SIVE
CUM SUIS ANNORUM NOTIS.
Ann.
Ær. vulg.354. Augustinus Thagastæ nascitur, Patricio patre, matre Monnica, die decima tertia Novembris; et paulo post catechumenis ascribitur.
370. Sextum decimum ætatis annum agens, studiis intermissis, ex otio in luxuriam incidit. Mox Carthagine studens rhetoricæ, libidinosi amoris laqueo irretitur.
371. Patricius moritur, et Augustinus patre orbatus alitur Carthagine sumptibus matris et ope Romaniani.
372. Cum secundum Carthagine annum degeret, filium Adeodatum ex concubina suscipit.
374. In Manichæorum hæresim labitur, et complures ex familiaribus suis in eam pellicit: casum ejus deflet Monnica, et reditum sperat.
376. Aliquandiu Thagastæ grammaticam docet: sed mox redit Carthaginem, et ibi rhetoricam profitetur. Cum illi theatrici carminis certamen inire placuisset, palmam tulit.
379. Astrologiæ nimium tribuens, paulatim ab ea avocatur. De Pulchro et Apto libros scribit.
383. Manichæorum errores et imbecillitatem comperit, sed incidit in Academicorum dubia. Romam proficiscitur: ibi rhetoricam docet.
385. Mediolani artem oratoriam profitetur: Ambrosii auditor, ab erroribus paulatim resipiscit; at libidinis jugum excutere non ad huc valet.
386. Plurimum proficit ex apostoli Pauli lectione; et tandem cœlesti voce percussus convertitur. Magisterii onus cum abjecisset, adversus Academicos scribit.
387. Mediolani Baptismum, ministrante Ambrosio, suscipit cum filio suo Adeodato. Monnicæ ad Ostia Tiberina obitus.
388. Augustinus in Africam redit. Adeodatus optimæ indolis et mirabilis ingenii puer, morte immatura præripitur.
389. Augustinus presbyter Hipponensis ordinatur ab episcopo illius Ecclesiæ Valerio.
392. Adversus Manichæos scribit.
394. Donatistas refellit.
395. Hipponensis episcopus, Valerii coadjutor, anno exeunte ordinatur.
396. Valerii Hipponensis episcopi obitus.
397. Augustinus Confessiones suas scribit. Arianos, de Trinitate tractans, refellit.
398. Concilium Carthaginense IV, in quo adest Augustinus.
402. Petiliani Donatistæ epistolam confutat.
405. Cæciliani præsidium implorat adversus Hipponensium Donatistarum immanitatem.
408. De urbis Romæ obsidione scribit.
411. Collatio Carthagine habita inter episcopos Catholicos et Donatistas, in qua Augustinus eminet. Pelagianos errores nascentes oppugnat.
413. Ad scribendum suum opus de Civitate Dei animum appellit.
417. De gestis Palæstinæ synodi circa Pelagium scribit.
420. Priscillianistas impugnat.
424. Semipelagianos confutat.
426. Heraclium presbyterum sibi successorem designat.
428. Libros Retractationum scribit.
429. Epistolis Prosperi et Hilarii respondet.
430. Vandalis urbem Hipponensem obsidentibus, tertio obsidionis mense migravit ad Dominum die vigesima octava mensis Augusti.
AD QUOS IN EDIT. NOVISSIMA PARISIENSI RECOGNITI SUNT CONFESSIONUM LIBRI,
MANUSCRIPTI CODICES.
Confessionum libri prodeunt hic de novo emendati ad veteres codices optimæ notæ Fossatensem, Thuaneum, Corbeiensem, Germanensem, Benignianum, qui ante annos 700 vel 800 scripti videntur:
Insuper, ad alios codices inferioris ætatis, aut nobis qui non omnes propriis oculis exploravimus incompertæ, scilicet ad Theodericensem, Albinensem, Lyranum, Valinensem, Regium, Vedastinum, Vaticanum, unum e bibliotheca RR. PP. Prædicatorum Paris. via Jacobæa, ex Sorbonica duos, ex Victorina tres, ex bibliotheca RR. PP. Augustinianorum majoris conventus Paris. quatuor:
Denique, ad Variantes Lectiones Lovaniensium cura ex quinque manuscriptis collectas; necnon ad quatuor manuscriptos Anglicanos, scilicet unum ex Bodleiana bibliotheca, duos ex Collegio Mertonensi, et unum ex Archiva Laudina. [Hos, cum parum accurate collati fuerint, denuo contulimus.]
EDITI CODICES.
Confessionum Libris emendandis adhibiti sunt editi codices antiquiores et castigatiores:
Am. Id est, liber excusus Basileæ per Joannem de Amerbach, anno Domini 1489.
Bad. Quem Jodocus Badius per Joannem Parvum Parisiis excudi curavit, anno 1502.
Er. Desiderii Erasmi cura castigatus, et Frobeniano prelo editus Basileæ, anno 1529.
Lov. Liber qui juxta recognitionum Theologorum Lovaniensium, ex Plantiniana typographia prodiit Antuerpiæ, anno 1577.
Arn. Editio quæ D. Antonii Arnaldi doctoris Sorbonici studio ad duodecim manuscriptos recognita prodiit Parisiis, anno 1649.
Præter editiones modo allatas quibus solum usi fuerant RR. PP. Benedictini, Editioni recenti Parisiensi accurandæ adhibiti sunt castigatiores libri, tum veteres tum recentiores:
Lugd. Editio Lugdunensis, anni 1561.
Ven. Editio Veneta, anni 1584.
Somm. Editio H. Sommalii e Societate Jesu. Coloniæ Agrippinæ, anno l629.
Lov. Editio posterior Theologorum Lovaniensium. Antuerpiæ, apud Engelbertum Gymnicum, anno 1662.
Dub. Editio quæ D. Dubois cura prodiit Parisiis ex typis Joannis Baptistæ Coignard, anno 1687.
Benedict. Editio Benedictina, excusa denuo Antuerpiæ, anno 1700.
Mart. Editio Dom. J. Martin Benedictini e Congregatione S. Mauri, recognita ad antiquam editionem Ulimmerii necnon ad duodecim manuscriptos. Parisiis, anno 1741.
Flor. Fr. Archangeli a Præsentatione sacerdotis, professi Carmelitæ excalceati, Theologiæ et Scripturæ sanctæ Lectoris, recognita ad multas editiones, necnon ad tredecim Etruriæ manuscriptos. Florentiæ, anno 1757.
Rond. L. St. Rondet studio collata cum sexdecim manuscriptis, necnon cum præcedentibus editionibus. Parisiis, 1776.
Relatis in textum, ex Benedictinorum consilio, nonnullis Variantibus Lectionibus quæ illos præterierant, prius ab ipsis usurpatam lectionem sub oculos hic ponimus uncis inclusam [ ].
