[105] Ob has scilicet fabulas astronomicas Manichæum Paracletum fuisse crediderunt sectatores ejus, teste Felice ap. Aug. Acta c. Fel. Man. i. 9. "Paulus enim dicit, 'ex parte scimus, et ex parte prophetamus: cum venerit autem quod perfectum est, abolebuntur ea quæ ex parte dicta sunt.' Nos audientes Paulum hoc dicere venit Manichæus cum prædicatione sua, et suscepimus eum secundum quod Christus dixit, 'Mitto vobis Spiritum sanctum:' et Paulus venit et dixit, quia et ipse venturus est, et postea nemo venit: ideo suscepimus Manichæum. Et quia venit Manichæus, et per suam prædicationem docuit nos initium, medium, et finem; docuit nos de fabrica mundi, quare facta est, et unde facta est, et quia fecerunt; docuit nos quare dies, et quare nox; docuit nos de cursu solis et lunæ: quia hoc in Paulo non audivimus, nec in ceterorum Apostolorum scripturis: hoc credimus, quia ipse est Paracletus."
[106] Vid. L. vii. §. 15. et not. ibid.
[107] Vid. sup. ad L. iii. c. 6. §. 10
[108] "Memoriæ, Oratoria, in quibus reconduntur Sanctorum corpora. Aug. c. Faust. Manich. xx. 21. Populus Christianus Memorias Martyrum religiosa solennitate concelebrat, et ad excitandam imitationem, et ut meritis eorum consocietur atque orationibus adjuvetur: ita tamen ut nulli Martyrum, sed ipsi Deo Martyrum sacrificemus, quamvis in Memoriis Martyrum constituamus altaria. Du Cange, sub v.
[109] Christum novissimis temporibus venisse ad animos, non ad corpora liberanda. Nec fuisse in carne vera, sed simulatam speciem carnis ludificandis humanis sensibus præbuisse, ubi non solum mortem, verum etiam resurrectionem similiter mentiretur. Aug. de Hæres. Vid. inf. c. 10. fin. l. ix. c. 3. §6. Ἁπλῆ φύσις οὐκ ἀποθνήσκει, καὶ σκιὰ σαρκὸς οὐ σταυροῦται· μίαν οὖν ἔχων ἔμαινε τὴν φύσιν καὶ ἐνέργειαν τὸ φῶς μηδὲν παθοῦσαν τῷ ἐπισκιάσματι τῆς σαρκὸς οὐκ ἔχοντι φύσιν κρατουμένην. (Manes Ep. ad Zeben. ap. Fabric. Bibl. Gr. t. v. p. 284.) Sic Manichæus es, qui nec crucifixum credis, quia nec natum credis. Aug. Serm. 116, §. 4. Sunt hodie qui non credunt carnem habuisse Christum: quia et partum virginis destruunt, et nolunt eum natum ex femina credere. "Verbum caro factum est," prorsus alienant a sua fide, vel potius a sua infidelitate. Totam istam dispensationem salutis nostræ, quod factus est homo pro inveniendo homine, qui Deus fecerat hominem; totum hoc, quod Christus in remissionem peccatorem nostrorum verum, non falsum sanguinem fudit, et de vero suo sanguine chirographum peccatorum nostrorum delevit; hoc totum hæretici damnabiles evacuare conantur. Totum hoc, ut Manichæi credunt, quod apparuit oculis hominum, spiritus fuit, caro non fuit. Ib. Serm. 237. § 1. Photiniani, homo tantum; Manichæi, Deus tantum. Illi nihil divinum in Domino confitentur; isti quasi totum divinum, et tamen tam falsum, ut nec saltem humanum. Si enim homo non erat, ergo mortuus non est, ergo crucifixus non est, ergo nec resurrexit. Qui ille resurgere potuit, qui mortuus non est? Ergo et dubitanti discipulo falsas cicatrices ostendit. Aug. Serm. 37.
[112] Vid. sup. iii. c. 12. init.
[113] Qui sunt isti Electi? Quibus si dixeris, Peccasti; statim illam defensionem impiam et pejorem ceteris magisque sacrilegam proferunt, Non ego peccavi, sed gens tenebrarum. Quæ est ista gens tenebrarum? Quæ bellum gessit cum Deo. Et ipsa peccat, cum tu peccas? Ipsa, inquit, quia commixtus sum illi. Deus enim qui te commiscuit, quid timuit? Hoc enim dicunt, quod illa gens tenebrarum rebellaverit adversus Deum, antequam mundus fieret; et ille cavens ne regna ejus loco adveniente hostili impetu vastarentur, misit huc membra sua, substantiam suam, hoc quod ipse est; si aurum, aurum; si lux, lucem; quidquid illud est, hoc misit, et miscuit visceribus gens tenebrarum, dicunt, et fabricavit inde mundum. Et nos animæ, inquiunt, de ipsis membris Dei sumus: sed premimur hic visceribus gentis tenebrarum, et quidquid peccare dicimur, illa gens peccat. Se quidem videntur excusare a peccato: sed Deum suum non excusant a crimine timoris, nec ipsam substantiam Dei sui a crimine corruptibilitatis. Si enim incorruptibilis Deus, si incommutabilis, si incontaminabilis, si immaculabilis, si impenetrabilis, quid ei factura erat gens illa? Potuistis premi, potuistis captivari, potuistis inquinari, potuistis corrumpi: potuit ergo et ille. Frustum enim quodam modo, et portiuncula naturæ ipsius convincit massam. Quale est illud quod huc misit, tale est et illud quod ibi remansit. Hoc ipsi dicunt: ipsi fatentur quia duæ substantiæ sunt; una illa, et una ista. Libri eorum hoc habent: et si negant, leguntur, et convincuntur.—Vis, o nefande, false Electe, defendere peccatum tuum, ut quando aliquid mali feceris, non tu fecisse videaris: quæris in quem peccatum tuum refundas, et refundis in gentem tenebrarum. Aug. in Ps. loco proxime cit. Inviti peccamus et cogimur a contraria et inimica nobis substantia. Fortunat. Disp. 2. §. 20. Dicimus, quod a contraria natura anima cogatur delinquere. ib. §. 21. Sive bonum geramus, non est carnis; quia "manifesta sunt opera carnis" &c. sive malum geramus, non est animæ, quia "fructus spiritus pax" &c. Manes Ep. ad Menoch ap. Aug. Op. Imp. iii. 177. Carnis enim commixtione ducitur, non propria voluntate. Secundinus Ep. ad Aug. §. 2.
