactis affectionibus, in castitate, in jejuniis, in cogitationibus piis, de his quæ per sensum corporis percipiuntur. De his enim judicare nunc dicitur, in quibus et potestatem corrigendi habet.
XXIV. In ver. 28: Et benedixit eos Deus dicens, Crescite, &c.35. Sed quid est hoc, et quale mysterium est? Ecce benedicis homines, o Domine, ut crescant et multiplicentur, et impleant terram. Nihilne nobis ex hoc innuis ut intelligamus aliquid? Cur non ita benedixeris lucem quam vocasti diem, nec firmamentum cœli, nec luminaria, nec sidera, nec terram, nec mare? Dicerem te, Deus noster qui nos ad imaginem tuam creasti, dicerem te hoc donum benedictionis homini proprie voluisse largiri; nisi hoc modo benedixisses et pisces et cetos ut crescerent, et multiplicarentur, et implerent aquas maris, et volatilia multiplicarentur super terram. Item dicerem ad ea rerum genera pertinere benedictionem hanc, quæ gignendo ex semetipsis propagantur; si eam reperirem in arbustis, et frutetis et in pecoribus terræ. Nunc autem nec herbis et lignis dictum est, nec bestiis et serpentibus, Crescite et multiplicamini; cum hæc quoque omnia, sicut pisces et aves et homines gignendo augeantur, genusque custodiant.
36. Quid igitur dicam, lumen meum Veritas? "quia vacat hoc, quia inaniter ita dictum est?" Nequaquam, Pater pietatis; absit ut hoc dicat servus Verbi tui. Et si ego non intelligo quid hoc eloquio significes, utantur eo melius meliores, id est intelligentiores quam ego sum, unicuique quantum sapere dedisti, Deus meus. Placeat autem et confessio mea coram oculis tuis, qua tibi confiteor credere me, Domine, non incassum te ita locutum, neque silebo quod mihi lectionis hujus occasio suggerit. Verum est enim, nec video quid impediat ita me sentire dicta figurata librorum tuorum. Novi enim multipliciter significari per corpus, quod uno modo mente intelligitur; et multipliciter mente intelligi, quod uno modo per corpus significatur. Ecce simplex dilectio Dei et proximi, quam multiplicibus sacramentis, et innumerabilibus linguis, et in unaquaque lingua innumerabilibus locutionum modis, corporaliter enuntiatur! ita crescunt et multiplicantur fetus aquarum. Attende iterum quisquis hæc legis; ecce quod uno modo Scriptura effert*, et vox personat, Gen. 1, 1.In principio fecit Deus cœlum et terram; nonne multipliciter intelligitur, non errorum fallacia, sed verarum intelligentiarum generibus? ita crescunt et multiplicantur fetus hominum.
37. Itaque si naturas ipsas rerum non allegorice sed proprie cogitemus; ad omnia quæ de seminibus gignuntur, convenit verbum, Crescite et multiplicamini. Si autem figurate posita ista tractemus, quod potius arbitror intendisse Scripturam, quæ utique non supervacue solis aquatilium et hominum fetibus istam benedictionem attribuit; invenimus quidem multitudines et in creaturis spiritualibus atque corporalibus, tanquam in cœlo et in terra; et in animis justis et iniquis, tanquam in luce et tenebris; et in sanctis auctoribus, per quos lex ministrata est, tanquam in firmamento quod solidatum est inter aquam et aquam; et in societate amaricantium populorum, tanquam in mari; et in studio animarum piarum, tanquam in arida; et in operibus misericordiæ secundum præsentem vitam, tanquam in herbis seminalibus et lignis fructiferis; et in spiritualibus donis manifestatis ad utilitatem, sicut in luminaribus cœli; et in affectionibus* formatis ad temperantiam, tanquam in anima viva. In his omnibus nanciscimur multitudines, et ubertates, et incrementa: sed quod ita crescat et multiplicetur, ut una res multis modis enuntietur, et una enuntiatio multis modis intelligatur, non invenimus, nisi in signis corporaliter editis, et rebus intelligibiliter excogitatis. Signa corporaliter edita, generationes aquarum propter necessarias causas carnalis profunditatis; res autem intelligibiliter excogitatas, generationes humanas propter rationis fecunditatem intelligimus. Et ideo credimus utrique eorum* generi dictum esse abs te, Domine, Crescite et multiplicamini. In hac enim benedictione, concessam nobis a te potestatem ac facultatem accipio, et multis modis enuntiare quod uno modo intellectum tenuerimus, et multis modis intelligere, quod obscure uno modo enuntiatum legerimus. Sic implentur aquæ maris, quæ non moventur nisi variis* significationibus: sic et fetibus humanis impletur et terra; cujus ariditas apparet in studio, et dominatur ei ratio.