Si quas lectiones, iis quas in textum receperant, Benedictini, curis posterioribus, prætulerunt, lectionem priorem uncis inclusam, (post ed. ult. Paris.) exhibuimus; si qua editor ille Paris. editionem Benedictinam emendavit, vel nos edit. Parisiensem immutavimus, lectionem priorem cum verbis ed. B., ed. P., subjecimus.
Ed. Oxon.
SIGNORUM INTERPRETATIO.
Cdd. codices.
Mss. manuscripti.
Edd. editi.
Reg. Regius manuscriptus.
Vatic. Vaticanus manuscriptus.
Theoderic. Theodericensis ms.
Et sic de cæteris manuscriptis codicibus designandis.
Codd. Oxonienses.
A. Cod. Coll. Æn. Nas.
B. Cod. Coll. Merton. N. 3. 10. Art.
C. Ejusd. N. 1. 1. Art.
D. Cod. Biblioth. Bodl. Bod. 185.
E. Ejusd. Laud. 137.
Ubi vero hi Codices cum textu recepto conveniunt, id notare haud necesse duximus.
Cæterum hic illic signa illa usitata usurpavimus, =, si ve. omissum sit, †, si textui additum sit.
P. 1. l. 5. resistis.—Somm. Lov. quinque Mss. apud Mart. laudati, necnon Rond. cum tribus Mss. superbis, Deus, resistis. [bene]
l. 9. et scire.—et si scire ABCD.
l. 11. = te Germ. 2. ap. Mart. ABC. habet D manu post.
2. inferis.—Theoderic. Ms. ego sum inferi, non intoleranter. Alii plerique, ego jam inferi, librariorum lapsu, ut videtur. E.—Rond. cum uno codice: non enim ego sum in inferis. non enim ego sum jam in inf. ABC sum jam inferi D.
ut quoquam—ut a quoquam 2 Mss. ap. Mart. Lov. ABDE.
dissiparis.—Antiquiores edd. scilicet a Jodoco Badio Ascensio, a Joanne Amerbachio, et a Desiderio Erasmo, cum tribus Mss. dispergeris.
l. 12. tui = tua 3 Mss &c. ap. Mart. ABCDE.
qui.—Ita Somm. Dub. Mart. Rond. [Ed. B. quæ. c. ABCE quo D.]
3. amisisti.—Somm. Flor. et Rond. amittis.
diximus.—Somm. Rond. cum uno Ms. dicimus.
est.—In antiquis edd. Bad. Am. et Er. necnon in uno e Mss. additur, miseria.
4. Sine.—Somm. et Rond. cum novem Mss. necnon duo apud Mart. Mss. Sine me. BE. D manu post.
mortalem.—Ita Mss. ferme omnes, et editio per Antonium Arnaldum doctorem Sorbonicum adornata, ubi verbum, nescio, refertur ad superiorem sententiam, unde venerim huc, qua se Augustinus significat circa animæ originem fluctuare. At Bad. Am. et Er. habent: in istam dico mortalem vitam: mortalem dicam vitam, an mortem vitalem nescio: quam lectionem Lovanienses ad trium Mss. fidem sic mutarunt: in istam dicam mortalem vitam, an mortem vitalem, nescio.
quo.—Apud Bad. Am. Er. et Lov. ex qua et in qua. Verius porro in Mss. et in editione Antonii Arn. pro designando utroque parente, ex quo et in qua.
eis.—Ita Somm. Dub. Mart. Rond. cum quatuor Mss. [Ed. B. quod ex eis non. ABCDE.]
5. tibi.—Somm. Lov. Rond. ex aliquot Mss. et 4 Mss. ap. Mart. quærentem te, qui de hoc, quod novi, laudari te.
deficiunt.—Lov. an anni tui. Abest tamen an, a nostris Mss. et ab aliis plerisque edd.—Insuper, Somm. et Rond. cum sex Mss. 1 ap. Mart., E. deficient.
ult. intelligat.—intelligit 3 Mss. ap. Mart.
6. me.—Lov. et Arn. Quis mihi commemorat. Bad. Am. et Er. Quis mecum commemorat. E. Sed vera lectio est quam Mss. ope restituimus, juxta quem loquendi modum in libro de Magistro, cap. 1, dicit Augustinus: "Duas jam loquendi causas constituo; aut ut doceamus, aut ut commemoremus vel alios vel nosmetipsos." [mihi in memoriam revocat; quo sensu apud Aug. c. acc. p. conjungitur. Erasm.]
purgat.—purgabat. Angl. Mss. (ABCD) (E. purgat)—Sic etiam Rond. cum octo Mss.
cum.—Ita in Mss. et recte. Vult nimirum Augustinus posse vel ex eo probari, quod illa, quæ in infantibus benigne tolerantur, mala sint, quia in ætate provectioribus tolerari æquo animo non possunt. Mendose ergo legitur in edd. Quod licet probes, tamen ferre.
7. qua me vixisse.—Er. Lugd. Ven. Lov. Somm. et Rond. cum decem Mss. necnon tres apud Mart. Mss. et ACDE. de qua B. et paulo post, qua vivo ABCDE....qua vixi. CDE. [Ed. P. quam me vixisse—quam vivo—quam vixi AB.]
si et.—Omittitur, si et, in editione Lovaniensi. sed etsi B.
memoria.—Lov. prensabam memoria. Bad. Am. Er. et Arn. cum nonnullis Mss. pensabam memoria. ABCDE. 5 Mss. ap. Mart. præstabam. Melior visa est lectio Mss. Corb. Fossat. et aliorum optimæ notæ, qui habent, præsonabam.
8. deridens.—Nonnulli e Mss. diligens eos. E. irridens ABCD. Paulo post vero Bad. Am. et Er. acerbissime infligunt.
9. approbet.—Sic Er. Lugd. Ven. Lov. Somm. Dub. Mart. Flor. et Rond. cum duobus Mss. [Ed. B. approbat. ABCDE.]
aut.—Apud Bad. Am. Er. et Lov. haud.
§. 16. l. 2. ordinator.—In editionibus Am. Er. et Lov. legebatur, tantum non ordinator. DE. Erratum: quod emendant edd. Bad. et Arn. et Mss. plures ac potiores, a quibus abest negatio. vid. sup. not. 13. p. 9.
spectacula.—Lov. per oculos periculosa micante in spectacula. E. Alii edd. per oculos emicante.—Tamen cum Lov. concordant Er. Lugd. Ven. et Sommalius, et 1 MS. ap. Mart. magis magisque periculose ABCD (inserto tamen in D man. post. per oculos ante periculose).