[114] Veros Academiæ novæ sensus alias aperit Aug., et quare in disputando aliis potius adversati sint, quam suam aliquam sententiam defenderint, unde pro Scepticis habiti sint; id vero pro istorum temporum ratione, vel utiliter factum esse contendit. "Sat est ad id quod volo, Platonem sensisse duos esse mundos, unum intelligibilem, in quo ipsa veritas habitaret, istum autem sensibilem, quem manifestum est nos visu tactuque sentire. Itaque illum verum, hunc verisimilem et ad illius imaginem factum. Et ideo de illo in ea quæ se cognosceret anima, velut expoliri et quasi serenari veritatem; de hoc autem in stultorum animis non scientiam, sed opinionem posse generari. Quidquid tamen ageretur in hoc mundo per eas virtutes quas civiles vocabat, aliarum verarum virtutum similes, quæ nisi paucis sapientibus ignotæ essent, non posse nisi veri simile nominari. Hæc et alia hujusmodi mihi videntur inter successores ejus, quantum poterant, esse servata, et pro mysteriis custodita. Non enim aut facile ista percipiuntur, nisi ab eis qui se ab omnibus vitiis mundantes, in aliam quamdam plus quam humanam consuetudinem vindicaverint, aut non graviter peccat quisquis ea sciens quoslibet homines docere voluerit. Quare cum in falsas opiniones ruere turba sit pronior, et consuetudine corporum omnia esse corporea facillime, sed noxie credatur, instituit vir acutissimus atque humanissimus dedocere potius quos patiebatur male doctos, quam docere quos dociles non arbitrabatur. Inde illa omnia nata sunt quæ novæ Academiæ tribuuntur, quia eorum necessitatem veteres non habebant." c. Academ. l. iii. c. 17. "Tantum tunc variarum sectarum studia flagrabant, ut nihil metuendum esset nisi falsi approbatio. Pulsus autem quisque illis argumentis ab eo, quod se firmum et inconcussum tenere crediderat, tanto constantius atque cautius aliud quærebat, quanto et in moribus major erat industria, et in natura rerum atque animorum altissima et implicitissima latere veritas sentiebatur. Tanta porro nunc fuga laboris et incuria bonarum artium, ut simul atque sonuerit, acutissimis philosophis esse visum nihil posse comprehendi, dimittant mentes et in æternum obducant." Aug. Ep. i. ad Hermog. Eorum tamen "rationem, illi tempori congruam, simul cum ipso tempore sepultam esse" debuisse, idem contendit. (c. Acad. ii. 1.) "Omnino" enim "civitas Dei talem dubitationem tamquam dementiam detestatur, habens de rebus quas mente atque ratione comprehendit, etiamsi parvam. 'propter corpus corruptibile quod aggravat animam,' (quoniam, sicut dicit Apost. 'ex parte scimus') tamen certissimam scientiam." De Civ. Dei l. xix. c. 18.
[116] Vid. sup. ad l. iv. §. 3. p. 47. not. 66.
[117] Vid. sup. ad l. iii. §. 11. not. 64.
[118] Quæro, utrum et ipsa terra tenebrarum unum latus habuerit, et cetera infinita sicut terra lucis? Non ita credunt, timent enim ne Deo videatur æqualis. Dicunt ergo illam per profundum immensam, et per longum; sursum versus autem supra illam spatia infinitæ inanitatis affirmant. Et ne ipsa vel simplum, terra autem luminis duplum tenere videatur, angustant eam a duobus etiam lateribus, &c. Sed hoc nimis adtentis et studiose inquirentibus quasi secreto demonstrant. Aug. c. Ep. Manich. c. 21.
[119] Ἀποσταλεῖσαν δύναμιν τοῦ ἀγαθοῦ, οὐκέτι φῶς αἰσθητὸν, ἀλλ' ὡς ἂν φαίη, προβολὴν τοῦ Θεοῦ. Tit. Bostr. i. 20.