XXV. In ver. 29: Ecce dedi vobis omnem herbam ... in escam, &c.38. Volo etiam dicere, Domine Deus meus, quod me consequens tua Scriptura commonet; et dicam, nec verebor. Verum enim dicam, te mihi inspirante, quod ex eis verbis voluisti ut dicerem. Neque enim alio præter te inspirante credo me verum dicere, cum tu Rom. 3, 4.sis veritas, omnis autem homo mendax. Et ideo qui Joh. 8, 44.loquitur mendacium, de suo loquitur. Ergo ut verum loquar, de tuo loquar*. Ecce dedisti nobis in escam omne fenum sativum, seminans semen quod est super omnem terram, et omne lignum quod habet in se fructum seminis sativi. Nec nobis solis, sed et omnibus avibus cœli, et bestiis terræ, atque serpentibus*; piscibus autem et cetis magnis non dedisti hæc. Dicebamus enim eis terræ fructibus significari, et in allegoria figurari opera misericordiæ, quæ hujus vitæ necessitatibus exhibentur ex terra fructifera. Talis terra erat pius 2 Tim. 1, 16. Onesiphorus, cujus domui dedisti misericordiam, quia frequenter Paulum tuum refrigeravit, et catenam ejus non erubuit. Hoc fecerunt et fratres, et tali fruge fructificaverunt, qui 2 Cor. 11, 9.quod ei deerat, suppleverunt ex Macedonia. Quomodo autem dolet quædam ligna, quæ fructum ei debitum non dederunt, ubi ait: 2 Tim. 4, 16.In prima mea defensione nemo mihi adfuit, sed omnes me dereliquerunt: non illis imputetur! Ista enim debentur eis qui ministrant doctrinam rationalem per intelligentias divinorum mysteriorum; et ita eis debentur, tanquam hominibus. Debentur eis autem sicut animæ vivæ, præbentibus se ad imitandum in omni continentia. Item debentur eis tanquam volatilibus, propter benedictiones eorum quæ multiplicantur super terram, quoniam Ps. 18, 5.in omnem terram exivit sonus eorum.
XXVI. Voluptas et utilitas ex beneficio in proximum collato.39. Pascuntur autem his escis qui lætantur eis; nec illi lætantur eis Phil. 3, 19.quorum Deus venter est. Neque enim in illis qui præbent ista, ea quæ dant, fructus est; sed quo animo dant. Itaque ille qui Deo serviebat, non Rom. 16, 18.suo ventri, video plane unde gaudeat; video, et congratulor ei valde. Acceperat enim a Philippensibus, quæ per Epaphroditum miserant; sed tamen unde gaudeat, video. Unde autem gaudet, inde pascitur, quia in veritate loquens, Gavisus sum, inquit, magnifice in Domino, quia tandem aliquando repullulastis sapere pro me, in quo et sapiebatis; tædium autem habuistis. Isti ergo diuturno tædio marcuerant, et quasi exaruerant ab isto fructu boni operis; et gaudet eis quia repullularunt, non sibi quia ejus indigentiæ subvenerunt. Ideo secutus ait: Phil. 4, 10-13.Non quod desit aliquid dico; ego enim didici, in quibus sum sufficiens esse. Scio et minus habere, scio et abundare; in omnibus et in omnia imbutus sum; et satiari, et esurire, et abundare, et penuriam pati: omnia possum in eo qui me confortat.
40. Unde ergo* gaudes, o Paule magne? Unde gaudes, unde pasceris, homo renovate in agnitionem Dei secundum imaginem ejus qui creavit te, et anima viva tanta continentia, et lingua 1 Cor. 14, 2.volatilis, loquens mysteria? Talibus quippe animantibus ista esca debetur. Quid est quod te pascit? Lætitia. Quod sequitur audiamus. Verumtamen, inquit, bene fecistis, communicantes tribulationi meæ. Hinc gaudet, hinc pascitur, quia illi benefecerunt, non quia ejus angustia relaxata est, qui dicit tibi, In tribulatione dilatasti mihi: quia et Ps. 4, 2.abundare et penuriam pati[374] novit in te qui confortas eum. Scitis enim, inquit, Phil. 4, 14, 16.et vos, Philippenses, quoniam in principio Evangelii, cum ex Macedonia sum profectus, nulla mihi Ecclesia communicavit in ratione dati et accepti, nisi vos soli; quia et Thessalonicam, et semel et iterum, usibus meis misistis. Ad hæc bona opera eos redisse nunc gaudet, et repullulasse lætatur tanquam revirescente fertilitate agri.
41. Numquid propter usus suos, quia dixit, Usibus meis misistis? numquid propterea gaudet? Non propterea. Et hoc unde scimus? Quoniam ipse sequitur dicens: Phil. 4, 17.Non quia quæro datum, sed requiro fructum*. Didicit a te, Deus meus, inter datum et fructum discernere. Datum est res ipsa quam dat, qui impertitur hæc necessaria; veluti est nummus, cibus, potus, vestimentum, tectum, adjutorium. Fructus autem, bona et recta voluntas datoris est. Non enim ait Magister bonus, Qui susceperit prophetam, tantum, sed addidit, in nomine prophetæ: neque ait tantum, Qui susceperit justum; sed addidit, in nomine justi. Ita quippe ille mercedem prophetæ, iste mercedem justi accipiet. Nec solum ait, Mat. 10, 41. 42.Qui calicem aquæ frigidæ potum dederit uni ex minimis meis; sed addidit, tantum in nomine discipuli. Et sic adjunxit: Amen dico vobis, non perdet mercedem suam. Datum est, suscipere prophetam, suscipere justum, porrigere calicem aquæ frigidæ discipulo; fructus autem, in nomine prophetæ, in nomine justi, in nomine discipuli hoc facere. 3 Reg. 17.Fructu pascitur Elias a vidua sciente quod hominem Dei pasceret, et propter hoc pasceret: per corvum autem dato pascebatur. Nec interior Elias, sed exterior pascebatur, qui posset etiam talis cibi egestate corrumpi.