10. stomachi.—Sic reperimus in melioribus Mss. Apud Arn. vero et nonnullos Mss. pressus stomacho. Denique Bad. Am. Er. et Lov. pressus stomachi dolore. E.
sunt.—Er. Lugd. Ven. Lov. Somm. Flor. et Rond. cum sex Mss. necnon sex alii Mss. apud Mart. hic et superius, sint. CE. quasi laxata sint loca peccandi, annon laxata sunt? AD et ut videtur B.
vult.—Abest, quod vult, a Mss. optimis. ABCD (sed in marg. D adscribitur ante faciat).
sanarer.—Somm. Dub. Mart. cum sex Mss. et Rond. cum quatuor aliis, ut cito sanarer. [Mss. quinque citat Mart.; habent autem et ut.]
eos.—Ita legit Arn. nec aliter ferunt plerique Mss. sed varia labes huic loco illata est in edd. e quibus Am. Er. et Lov. sic habent, et tibi tam eos. Bad. porro, et territa per eos. E. Alii, particula interposita, et terram magis per eos: quam tamen particulam non ineleganter interdum subintelligendam relinquit Augustinus.
referrem.—In Ms. Lyrensi, referretur.
11. eram.—Mss. frequentes, et ABCD [quia caro eram. E. et ed. P.]
terra.—Am. Er. et Lov. e terra.
P. 12. l. 1. putantur.—putabantur 5 Mss. ap. Mart. et Somm. D man. post.
difficultas.—Ita Mss. præstantiores. At Lov. et Arn. difficulter, difficultas.—Somm. Mart. cum quinque Mss. et Rond. cum tribus aliis: difficulter. Difficultas. Ulim. et ABCD difficultas omnino, difficultas. E difficultas omnino ediscendæ.
13. possem.—Mss. aliquot cum Arn. et quia non esset nisi. DE. quæ non esset ABC. Alii nonnulli et quæ non nosset nisi.
a te.—Rond. cum septem Mss. rece seramus a te. E.
§. 24. pen. sed quæ et in rebus. = quæ 6 Mss. ap. Mart. ABCD. = et quoque E.
14. putarentur.—Apud. Lov. ne flagitia putarentur. Non integre.
§. 26. l. 23. appellare ad aliquem 3 Mss. ap. Mart. ABCDE.
§. 27. l. 4. decoris pro dedecoris 5 Mss. ap. Mart.
15. eruis.—Am. Er. et Lov. Et non eruis. E. Sed melius longe Bad. Arn. et Mss. præcipui, Et nunc eruis.
Nam.—Mss. tres Angl. Nam ivi. ABCD. 4 Mss. ap. Mart. longe eram.
tenebroso.—Apud Lov. additur, cesseram. Am. et Er. recesseram. In Ms. Alb. habetur, in affectu eram tenebroso. Apud Bad. vero. Arn. et cæteros fere omnes Mss. generalior effertur sententia absque addito, ut intelligamus longe a Deo esse illos qui sunt in affectu tenebroso.
16. alteri.—Rond. cum quatuor Mss. hic interponit non. BC.
hominibus.—Lov. inter homines D sup. ras. inter homines hominibus ABC. Patet legendum esse cum Mss. inter hominibus K. 1ma. man.; vel sine aspiratione, inter omines: quod Augustinus in exemplum affert locutionis incongruæ et cavendæ.
vanæ Rond. cum octo Mss. quibus accedunt duo Mss. laudati a Mart. E. [vana ed. P. c. ABCD] mox deprehenderam 4 Mss. ap. Mart. et succedentibus hæc ipsa omnino 7 Mss. ap. Mart. Mor. ABCDE.
vivebam.—Sic Mss. cum edd. plerisque, ubi Lov. c. 5 Mss. ap. Mart. habet, et jam tunc videbam—Somm. et Rond. cum quatuor Mss. et jam tunc vivebam. E. etiam tunc et vivebam ABCD.
17. cæteris.—Bad. Am. Er. et Lov. cæteras. meas atque cæteras E. Castigatum est ex Arn. et Mss. cæteris. Quippe hoc loco fatetur Augustinus se in eo peccasse, quod voluptates, sublimitates, veritates, non in Deo; sed in seipso et creaturis aliis quæreret.
18. colligens.—Tres Mss. Angl. colligas. ABCD.
inferis.—Lov. cum antiquioribus edd. satiari in inferis. Expunximus, in, juxta Mss. et Arn.
luminosus.—In libris editis ab Henrico Sommalio Societatis Jesu, et a Thoma Blasio, legitur: limosus limes. In codice Corb. liminosus. Utrobique corrupte: illic enim deflet Augutstinus quod sese intra honestæ amicitiæ limites haud continuerit; adeoque legendum cum Mss. et aliis edd. luminosus limes.
Obsurdueram.—In Lov. Somm. et Blas. Obsordueram. DE. Substituimus obsurdueram aliorum codicum auctoritate, necnon exigente vocabulo, stridore, quod ad aures refertur.
19. modularetur. sic Mss. primæ notæ, et prope omnes; quam lectionem parum abfuit ut præeligeremus. ABCDE. [moderaretur ed. P.]
nostræ.—In Mss. optimis. [mortalitatis nostræ. ABCDE. c. ed. P.]
libidinis.—Lov. Somm. et Blas. accepit in me luxuria sceptrum, e totas manus ei dedi vesania libidinis. In aliis plerisque codicibus habetur in recto, vesania; et abest vox, luxuria.
20. l. 10. de quam profundo.—de quo 5 Mss. ap. Mart. ABCD.
meum.—Somm. et Rond. quis enim hominum non extollebat laudibus tunc patrem meum? tunc hominum ABD.
inclinatæ.—Ms. Lyrensis: perversus atque inclinatus. mox voluptatis ABCD.
21. l. 8. quanto magis turpes = magis ABCD.
22. justitiæ.—Mss. frequentiores: nisi penuria et fastidio justitiæ. ABCDE.
l. 15. malitia. Fœda erat. fœderata 5 Mss. ap. Mart.
dedecore.—Somm. et Rond. de decore, duabus vocibus. Tres Mss. apud Mart. non decus aliquod, sed dedecus appetens.
23. et.—Somm. et Rond. hic addunt, opibus. E.
ego.—Somm. Dub. Mart. Rond. ergo. Alii edd. quid ergo eo.
erat.—Er. Lugd. Lov. Somm. Dub. Mart. Rond. erant.
iniquitatem.—Lov. sola iniquitate. DE. At alii cdd. melius, solam iniquitatem.
fruens.—Angl. duo furens. [E. tantum] Alii, fruens.
ibi.—In Mss. quatuor et Arn. mihi.
24. a quo?—Somm. Lov. Flor. Rond. om. potest. [a quo potest? ABCDE. c. ed. P.]
sua.—Ita in Mss. et antiquioribus edd. cum in Lov. et Arn. legatur, opera tua malis inimica sunt. E. Contra mentem Augustini, qui, nisi fallimur, probare intendit nihil Dei innocentiæ derogari pœna malis irrogata; quia si quid patiuntur nocumenti, totum in ipsa eorum opera refundi debet.