[120] Vid. sup. c. 9. not. Οὐκ οὐσίας ἥψατο σαρκὸς (τὸ φῶς) [Χρίστοσ] ἀλλὰ ὁμοιώματι καὶ σχήματι σαρκὸς ἐσκιάσθη ἵνα μὴ κρατηθῆ διὰ τῆς οὐσίας τῆς σαρκὸς καὶ πάθῃ καὶ φθαρθῇ. τῆς σκοτίας φθειρούσης αὐτοῦ τὴν ἐνέργειαν τὴν φωτεινήν (Manes Ep. ad Zeben. ap. Fabric. B. G. v. 284.). Incoinquinabilis substantia non ideo non coinquinatur, quia nihil attingit, sed quia permanet in sua munditia, qualecunque sit, quid attigerit. Sicut corpus invulnerabile aut impenetrabile numquid illud dicimus, quod non percutitur ferro, sed potius, quod etiam, cum percutitur, non penetratur? Et ideo magis probatur filius Dei non posse de sanguine feminæ coinquinari, quia per feminam natus est, quam si non per feminam nasceretur, et membra illa devitasset; videretur enim judicasse, posse se inde pollui, et minus a nobis incoinquinabilis diceretur. Euod. de fide c. 24.
[121] Non decipiunt, nisi cum scientiam quam non exhibent pollicentur, et adversantes Legi et Prophetis, quæcumque de illis Apostolus sermoni suo inseruit, falsa et a corruptoribus immissa esse criminantur. Aug. de Div. Quæst. 83. qu. 68. Quoniam privilegio quodam vos tuemini, ut de Scripturis opprimi nequeatis, dicendo eas esse falsatas. De mor. Manich. l. ii. §. 55. cf. c. Faust. xiii. 5. xxii. 15. Manichæus impiam te docuit perversitatem, ut ex evangelio quod hæresin tuam non impedit, accipias, quod autem impedit, non accipias. c. Faust. xviii. 7. Hæc illi solent a corruptoribus Scripturarum immissa esse dicere; usque adeo nihil habent quod contradicant, ut hæc miseri respondere cogantur. Sed quis non intelligat convictorum hominum aliam non esse potuisse ultimam vocem? Aug. de mor. Eccl. Cath. l. i. c. 9. De Testamento novo sola accipientes ea, quæ in honorem et laudem filii majestatis vel ab ipso dicta comperimus, vel ab ejus Apostolis, sed jam perfectis ac fidelibus, dissimulavimus cetera, quæ aut simpliciter tunc et ignoranter a rudibus dicta, aut oblique et maligne ab inimicis objecta, aut imprudenter a scriptoribus affirmata sunt, et posteris tradita; dico autem hoc ipsum; natum ex fœmina &c. Faust. xxxii. 7. cf. ib. c. 1, 2, 6. Videtis ergo (optime respondet Aug. c. 19.) id vos agere, ut omnis de medio Scripturarum auferatur auctoritas, et suus cuique animus auctor sit, quid in quaque Scriptura probet, quid improbet, id est, ut non auctoritati Scripturarum subjiciatur ad fidem, sed sibi Scripturas ipse subjiciat: non ut ideo illi placeat aliquid, quia hoc in sublimi auctoritate scriptum legitur; sed ideo recte scriptum videatur, quia hoc illi placuit.
[122] Nec immerito nos ad hujusmodi scripturas, tam inconsonantes et varias, nunquam sane sine judicio ac ratione aures afferimus, sed contemplantes omnia, et cum aliis alia conferentes, perpendimus, utrum eorum quidque a Christo dici potuerit necne, multa enim a majoribus vestris eloquiis Domini nostri inserta verba sunt, quæ nomine signata ipsius cum ejus fide non congruant; præsertim quia, ut jam sæpe probatum a nobis est, nec ab ipso hæc sunt, nec ab ejus Apostolis scripta, sed, multo post eorum assumptionem a nescio quibus, et ipsis inter se non concordantibus, semi-Judæis, per famas opinionesque comperta sunt. Faustus l. xxxiii. c. 3. Indeficientes ego præceptori meo refero gratias, qui me similiter labentem retinuit, ut essem hodie Christianus. Nam ego quoque cum capitulum (Matt. 5, 17.) hoc imprudens legerem, quemadmodum tu, pæne ieram in consilium Judæus fieri. Nec immerito; etenim si Christus legem non venit solvere sed adimplere—vide, si quid impedire jam poterat, quin factus essem Judæus. Sed huic periculo me Manichæi veneranda fides eripuit. Id. xix. 5. Et tamen me quidem jam adversus capituli hujus necessitudinem Manichæa fides reddidit tutum, quæ principio mihi non cunctis, quæ ex Salvatoris nomine scripta leguntur passim credere persuasit, sed probare si sint eadem vera, si sana, si incorrupta; esse enim permulta zizania, &c. Id. xviii. 3. Volunt nescio quos corruptores divinorum librorum ante ipsius Manichæi tempora fuisse; corrupisse autem illos, qui Judæorum legem Evangelio miscere cupiebant. Aug. de Util. Credendi, c. 3.
[123] Proferendus est namque tibi alius codex eadem continens, et tamen incorruptus et verior, ubi sola desint ea quæ hic immissa esse criminaris. Non faciam, inquis, ne ipse corrupisse credar. Hoc enim soletis dicere. Aug. de mor. Eccl. Cath. c. 19. §. 61. Cum ex adverso audieris "proba," non confugias ad exempla veriora, vel plurium codicum, vel antiquorum, vel linguæ præcedentis, unde hoc in aliam linguam interpretatum est, sed dicas "inde probo hoc illius esse, illud non esse, quia hoc pro me sonat, illud contra me." Tu es ergo regula veritatis? c. Faust. xi. 2. cf. xxxii. 16. de Util. Credendi, c. 3. §. 7. Ep. 82. §. 6.
[124] Vid. sup. ad l. iii. §. 6.
[125] Evectio, quod aliis diploma, facultas erat utendi equis cursui publico destinatis, quod privato haud licuit. Unde lex ab Honorio data ferebat: "Ne quis sibi deinceps cursum publicum privatus usurpet, nisi cum aut a nobis evocatur, aut a clementiæ nostræ veneratione discedit." Narrat Julius Capitolinus, in Pertinace, quod is "tunc præfectus cohortis, in Syriam profectus, T. Aurelio imperatore, a præside Syriæ, quia sine diplomatibus cursum usurpaverat, pedibus ad Antiochia ad legationem suam iter facere coactus est." Ed. Ben.
[126] Vid. sup. ad l. iii. c. 7. p. 36. Irrisione fœda tanquam proprio quodam telo, contra Ecclesiam utebantur Manichæi. Vid. sup. §. 16. et l. iii. c. 10. et not. ibid. et alibi passim, quod reliquiæ Faust. et Secundini miserabiliter confirmant. "Bene nosti, quod reprehendentes Manichæi catholicam fidem, et maxime V. T. discerpentes et dilaniantes, commovent imperitos." Aug. de Util. Credendi, c. 2. §. 4. "Exstitit quædam perditissima secta Manichæorum, acceptas Scripturas et lectas irrisit; reprehendere voluit quod non intelligebat, et exagitando et reprehendendo non intellecta, multos illaqueavit." Aug. in Ps. 146.
[128] Noli foras ire; in teipsum redi, in interiori homine habitat veritas. Aug. de Vera Relig. c. 39. Vide inf. l. vii. c. 7 et 10.
[129] Nec tamen nos eisdem Martyribus templa, sacerdotia, sacra, et sacrificia constituimus: quoniam non ipsi, sed Deus eorum nobis est Deus. Honoramus sane Memorias eorum tamquam sanctorum hominum Dei, qui usque ad mortem corporum suorum pro veritate certarunt, ut innotesceret vera religio, falsis fictisque convictis: quod etiam si qui antea sentiebant, timendo reprimebant. Quis autem audivit aliquando fidelium stantem sacerdotem ad altare etiam super sanctum corpus Martyris ad Dei honorem cultumque constructum, dicere in precibus, offero tibi sacrificium Petre, vel Paule, vel Cypriane; cum apud eorum Memorias offeratur Deo, qui eos et homines et Martyres fecit, et sanctis suis Angelis cælesti honore sociavit; ut ea celebritate et Deo vero de illorum victoriis gratias agamus, et nos ad imitationem talium coronarum atque palmarum, eodem invocato in auxilium, ex illorum memoriæ renovatione adhortemur? Quæcumque igitur adhibentur religiosorum obsequia in Martyrum locis, ornamenta sunt Memoriarum, non sacra vel sacrificia mortuorum tamquam deorum. Quicumque etiam epulas suas eo deferunt, quod quidem a Christianis melioribus non fit, et in plerisque terrarum nulla talis est consuetudo; tamen quicumque id faciunt, (quas cum apposuerint, orant, et auferunt, ut vescantur, vel ex eis etiam indigentibus largiantur,) sanctificari sibi eas volunt per merita Martyrum in nomine Domini Martyrum. Non autem esse ista sacrificia Martyrum novit, qui novit unum, quod etiam illic offertur sacrificium Christianorum. De Civ. Dei, l. viii. c. 27.
[130] Iisdem rationibus adductus Augustinus ipse, nondum Episcopus, Hipponensibus persuasit morem istum ultro abolere (vid. ejus Ep. 29.) Aurelium etiam, Episcopum Carthaginensem, obtestatur ut eundem e sede hac primaria pelleret, quam cæteræ haud dubie imitarentur. Ep. 22.
[131] Eucharistiam enim inter anniversariam Martyrum commemorationem apud ipsorum cœmeteria celebrare ubique mos erat. Vid. Bingham xiii. 9. 6. xx. 7. 7.
[132] Immundum illud animal in lege positum est, eo quod non ruminet; non autem hoc ejus vitium, sed natura est. Sunt autem homines qui per hoc animal significantur, immundi proprio vitio, non natura; qui cum libenter audiant verba sapientiæ, postea de his omnino non cogitant. Quod enim utile audieris, velut ab intestino memoriæ ad os cogitationis recordandi dulcedine revocare, quid est aliud quam spiritaliter quodammodo ruminare? Quod qui non faciunt, illorum animalium genere figurantur: unde ipsa a talibus carnibus abstinentia tale vitium nos cavere præmonuit. Cum enim thesaurus desiderabilis sit ipsa sapientia, de hac munditia ruminandi, et immunditia non ruminandi alio loco scriptum est, Thesaurus desiderabilis requiescit in ore sapientis, vir autem stultus glutit illum. c. Faust. vi. 7.