§. 14. l. 4. etiam sic te imitando = te ABCD.
25. reorum. sic Codices plerique, cum Ulim. et E. Maluimus, uti pauciores habent, consortium reorum. ABCD. Hoc enim verbo S. Augustinus peccati illius sui gravitatem amplificat, sicuti deinceps facit, se et consciorum animorum confricatione accensum, et consortio simul peccantium delectatum fuisse accusans. [reorum ed. P.]
26. occurrit.—Er. Lugd. Lov. Somm. et Rond. occurrerit.
27. amabam.—Lov. et 4 Mss. ap. Mart. et amari amabam; moxque, amans amari. At Bad. Am. Er. Arn. et Ulim. cum Mss. pro, amari, habent, amare, utroque loco, et melius.
l. 4. quid pro quod ABCDE.
libidinis.—Am. Er. et Lov. de tartarea libidine. At Bad. Arn. et Mss. de tartaro libidinis.
28. insania.—Septem Mss. mirabilis insania. E.
actori.—Am. Er. et Lov. auctori. ABD. auditori C.
dolores.—Theologi Lovanienses legunt: lacrymæ ergo amantur et dolores. Abest vox, lacrymæ, a Mss. et edd. plerisque. lacrymæ loco lacrymatur habet E. lacryma D. lacrymat AB.
æstus.—Rond. ex tribus Mss. et totidem ap. Mart. in æstus.
§ 3. l. 9. amentur—amantur ABCD.
l. 13. congaudebam.—bat ABCD. sed puncto forsan notatur, et mox contristabatur.
antep. lateque—alteque 5 Mss. ap. Mart. ABCDE.
gererent.—Er. Lugd. Lov. Somm. Mart. cum 1 Ms. Rond. gererentur.
dolor.—Bad. Am. Er. et Lov. delectatur cor, cum 5 Mss. ap. Mart. Nostram vero lectionem præferunt Mss. et Arn.
29. §. 5. l. 2. sacrilegam curiositatem sacrilega curiositate ABCDE.
scævum.—Sic juxta vetustos cdd. scribendum hic, scævum, id est, sinistrum: non, sævum, uti scribitur apud Er. et Lov.
30. §. 7. l. 4. quendam Ciceronis minus recte ex edit. Lips. pro quendam cujusdam Ciceronis quod habent ABCDE. cum ed. P.
l. 11. surgeret jam cœperam ABCDE.
31. refrangebat.—Sic Mss. prope omnes cum Bad. neque secus Am. et Er. nisi quod scribunt, refringebat. At Lov. et Arn. habent, et hoc solo in me tanta flagrantia refrigebat.
præbiberat.—Er. Lugd. Ven. Lov. Flor. et sex Mss. apud Mart. pie biberat. ABCDE.
§. 9. l. 2. ut viderem—et videre, 4 Mss. ap. Mart. et ABCD.
nomina.—Lov. Hæc enim omnia non. hæc omnia E.
sono.—Quatuor Mss. tenui sono. ABCD (sed in D sup. emendatur sono tenus) E. Alii tenus sono.
§. 10. l. 1. = et ABCDE.
32. l. 1. et cæterum = et ABCDE.
33. habes.—Er. abes. B.
34. pulmenta.—Sic Mss. cum Bad. Am. Arn. ubi Er. et Lov. elementa. Angl. quatuor, bulmenta. [minus recte, habent enim omnes pulmenta.]
illam.—Er. Lugd. Ven. Lov. Somm. Dub. Mart. c. 2 Mss. Flor. et Rond. in illam. ABCE. D man. 2da.
illum.—Er. Ven. illam. et 3 Mss. ap. Mart. D man. 2da.
35. l. 3. quibus rerum ignarus.—rebus ABCDE. 5 Mss. ap. Mart. Ulim. et Arn.
Scriptura.—Sic Mss. Angl.—Sic etiam editio Am. duo Mss. Flor. necnon editio Florentina. 3 Mss. ap. Mart. [et si recte in Scripturis diceremur.]
rectissima.—Quatuor Mss. lectissima. AC. D 1ma. man.
l. ult. juste—juxta 2 Mss. ap. Mart.
36. l. 1. Numquid.—Et numq. ABCD.
l. 8. his—hic ABCDE.
præcepit.—Apud Lov. additur, Deus. D. man. 2da. Lips. Sed ea vox abest a Mss. et plerisque edd. quia quæ hic laudatur Justitia, non est alia ab ipso Deo, qui præcepit.
37. l. 4. = est ABCDE.
38. l. 3. Tu † Domine derelinqueris ABCD.
l. 4. quia—qui ABCDE et Germ. 1 ap. Mart.
42. l. 1. videretur videbatur ABCD.
concederet.—In editis Bad. Am. Er. et Lov. me secum crederet. Sed legendum cum Mss. potioribus, me concederet; vel cum Arn. me secum concederet.—Editio Florentina censet omnino legendum, me secum crederet: quod probare nititur auctoritate tum edd. supra memoratarum, tum Sommalii, tum undecim Mss. Etruriæ: cujus tamen rationibus non convincimur. Ut vivere me secum crederet et haberet (habere E) mecum ABCDE. et 5 Mss. melioris notæ ap. Mart.
44. fieri.—Er. Lugd. Ven. Lov. Flor. et Rond. fieri enim. E.
45. carmina.—Bad. Am. Er. et Lov. certamina.
46. §. 3. l. 6. = me ABCDE sinerem E.
castitate.—Bad. Am. et Er. substituunt, charitate.
47. planos.—In quibusdam editionibus, planetarios. Ita in ipsa editione Lovaniensium per typographorum oscitantiam; quandoquidem in suis Castigationibus aiunt rectius videri sibi legendum, planos, id est impostores, quo nomine appellatos olim fuisse Mathematicos palam est. Hoc porro nomen alias adhibet Augustinus, ut libro tertio contra Academicos, cap. 15.
48. l. 1. medicæ artis.—medicinæ ABCDE. 4 Mss. ap. Mart.
proconsule.—Er. Lugd. Ven. Benedict. pro consule, duobus verbis. Lov. proconsul e manu sua. ACD. proconsul manu G. 2. ap. Mart. E.
l. 13. illam.—illa ABCDE et 6 Mss. ap. Mart.
intelligere.—Sic legendum cum Mss. Angl. ABCDE.—Quibus suffragantur sex Mss. Flor. necnon Mart. cum tribus Mss. et Rond. cum quatuor aliis Mss. [potuisset intelligere.]
sustentas.—Lov. et Rond. sustentes.
paginis.—Apud Am. Er. et Lov. de Paganis; quibus perperam suffragantur aliquot Mss. E.
castus.—Mart. cum tribus Mss. melioris notæ [cautus ABCDE c. ed. Par.]