[133] Vera religio, nisi credantur ea quæ quisque postea, si se bene gesserit dignusque fuerit, assequatur atque percipiat, et omnino sine quodam gravi auctoritatis imperio, iniri recte nullo pacto potest. Aug. de util. credendi, c. 9. Neque quisquam inveniendo Deo fit idoneus, nisi antea crediderit, quod est postea cogniturus de lib. arb. ii. 2. §. 6. Initium bonæ vitæ, cui vita etiam æterna debetur, recta fides est. Est autem fides, credere quod nondum vides, cujus fidei merces est, videre quod credis. Aug. Serm. 43. init. Intellige, ut credas, verbum meum; crede, ut intelligas, verbum Dei. ib. fin. Nonne superbus inveniris, cum dicis, primo videam et sic credam?—Ipsa se lux ostendere vult. Cui? Cæco non potest, non videt. Unde non videt? Gravato oculo multis peccatis.—Removeantur ergo iniquitates, dimittantur peccata, levetur pondus ab oculo, sanetur quod saucium est, adhibeatur mordax præceptum quasi collyrium. Prius effice quod tibi præcipitur, sana cor, munda cor.—"Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum videbunt." Aug. in Ps. xxxix. 13. Proinde substantiam Dei, sine ulla sui commutatione mutabilia facientem, et sine ullo suo temporali motu temporalia creantem, intueri et plene nosse difficile est; et ideo est necessaria purgatio mentis nostræ, qua illud ineffabile ineffabiliter videri possit; qua nondum præditi, fide nutrimur, et per quædam tolerabiliora, ut ad illud capiendum apti et habiles efficiamur, itinera ducimur. Aug. de Trin. l. i. §. 3. cf. etiam not. f. proxime seq.
[134] Subintellig. quod demonstraretur. (N. E.)
[135] Vos nostis, tamen credentibus quam vehementer insultare soleatis, præsertim cum ipse, qui jam cœpit incerta narrare, plenam ac firmam scientiam paullo ante promiserit.—Quapropter, aut ea quæ dicit proba mihi vera esse, ut ostendas quæ non possum credere, aut eum qui dicit, proba mihi Spiritum Sanctum esse, ut credam quæ non potes ostendere. Ego namque catholicam fidem profiteor, et per illam me ad certam scientiam perventurum esse præsumo; tu vero, qui fidem meam labefactare conaris, certam scientiam trade, si potes; ut id, quod credidi, temere me credidisse convincas. Duo sunt quæ mihi profers; unum, cum dicis Spiritum Sanctum esse qui loquitur, et alterum, cum dicis manifesta esse quæ loquitur. Sed tu nec hoc nec illud vales ostendere. Nihil aliud elegisti nisi laudare quæ credis, et irridere quod credo. Cum igitur ego vicissim lauda vero quod credo, et quod credis irrisero, quid putas nobis esse judicandum, quidve faciendum, nisi ut eos relinquamus, qui nos invitant certa cognoscere, et postea imperant ut incerta credamus, et eos sequamur, qui nos invitant prius credere quod nondum valemus intueri, ut ipsa fide valentiores facti quod credimus intelligere mereamur, non jam hominibus, sed ipso Deo intrinsecus mentem nostram illuminante atque firmante? Et quoniam quæsivi unde mihi probet, nunc quæro unde ipse cognoverit. Si dicit sibi revelatum a Spiritu Sancto, suamque mentem divinitus illustratam, ut ea quæ dicit certa et manifesta cognosceret, ipse significat quid intersit inter cognoscere et credere. Ipse enim cognoscit, cui apertissime ista monstrantur; eis autem quibus hæc narrat, non cognitionem insinuat, sed credulitatem suadet. Cui quisquis temere consenserit, Manichæus efficitur, non certa cognoscendo sed incerta credendo; quales nos imperitos adolescentulos aliquando decepit. Debuit ergo non nobis polliceri scientiam, neque manifestam cognitionem, neque ad id quod quæritur sine ulla ambiguitate perventionem, sed dicere potius sibi ista esse monstrata, illos autem quibus narrantur credere sibi debere quæ nesciunt. Sed si hoc diceret, quis non ei responderet, "Si ergo incognita crediturus sum, cur non ea potius credam, quæ jam consensione doctorum indoctorumque celebrantur, et per omnes populos gravissima auctoritate firmata sunt"? Hoc ille metuens ne sibi diceretur, offundit nebulas imperitis, primo pollicens rerum certarum cognitionem, et postea incertarum imperans fidem. Cui tamen si hoc dicatur, ut saltem vel sibi hæc doceat esse monstrata, similiter deficit, et hoc quoque ut credamus jubet. Aug. c. Ep. Manich. c. 14. Si ergo ad millia fabulosorum phantasmatum, te auctoritati ignotissimæ et furiosissimæ subdidisti, ut ideo hæc omnia crederes, quia in illis conscripta sunt libris, quibus miserabili errore credendum esse censuisti, cum tibi nulla demonstrentur; cur non potius Evangelicæ auctoritati, tam fundatæ, tam stabilitæ, tanta gloria diffamatæ, atque ab Apostolorum temporibus usque ad nostra tempora per successiones certissimas commendatæ, non te subdis, ut credas, ut videas, ut discas etiam omnia illa quæ te offendunt, ex vana et perversa opinione te offendere? Aug. c. Faust. xxxii. 19.
[136] Consequetur omnium librorum summa perversio, et omnium, qui memoriæ mandati sunt, librorum abolitio, si quod tanta populorum religione roboratum est, tanta hominum et temporum consensione firmatum, in hanc dubitationem inducitur, ut ne historiæ quidem vulgaris fidem possit gravitatemque obtinere. De mor. Eccl. Cath. c. 29. §. 60. cf. c. Faust. xxxii. 21. et pluribus xxxiii. c. 6. quod his claudit "quæ cum ita sint, quis tandem tanto furore cæcatur—qui dicat hoc mereri non potuisse Apostolorum Ecclesiam, tam fidam, tam numerosam fratrum concordiam, ut eorum scripta fideliter ad posteros trajicerent, cum eorum cathedras usque ad præsentes Episcopos certissima successione servaverint, cum hoc qualiumcunque hominum scriptis, sive extra Ecclesiam, sive in ipsa Ecclesiâ, tanta facilitate proveniat"?
[137] Si auferatur hæc fides de rebus humanis, quis non adtendat quanta earum perturbatio, et quam horrenda confusio subsequatur? Quis enim mutua caritate diligetur ab aliquo, cum sit invisibilis ipsa dilectio, si, quod non video, credere non debeo? Si ergo non credentibus nobis quæ videre non possumus, ipsa humana societas, concordia pereunte, non stabit; quanto magis est fides, vis quæ non videntur, rebus adhibenda divinis: quæ si non adhibeatur, non amicitia quorumlibet hominum, sed ipsa summa religio violatur, ut summa miseria consequatur. Aug. de fide rerum quæ non videntur, §. 4.
[138] De quo libro certum erit cujus sit, si litteræ, quas Apostolorum dicit et tenet Ecclesia ab ipsis Apostolis propagata et per omnes gentes tanta eminentia declarata, utrum Apostolorum sint, incertum est, et hoc erit certum scripsisse Apostolos, quod huic Ecclesiæ contrarii hæretici proferunt, auctorum suorum nominibus appellati longe post Apostolos exsistentium? c. Faust. xxxiii. 6.
[139] Fortean Valentiniano minori, quia ejus "comitatus apud Mediolanum," ex Possidio, cap. 1, "tum erat constitutus," cum ibi rhetoricam profitebatur Augustinus; qui præterea lib. 3 contra Petiliani Litt. cap. 25. scribit se in eadem urbe "Bautoni consuli, calendis Januarii, laudem pro sua tunc rhetorica professione recitasse." Ed. Ben.
[140] Accipis evangelium? Tu me interrogas, utrum accipiam, in quo id ipsum accipere apparet, quia, quæ jubet, observo?—Ego patrem dimisi et matrem, uxorem, filios et cetera, quæ evangelium jubet, et interrogas, utrum accipiam evangelium?—Ego argentum et aurum rejeci, et æs in zonis habere destiti, quotidiano contentus cibo, nec de crastino curans, nec unde venter impleatur aut corpus operiatur, solicitudinem gerens, et quæris a me, utrum accipiam evangelium? Vides in me Christi beatitudines illas, quæ evangelium faciunt, et interrogas, utrum illud accipiam? Vides pauperem, vides mitem, vides pacificum, puro corde lugentem, esurientem, sitientem, persecutiones et odia sustinentem propter justitiam, et dubitas, utrum accipiam evangelium? Faustus, l. v.
[141] Alypius in nostra conjunctione mansit, ut exemplo sit fratribus curas mundi hujus vitare cupientibus. Aug. Ep. 22. Etsi in populis ac super populum agas, oves pascuæ Domini regens sollicitis vigil pastor excubiis, tamen abdicatione sæculi, et repulsa carnis et sanguinis, desertum tibi ipsi fecisti, secretus a multis, vocatus in paucis. Paulinus Ep. ad eum Ep. 24. §. 2. ap. Epp. Aug. Est cognatus venerabilis et vere beati Episcopi Alypii, quem toto pectore amplecteris et merito; nam quisquis de illo viro benigne cogitat, de magna Dei misericordia et de mirabilibus Dei muneribus cogitat.—Cito, si Dominus adjuverit, totum Alypium inseram præcordiis tuis; nam hoc sum maxime veritus, ne ille vereretur aperire omnia, quæ in eum Dominus contulit, ne alicui minus intelligenti non divina munera concessa hominibus, sed ipsum prædicare videretur. Id. Ep. 27. ad Paulin. Sanctum et venerabilem fratrem nostrum Papam Alypium. Hieron. Ep. 39. ap. Epp. Aug.
[142] Episcopus Thagastensis postea fuit, (Aug. de gestis c. Emerito §. 1 et 5.) adeoque litium, si quæ inter Christianos obortæ essent, judex et diremtor.
[143] Comites Italiciani et Galliciani, sunt Comites Largitionalium titulorum, reique tributariæ et thesaurorum per Præfecturam Prætorianam Italiæ et Galliarum. Comes Sacrarum Largitionum. Qui thesauris sacris ac publicis præerat et largitionibus Principis, quas ille Magistratibus, militibus, et subditis erogabat. Du Cange, s.v. Comites Sacrarum Largitionum. Viri illustres duo, alter in Oriente, alter in Occidente. Thesauros, vectigalia Imperii, er cudendam monetam curabant; dona, stipendia, et necessarias impensas erogabant. Orientalis ille sex sub ipso "comites largitionum inferiores" habuit per sex diœceses subministrantes. Occidentalis item sex, et uterque plures alios ministros. Formula hujus muneris exstat apud Cassiodor. Varr. L. v. c. 40. Spelman Glossar. 5. v.
[144] "Pretium Regium, est jus quod Regi vel Domino competit, res mercales comparandi certo et definito pretio." Du Cange s. v. Inde ergo colligendum erit, quæ sint "pretia Prætoriana" etsi de iis, quod sciam, sileant auctores.
[145] Nebridium amicum meum, qui cum esset rerum obscurarum ad doctrinam pietatis maxime pertinentium diligentissimus et acerrimus inquisitor, valde oderat de quæstione magna responsionem brevem. Aug. Ep. 98. §. 8.