49. cocta.—2 Mss. ap. Mart. et Lov. E. Mss. plures coacta, et melius nostra opinione dicitur coacta, id est coagmentata amicitia, quam cocta. licet hanc vocem Lovanienses prætulerint.—Quinque Mss. apud Mart. citati et D man. 2da. habent, coacto fervore [coacta ABCD c. Ed. Par.] mox = ego ABCDE.
convertis.—In Editis Am. Er. et Lov. Simulque convertens. Paulo post, apud Lov. legere est, super omnes civitates; pro, suavitates.
suavi.—Er. Lugd. Ven. Lov. suavis. E.
50. §. 9. l. 4. expetebant—spectabant ABC. expectabant G. 1. DE. sp. enim ABE. = mihi ABCDE et pro quia, quod ABCDE. G. 2. ap. Mart. quæ G. 1. quando 4 Mss. ap. Mart.
51. l. 3. = tunc ABCDE.
l. 7. tunc—nunc AC. D man. 1ore. non B.
l. 8. Sic enim ego eram ABD. ego enim E.
ibi.—Am. Er. Lov. et Somm. An hoc tibi. D. man. 2da, ut videtur.
52. conscissam.—Quinque Mss. concisam, et ABCDE.
Ad te.—Ita magno consensu Mss. paucis exceptis qui habent, vel a te vel cum edd. miseriæ quæ a te. D man. 2da, quæ ad te.
53. §. 14. l. 3. ex ejus corpore—ex eis ABC. D man. 1ore.
antep. quo fugit—a quo ABCD.
et non.—Sequimur Mss. In edd. porro sublata negatione legitur, etenim omnia senescunt.
54. sint.—Mss. tres: Eunt enim quo? ut non sint.
§. 16. pen. descendunt—discedunt 3 Mss. ap. Mart.
§. 17. l. 3. hæ—hæc ABCD.
55. ubi est.—In codice Sorbonico, et 2 Mss. ap. Mart. Ecce ibi est, ubi sapit veritas.
eam—Lov. Arn. Mart. cum quinque Mss. necnon Rond. cum quatuor Mss. ut sanet eam. [e Vulg.] D man. 2da.
l. 7 ab inf. illi alter—ille ABCDE, 2 G. et Ulim. ap. Mart. ille et alter 2 Mss. ap. Mart.
56. descensum.—Benignianus codex optimæ notæ, discessum.
l. 5 ab inf. corporibus—corporalibus ABCD.
57. Hierium.—Sic scribitur in editione Lov. et in Mss. plerisque. At in Bad. Am. Er. Arn. et quatuor Mss. Icherium.
l. 5 ab inf. meæ—suæ AB. C man. post. D. et 6 Mss. ap. Mart.
dictor.—In edd., E et 6 Mss. ap. Mart. doctor. In duobus Mss. Lov. dictator: corrupte scilicet pro, dictor; quam vocem nostrorum codicum auctoritate restituere visum est.
58. meæ.—Arn. cum editione Moreti, an. 1650 sic habet: animo versabam et ostentationem contemplationis meæ. Mss. sex: modos contempl.
vitæ.—Mss. Angl. cum nostris habent: divisione irrationabilis (ABCD) vitæ; sive, irrationalis. E. Apud Lov. rationalis; mendose, ut patet.
mentem.—Mss. quinque non deterioris notæ et ABCDE habent sine ullo sensu mentem, pro, sine ullo sexu.
59. §. 25. antep. accepimus—accipimus ABD et 3 Mss. ap. Mart.
60. confitebar.—Edd. pene errare confitebar, manifesto lapsu. ABCDE. plane 1 Ms. ap. Mart.
61. acumen.—In antiquioribus editionibus, discendi. Lov. et Arn. disputandi. At in Mss. pluribus, dispiciendi acumen, quæ germana lectio visa est.
cupiditates.—Lov. cum antiquioribus editionibus, meretricias cupiditates. At Mss. cum Arn. meretrices: quod vocabulum usurpavit Augustinus ab eo loco Evangelii, ad quem alludit.
62. timebimus.—Somm. Ulim. Lov. Arn. Moret. Mart. cum septem Mss. necnon Rond. cum tredecim Mss. ABCDE [timemus ed. P.]
64. vexarentur.—Ita codices plerique, et elegantius videtur quam si rupto periodi nexu nova incipiat sententia hoc modo: In te offenderunt injusti ut juste vexarentur, uti habent nonnulli Mss. cum Arn. ut et &c. ABCD. offenderent—et E.
suam.—Substituimus, suam ex Mss. melioris notæ, loco tuam, quod in codicibus vulgatis, et in Mss. nonnullis reperitur.
§. 3. l. 4. suaviloquentiæ—suavis eloq. ABCD.
l. 5. quam ego † jam ABCD.
65. tibi.—Arn. et Mss. duo, occidant se tibi; moxque, trucident. Alii plerique codices comprobant alteram lectionem, quæ paululum obscura est propter distantiam particulæ negantis referendæ etiam ad verba, occidunt, et trucidant.
66. quæ.—Somm. Dub. Mart. c. 1 Ms. et Rond. Lips. qui. E.
§. 6. pen. ad illas rationes—exploratas. ad illa ratio B. explorata ABC. ad illas rationales ACD man. 1ore.
§. 7. l. 5. sicut Deum—sicut Te ABCD man. 1ore.
67. hoc.—Er. Lugd. Ven. Lov. Flor. ad hæc. adhuc ABC hoc sup. lin. D.
§. 8. l. 7. existimari se. se (sese C.) æstimari ABCD æstimari se Mart. cum 2 G. et Arn.
tam.—Arn. et Moret. D man. post. falsa tam ABD man. 1ore. Mart. (c. 5 Mss. et Ulim.) Rond. falsata C. Rhythmus "non solum ignorata, sed etiam falsata" Aug. sapit [falsa tam vesana superbiæ. ed. P.]
69. eoque.—Er. Lugd. Ven. Lov. eo quoque. ABCD.
antep. quas—quos ABCD 4 Mss. ap. Mart. Ulim. Mor.
70. quod.—Rond. quo ABCD. 1 Ms. ap. Mart. Mor.
modis.—Ulim. Somm. Arn. Mor. Mart. cum sex Mss. et Rond. cum undecim Mss. miris et occultis modis. E. et D. sup. lin.
est.—Er. Lugd. Ven. Lov. Dub. Mart. Flor. et Rond. sit.