[146] Ipsa vos Ecclesia ore maternæ dilectionis alloquitur, "Ego quam miramini per universum mundum fructificantem atque crescentem, qualem me conspicitis aliquando non fui." "Qui temporibus illis in Judæa terra fideles fuerunt, ex virgine nativitatem mirabilem, ac passionem, resurrectionem, adscensionem Christi, omnia divina dicta ejus et facta præsentes præsentia didicerunt. Hæc vos non vidistis, propterea credere recusatis. Ergo hæc adspicite, hæc quæ cernitis cogitate; quæ vobis non præterita narrantur, nec futura prænuntiantur, sed præsentia demonstrantur. An vobis inane vel leve videtur, et nullum vel parvum putatis esse miraculum divinum, quod in nomine unius crucifixi universum genus currat humanum?" Aug. de fide rer. quæ non videntur, §. 4, 7.
[147] Vitæ hujus mundi eram implicatus, tenebrosam spem gerens, de pulcritudine uxoris, de pompa divitiarum, de inanitate honorum, ceterisque noxiis et perniciosis voluptatibus. Aug. de util. cred. §. 3.
[148] Ubi discussos eos [Manichæos] evasi, maxime trajecto isto mari, diu gubernacula mea repugnantia omnibus ventis, in mediis fluctibus Academici tenuerunt. Deinde veni in has terras, hic septentrionem cui me crederem, didici. Animadverti enim et sæpe in sacerdotis nostri [Ambrosii] et aliquando in sermonibus tuis [Theodore] cum de Deo cogitaretur, nihil omnino corporis esse cogitandum, neque cum de anima; nam id est unum in rebus proximum Deo. Sed ne in philosophiæ gremium celeriter advolarem, fateor uxoris honorisque illecebra detinebar; ut cum hæc essem consecutus, tum demum me, quod paucis felicissimis licuit, totis velis omnibusque remis in illum sinum raperem, ibique conquiescerem, Aug. de vita beata, §. 4.
[149] Romanianus cognatus fuit Alypii (Aug. Ep. 27 ad Paulin.) indole Augustino ipsi mirabili (c. Acad. i. 1. ii. 1.) "ab ineunte adolescentia divitiarum circumfluentia exceptus," (ib.) et rebus, "quæ putantur adversis ex illecebrosis vitæ gurgitibus ereptus." (ib.) Divitias ejus amplissimas plus semel memorat Aug. (c. Acad. l. c.) tum quoque lites, quibus exercitatus est, molestas, (c. Acad. l. c. ii. 1, 2.) et quibus obnubilatum est ejus ingenium ita ut pæne omnes lateret (c. Acad. ii, 2.) tum vero maxima ejus erga Aug. ipsum beneficia, quem "adolescentulum pauperem ad peregrina studia pergentem, et domo et sumtu et (quod plus est) animo exceperit; patre orbatum amicitia consolatus sit, hortatione animârit, ope adjuverit; Carthaginem, illustrioris professionis gratiâ, remeantem necessariis omnibus sustentaverit;"—"postremo, quidquid de otio meo modo gaudeo, quod a superfluarum cupiditatum vinculis evolavi, quod depositis oneribus mortuarum curarum, respiro, resipisco, redeo ad me, quod quæro intentissimus veritatem [Anno ante baptismum ejus hæc scripta sunt] quod invenire jam aggredior, quod me ad summum ipsum modum perventurum esse confido, tu animâsti, tu impulisti, tu fecisti." (c. Acad. ii. 2.) Eum, in Manichæorum hæresin "secum præcipitem dedit" Aug. (c. Acad. i. §. 3.) unde etiam eum pariter emersisse sperandum est, cum Aug. scripta diligentissime sibi comparaverit; (Ep. 27.) neque tamen diffitendum est, Aug. tum in libris contra Academicos eum timide admodum ad veram hanc philosophiam adhortâsse, et Paulino commendasse, "qui ex omni, aut ex magna parte per linguam ejus sanaretur." (ib.)
[150] Dolor, quod præcipue malum nonnulli arbitrantur, sive in animo sive in corpore sit, nec ipse potest esse nisi in naturis bonis. Hoc enim ipsum quod resistit ut doleat, quodam modo recusat non esse quod erat, quia bonum aliquod erat; sed cum ad melius cogitur, utilis dolor est; cum ad deterius, inutilis.—Sunt autem mala sine dolore pejora: pejus est enim gaudere de iniquitate, quam dolere de corruptione.—Item in corpore melius est vulnus cum dolore, quam putredo sine dolore, quæ specialiter corruptio dicitur. Aug. de Nat. Boni c. Manich. c. 20.
[151] Hinc enim maxime commendatur, quale bonum sit Deus, quod nemini eum deserenti bene est. Aug. de Gen. ad Lit. lib. xi. cap. 5. Vide sup. lib. i. cap. 1.
[152] Quo intellectu Deum capit homo, qui ipsum intellectum suum quo eum vult capere nondum capit? Aug. de Trin. v. §. 2.
[153] Hoc argumento contra Manichæos sæpenumero utitur Aug. (e.g. de Morib. Manich. c. 12. c. Secundin. M. c. 20. de fide c. Manich. c. 18 et 35.) cui cum quid responderet haud in promptu habuerit Fortunatus, subjungit Aug. "Et ego novi non te habere quid dicas, et me cum vos audirem nunquam invenisse quod dicerem; et inde fuisse admonitum divinitus ut illum errorem relinquerem, et ad fidem Catholicam me converterem, vel potius revocarem, ipsius indulgentiâ, qui me huic fallaciæ semper inhærere non sivit." Disp. 2. c. Fort. Manich. fin.