71. nolui.—Codex Sorb. meos esse volui. Consentit Gallica versio Arn. sed alii cdd. etiam Arn. in Latino textu, habent nolui. Et reipsa cum in schola rhetoris studeret Augustinus, fuit longe sedatior, ut ait supra, lib. iii. c. 3.
diligebant.—Somm. Dub. Arn. Mart. (c. 5 Mss.) Mor. et Rond. diligent A [diligunt, BCDE c. ed. P.]
72. non mansit. Sic Mss. magno consensu. E. Verior forsitan lectio est, qua filium mater significatur suis fletibus ac precibus prosecuta. = non ABCD et 3 Mss. ap. Mart. et Arn. [remansit ed. Par.]
me faceres.—ita Mss. et Arn. ABCDE. [ut in me ed. Par.]
ista.—Lugd. Ven. Lov. Somm. Mart. c. 4 Mss. Arn. Mor. Flor. Rond. contemnentes ista.
Evæ.—Sic restituimus ex veterrimo codice Corb. et 2 Mss. ap. Mart., nam peccatum est in aliis plerisque Mss. qui habent, arguebatur in ea reliquiarum Evæ. BCDE. Quos sequuntur Bad. Am. et Er. reliquum A. Alii vero dum locum emaculatum cupiunt, substituunt, rea, pro, in ea, Mss. certe refragantibus. Nihil dubii est quin primum vitiatus fuerit locus ab iis quibus insolens et ignota erat vox, reliquiarium. In qua librarii rursum peccarunt libro 1 Quæstionum in Genesim, quæstione 148, ubi codices veriores præferunt, "enutrire vestrum reliquiarium," juxta LXX. κατάλειψιν, non, reliquias, aut, reliquiarum, ut alii.—Præterea, codici Corbeiensi suffragantur duo manuscripti Florentini optimæ notæ.
§. 16. l. 2. ibam † jam ad inferos ABCDE Mart. cum 5 Mss. et Ulim. Arn. Mor. &c.
sua.—Sic legendum cum Mss. cum Bad. et Arn. non ut Am. Er. et Lov. in carne; tametsi hoc habeat locus Apostoli ad quem alludit Augustinus. Nam hic dicere maluit, nec solverat ille in cruce; quia sui recordabatur erroris quo antea cum Manichæis non crucem, sed carnem Christi negaverat.
73. l. 9. recuperarem—reciperem ABCD. = mei ABCD.
§. 17. l. 7. bis in die—bis die ABCDE.
l. 12. mutabile ABC. quod tamen glossam sapit. E. sed fors. sup. ras. et 2 Mss. ap. Mart. [nutabile D. c. ed. P.]
amabam.—Ita 3 edd. vetusti ap. Mart. ubi Lovanienses habent, peccavi tibi; sed excusare me amabam.—Somm. Mart. et Rond. peccabam. me amabam habent ABCDE.
in me.—Lov. Mor. et antiquæ editiones, (cum 3 Mss. ap. Mart. E et A. sup. lin. in in orat. serie) te a me. Melius vero Mss. et Arn. te in me, juxta Manichæorum errorem, qui Dei portionem in homine cum natura mali depugnare credebant.
75. l. 1. maligna.—mala AC G. 1. ap. Mart. mea B.
eorum.—Alludit ad versiculum 4 Psal. 140, et sequitur hic et alias lectionem quamdam LXX, quæ habet, συνδυάσω combinabo: quapropter scribimus cum antiquioribus codicibus combinabam, E in textu, corr. in marg. pro quo in aliis est, convivebam, aut, combibebam convivabar, communicabam. ACD. cabo. B. combinabar Moret.
76. diffunderetur abs te—cdd. Regiomont. Bertin. 2 edit. Ulim. Bad. Arn. Lov. Er. ABCD ed. Par.]
77. reprehenderant.—Mart. cum 1 Ms. et Rond. reprehendebant.
79. §. 23. l. 4. per eosdem ipsos—eos ipsos ABC 2 Germ. ap. Mart. qui habent Manichæis.
nesciens.—Sic Mss. Angl. cum nostris. At Am. Er. Lov. et nescivi. Somm. Blas. Mor. et 2 Mss. ap. Mart. et nesciebam.
80. excipiendum.—Lov. decipiendum.
occidebar spiritaliter. Itaque. Somm. et Rond. ABCDE. [occidebar. Spiritaliter itaque—expositis ed. Par.]
§. 25. l. 7. multa probabiliora—multo ACDE 3 Mss. ap. Mart. et Mor.
83. densiores.—In codice Alb. additur, fundere.
Ambrosium.—Ita potiores Mss. At edd. currerem, et in Ambrosii. ABCDE et G. 2. ap. Mart.
periculo.—Er. Lugd. Ven. et Lov. acriore periculo.
mirarer.—Sic potiores Mss. et Am. Er. Arn. At Bad. et Lov. et 4 Mss. ap. Mart. miraretur.
pocillum.—Am. et Er. potillum.
84. tepidissimo. E. quod ... aquatissimum ... tepidissimum Somm. Arn. Dub. Flor. et Rond. B. quod jam non solum aquatissimo. ACD. 4 Mss. ap. Mart. et Blas.
l. 7. = se ABCDE.
prædicationem.—Lov. Somm. Blas. et 5 Mss. ap. Mart. habent: in ejus prædicatione. CE.
85. l. 18. disceptare—dissertare ABCDE.
86. dicere.—sic omnes fere Mss. D. Lips. (altera tamen lectione subjecta) [discere 2 Mss. ap. Mart. et edd. ABCE. ed. Par.]
pulsans.—Sic legendum cum Mss. et Somm. Arn. non quemadmodum Lov. et editi cæteri habent, pulsansque.
Ecclesia.—Post vocem, Ecclesia, additur in edd. et E. tua, quæ vox abest a Mss.
87. l. 2. viderem—videram ABCD.
l. 3. sint—sunt ABCD.
88. viderem.—Mart. cum 1 Ms. videram. ABCD.
l. ult. inconcusse—inconcussa Somm. Arn. Mor. Mart. c. 3 Mss.
90. l. 5. ab inf. quo—quod ABCDE.
91. l. 3. = illud ABCDE.
92. voluptate.—Tres Mss. Angl. cum mira voluptate. ABCDE.
93. esset.—Er. Lugd. Ven. Lov. Mart. E obvius esset. E. Somm. et Rond. per viam obvius esset. pervium esset ABCD.
§. 11. l. 3. ortus erat. erat ortus ABCD. eram ortus E Lips.
l. 7. Magnam. magnæ ABCD et 1 Ms. ap. Mart.
92. l. 17. = jam ABCDE.
l. 22. visum contemnere. visu ABCD. 4 Mss. ap. Mart. Som.
94. §. 14. l. ult. judici. judiciis ABCD. (E. manu 1ma. judicibus e corr.) 6 Mss. ap. Mart.
§. 15. pen. tandem [Symbol: Dagger] jam ille ABCDE. 7 Mss. ap. Mart. Arn. Moret.
95. ter.—Bad. Am. Er. Blas. Et ibi. Lov. Somm. Mor. et 4 Mss. ap. Mart. Et inter hæc. At Mss. plures potioresque cum Arn. habent, Et ter jam assertion. Prætulimus; nam Alypius tertium functus assessoris munere dicitur etiam postea lib. 8. c. 6. "Mecum erat Alypius," inquit Augustinus, "otiosus ab opere jurisperitorum post assessionem tertiam, exspectans quibus iterum consilia venderet."
Italicianarum.—Apud Lov. Arn. Mor. 5 Mss. ap. Mart. et BC Italicarum. At in vetustis edd. Italicianarum, uti scribitur etiam in Notitia dignitatum Imperii, et ab iis qui de Comite largitionibus in Italia faciendis præfecto agunt. sic ADE.
aversabamur.—Sic Er. Lugd. Ven. Lov. Somm. Arn. Dub. Mart. c. 3 Mss. Flor. et Rond. [Ed. B. adversabamur.]
97. l. 10. quærimus, sumimus,—quæremus, sumemus ABCD. et E manu post. sumemus comparabimus.
horis.—Er. Lugd. Ven. Lov. Somm. Flor. et Rond. antemeridianas horas.
vita misera. ABCD. [vita hæc misera E. cum ed. P.]
ac non. ABCDE. et 4 Mss. ap. Mart. [an non ed. Par.]
98. cantans.—Arn. Flor. et sex Mss. apud Mart. ABCDE. [causans. ed. Par.] et paulo post, Somm. Rond. et tres Mss. apud Mart. Mor. et Lov. ad marg. desideraveramus, pro desideraremus.
99. deligatus.—Lov. Blas. cum aliquot Mss. delicatus. E sup. ras. Somm. Arn. delectatus. Stant vero pro nostra lectione melioris notæ Mss. ABCD.
§. 22. l. 18. incidit.—incidet ABCD.
100. l. 5. demonstrabas. ABCDE Mart. c. 4 Mss. Arn. et Mor. [demonstrares ed. P.]
101. formabamus.—In antiquioribus editionibus et nonnullis Mss. firmabamus. Flor. pene firmaveramus.
gemitus.—Codex Alb. et antiquiores edd. Inde ad suspiria et gemitus convertebamur, et gressus E. regressus Mart. c. 2 Mss.
ereptura. ABCDE. [ed. P. raptura] mox ablatura ABCDE.
102. l. 8. quod ista ipsa, fœda tamen. quod tanta ipsa, fœda (fœda ipsa 2 Mss.) tamen 5 Mss. ap. Mart.
feram.—In Lyrensi codice, et ego ibi liberabo.
103. cogitabam.—Bad. Am. et Er. non tamen te cogitabam.
104. illos deceptos deceptores et loquaces mutos. ABCD. et deceptores. E. [deceptos illos et deceptores ed. P.] Am. Er. loquaces mutos, et (= et Ulim.) ob hoc mutos, quoniam.
105. noluisses.—Legitur, voluisses, apud Bad. Am. Er. Somm. et Blas. et 5 Mss. ap. Mart. E.
explicatam ABCDE et G. l. ap. Mart. [explicitam ed. p.]
106. liquidam.—Sic Mss. Angl. [ABCD] et nostri prope omnes. Germ. l. ap. Mart. Et paulo post, non alium quam me.—Hanc eamdem habent lectionem Arn. Mart. Flor. et Rond. cum aliquot aliis Mss. [eam liquide cernere... (sic E) non aliud quam me (E).]
factus esset.—Omittitur, bonus, in Mss. Benign. Theoderic. et aliquot aliis. ABCD [bonus ed. P.]
107. ubi. ABCDE cum ed. Ben. unde Som. Arn. Mor. Mart. [cum 3 Mss. neque tamen antiquiss.] [unde ed. P.]
alia ABCD [animalia E. c. ed. P.]
tuam.—Quatuor Mss. creaturarum tuarum. mox quæ † re vera corpora erant ABCD et Mart. c. 6 Mss. Arn. Mor. [quæ vera corpora ed. P.]
l. 7. ab inf. per immensa = spatia ABCDE. [spatia ed. P.]
108. ea.—Ita Mss. cum Bad. et Arn. At Am. Er. Lov. et 3 Mss. ap. Mart. mutata interpunctione habent: Aut unde fecit ea? Materies aliqua mala erat. mox totum ABCD. [totam E. c. ed. P.] et omnipotens ABCDE [omnia potens ed. P.]
fabricaretur.—Er. Lugd. Ven. Somm. et Rond. fabricaret.
fluitans.—Bad. Am. Er. Lov. fluctuans. 4 Mss. ap. Mart. et E.
109. illam.—Sic in Mss. et ABCDE. Lips. [ullam ed. P.]
quod.—Sic ex Mss. Angl. et Mart. c. 7 Mss. Ulim. Lov. Arn. [dicebat, quantum valeret.]
sui.—In edd. plerisque: et collatione flagrabant in eas nugas igne cordis sui. E. flagitabant meas A in eas BCD. Castigavit Arn. flabant ignem: nos ex Mss. restituimus flatabant; quo in verbo, quia minime familiare erat, lapsi sunt librarii et locum corruperunt. Id porro usurpat Arnobius adversus Gentes, lib. 2, circa medium: "Quid mimulos, histriones, cantores tuba, tibia, calamoque flatantes?"
Firminum.—Er. Lugd. Ven. Somm. et Rond. de eodem Firmino.
110. pronuntiarem.—Mart. cum 3 Mss. Arn. Mor. prænuntiarem.
colligi.—Sic legendum juxta Mss. Angl. ABCD et 2 Germ. ap. Mart. [dicerem? Inde certissime collegi ea quæ vera. (sic E.)]
aditu.—Bad. Am. Er. cum 5 Mss. et 1 ap. Mart. auditu.
at eadem.—Somm. Arn. Mor. Mart. cum 5 Mss. ad AD aut BCE. aut si 1 Ms. ap. Mart. diceret si eadem. Er. Lugd. Lov. et Ven. [etiamsi ed. P.]
111. l. 2. aut quid ABCDE [ut quid ed. P.] atque Scripturis ABCDE [in Script. ed. P.]
recipiebant.—Codex Benign. rapiebant.
112. §. 12. pen. meorum ABCDE [om. ed. P.]
l. ult. Verbum Deus. ABCD. [Verbum Dei Deus ed. P.]
115. lucem—Hic in edd. additur, Domini, qua voce carent Mss.
116. conspicitur.—Mss. magno consensu ferunt, conspiciuntur.
§. 18. l. 4. quid ABCDE [quod ed. P.]
117. extra.—Legebatur in Lov. et antiquioribus editionibus, et 4 Mss. ap. Mart. quia extra te non est aliquid, C. At Arn. expunxit, te, quæ vox abest a potioribus Mss. et abesse debet, cum sensus sit, nihil esse extra universam creaturam, quod ad perturbandum ordinem a Deo constitutum irrumpat.
ista.—Sic Mss. melioris notæ cum Arn. ubi Somm. Mor. et 3 Mss. ap. Mart. habent ut dicerem non esse nisi ista: cæteri porro edd. Ulim. et 1 Ms. ap. Mart. ut dicerem non esse ista.
118. §. 22. l. 1. Et sensi expertus ABCDE. [et expertus sum ed. P.]
infima.—Sic Bad. Am. Ulim. et Er. sicque Mss. Angl. et plures e nostris Mss. et 4 ap. Mart. At Arn. et Mss. aliquot, detortæ in infimam, Supple, substantiam. Lov. detortam in infimam. [detortæ in infimam voluntatis perversitatem.] projicientis in intima ABCDE.
instabam—Am. et Er. cum Mss. quatuor, et ABCD [stabam E. c. ed. Par.] mox diripiebar ABCDE 3 Mss. ap. Mart. Ulim. Arn. Mor. [derip. ed. P.]
119. l. 2. nuntiaret ABCDE et om. et ante quousque ABCD. [adnuntiaret et ed. P.]
pervenit.—Egregium huncce locum reparant codices Mss. Nam in vulgatis corrupte legebatur: et perveniret, E.
lin. ead. certa ABCDE et Mart. c. 2 Germ. [certo ed. P.]
evalui.—Er. Lugd. Ven. Lov. Mart. Flor. valui ADE. C man. 1ore.
120. animum.—Er. Lugd. Ven. Rond. animam. E.
122. cœpi.—Dub. Mart. et Rond. cepi.
123. curia.—In editis, cura, ABCDE et 4 Mss. ap. Mart. At in Ms. Benign. longe melius, curia cœlestis Imperatoris.
125. tua.—Bad. Am. Er. cum codice Alb. delectatione tua E.
l. 6. audiunt ABCDE. et aliquot edd. [audient Mart. c. 3 Mss. Arn. Mor. ed. P.]
126. quod.—Mart. tribus suffragantibus Mss. quo.
tecumque unum Deum.—Omitti poterant isthæc verba, cum Spiritu sancto, quæ absunt a pluribus et potioribus Mss. (ed. B.) om. ABCD. Ea igitur omisimus; hic enim de Deitate Filii agitur, non de Sacrosancta Trinitate fit confessio. Vocc. uncinis includit Lips.—Ed. Ox. [tecumque cum Spiritu Sancto unum Deum E cum ed. P.]
127. l. 11. de quo ille ABCD. et Mart. c. G. 2. [deque illo ed. P.]
dilucidaverat.—Mss. non addunt, et dilucidaverat. (ed. B.) absunt ab ABCD. ea ergo omisimus. uncinis includit Lips. [habet ed. P.] mox in Rom. foro. = in ABCDE.
monstra.—Mirum quantum hic varient codices. Ex vetustioribus et castigatioribus, codices Fossat. Benign. Corb. 1 Germ. etc. pro, populusque etiam, habent, popilios jam. (pompilios jam E.) Alii quinque cum Bad. Am. Er. Somm. Blas. populi usiam. Victor. et Germ. 2 &c., populique jam. Nonnulli, populi etiam. Lov. populusque etiam. Nos ex ipso Benedictinorum consilio, tres Mss. Angl. secuti sumus, quorum lectio cæteris eo loco exhibitis longe præstat. Porro conjunctio et, addita est ante omnigenum, quia in omnibus Mss. reperitur. [Romana nobilitas inflata spirabat populusque etiam et omnigenum deum monstra.] Populos tamen, non populo cum ed. P., habent ABCD; id ergo restituimus, præsertim cum in plerisque lectionis depravationibus adhuc supersit litera s. (Ed. Ox.)
mox quæ ista ABCD [iste ed. P.]
128. Christi videro = te ABCD. [habet ed. P.]
tuo.—Rond. cum paucis Mss. suo.
129. quam exsultantibus pastoris. Sic in Mss. (et Arn.) præter Valinensem qui habet, quam exsultantibus Angelis pastoris: et melius. (ed. B.) om. Angelis ABCDE et 2 Mss. ap. Mart. et edd. plur. quæ habent quam exsultantibus pastoris. omisimus ergo; fit enim allusio ad Luc. 15, 5. ubi de Pastoris gaudio narratur, vc. autem Angelis inseruerunt quibus constructio durior visa est. (uncinis includit Lips.) ed. Ox. [Angelis ed. P.]
130. l. 1. quia ABCD. [qui ea E. c. ed. P.]
voluptariis ABCD. [voluntariis E. c. ed. P.]
131. l. 2. jam amemus et curramus. ABCDE. [amemus curramus ed. P.]
tanquam quæ sunt. ABCDE. 1 Ms. ap. Mart. Mor. [ = quæ ed. P.]
magnæ. 7 Mss. ap. Mart. Arn. Mor.—Lov. magnum.
cogitabatur.—Mss. octo habent, cogebatur, non inepte ad significandam vim diabolo illatam. Sequimur vulgatorum lectionem in Mss. etiam bene multis repertam; et vero potest habere eumdem sensum.
132. experimento.—Sic Er. Somm. Arn. Mart. et Flor. cum non paucis Mss. ADE. Apud Lugd. Ven. et Lov. meo ipso. C. in eo ipso B. [in me ipso. ed. B.]
volens.—Lov. Mor. quod faciebam volens. Sed legendum, quam, uti habent alii codices; et supplendum, magis, quam particulam reticere amat Augustinus.
excusatio.—Bad. Am. Er. Lov. ulla excusatio.
133. vincebat.—In 5 Mss. et non vincebat. Sed verior aliorum codicum lectio sine negatione. Id nempe vincebat, quod saniore judicio mentis præferebatur, tametsi infirmioris adhuc voluntatis affectu non eligeretur. Unde mox ait: Non erat omnino quod responderem veritate convictus.
gemebam.—Lov. et 1 Ms. ap. Mart. man. 2da. degebam.
134. Pontitianus.—Sic in Mss. At in codicibus editis scribitur, Potitianus.
135. erant.—Am. Er. Lov. Somm. erat.
quando.—In plerisque edd. Et quamdiu. At in melioribus Mss. et Arn. Et quando. Malumus: ut antithesis servetur; quia in sequenti membro dicitur, ecce nunc fio.—Er. Lugd. Ven. Lov. Mart. Flor. et Rond. ABCDE istud, non istuc. [istuc ed. P.]