[154] Vid. sup. ad l. iv. c. 26. p. 59. not. 92
[155] Vid. sup. ad l. iv. c. 26. p. 59. not. 93
[156] Dupliciter appellatur malum, unum quod homo facit, alterum quod patitur; quod facit peccatum est, quod patitur pœna. Divina providentia cuncta moderante et gubernante, ita homo male facit quod vult, ut male patiatur quod non vult. Aug. c. Adim. c. 26. Respondemus Manichæis, non esse malum ex Deo, neque coæternum Deo; sed malum ortum esse ex libera voluntate naturæ rationalis, quæ bene a bono condita est; sed bonitas ejus non est æqualis bonitati Conditoris ejus; quoniam non natura sed opus ejus est; ideoque habuit peccandi possibilitatem, non tamen necessitatem. Nec possibilitatem autem haberet, si Dei natura esset, qui peccare nec vult posse, nec potest velle.—Sed hoc audito Manichæus adhuc pergit, 'si ex libera voluntate naturæ rationalis est malum, unde sunt ista tot mala, cum quibus nasci videmus, qui nondum libertate voluntatis utuntur'?—Hic nos respondemus, etiam ista mala, ex voluntate humanæ naturæ originem ducere, qua granditer peccante, vitiata et cum stirpe damnata est. Unde naturæ hujus tam multa naturalia bona veniunt de Dei opificio, mala de judicio; quæ mala nullo modo esse naturas vel substantias non vident Manichæi; verum ideo dici naturalia, quia cum eis homines, vitiata originis tanquam radice, nascuntur. Op. Imp. c. Julian. vi. 5.
[157] Se ipsam ergo cogitans anima, secundum naturam suam ordinari appetat; sub eo scilicet cui subdenda est, supra ea quibus præponenda est: sub illo a quo regi debet, supra ea quæ regere debet. Aug. de Trin. l. x. c. 5. Sic enim ordinata est, naturarum ordine non locorum, ut supra illam non sit nisi ille. Idem, ibid. l. xiv. c. 14. Expedit inferius subjici superiori, ut et ille qui sibi subjici vult quod est inferius se, subjiciatur superiori suo. Aug. in Ps. 143. Vid. sup. ad i. 13.
[158] Superbia enim avertit a sapientia:—unde autem hæc aversio, nisi dum ille cui bonum est Deus, sibi ipse vult esse bonum suum, sicuti sibi est Deus? Aug. de lib. Arb. l. iii. c. 24.
[159] Lectis Platonis paucissimis libris, cujus te esse studiosissimum accepi, collataque cum eis, quantum potui, etiam illorum auctoritate, qui divina mysteria tradiderunt, sic exarsi, ut omnes illas vellem ancoras rumpere, nisi me nonnullorum hominum existimatio commoveret. Aug. de Vita Beata, §. 4.
[160] Viderunt philosophi, suisque litteris multis modis copiosissime mandaverunt, hinc illos, unde et nos, fieri beatos, objecto quodam lumine intelligibili, quod Deus est illis, et aliud est quam illi, a quo illustrantur, ut clareant, atque ejus participatione perfecti beatique subsistant. Sæpe multumque Plotinus asserit sensum Platonis explanans, ne illam quidem, quam credunt esse, universitatis animam, aliunde beatam esse quam nostram: idque esse lumen quod ipsa non est, sed a quo creata est, et quo intelligibiliter illuminante intelligibiliter lucet.... Dicit ergo ille magnus Platonicus, animam rationalem, (sive potius intellectualis dicenda sit, ex quo genere etiam immortalium beatorumque animas esse intelligit, quos in cœlestibus sedibus habitare non dubitat,) non habere supra se naturam, nisi Dei, qui fabricatus est mundum, a quo et ipsa facta est: nec aliunde illis supernis præberi vitam beatam, et lumen intelligentiæ veritatis, quam unde præbetur et nobis; consonans Evangelio, ubi legitur, Fuit homo, &c. In qua differentia satis ostenditur, animam rationalem vel intellectualem, qualis erat in Johanne, sibi lumen esse non posse, sed alterius veri luminis participatione lucere. Hoc et ipse Johannes fatetur, ubi ei perhibens testimonium dicit, "Nos omnes de plenitudine ejus accepimus." De Civ. Dei, l. x. c. 2.
[161] Ita legerunt, ut notum est, Irenæus, l. iii. c. 18, 21. (3tio vero loco, l. v. c. 2. de fidelium regeneratione verba intelligit) Tertull. de Carne Christi, c. 19 et 24. Ambros. præf. in Ps. 37; sed lectio, hodie ab omnibus recepta, exstat apud August. alias, et Ambros. sicut et apud cæteros Patres. Vid. Sabat. ad loc.
[162] Lenticulam invenimus cibum esse Ægyptiorum, nam ibi abundat in Ægypto; unde magnificatur lenticula Alexandrina, et venit usque ad terras nostras, quasi hic non nascatur lenticula. Ergo Esau desiderando cibum Ægyptium, perdidit primatum. Sic et populus Judæorum de quo dictum est, Conversi sunt corde in Ægyptum, lenticulam quodammodo desideraverunt, et primatum perdiderunt. Aug. in Ps. 46. n. 6. [ed. Ben.]
[163] Quisquis bonus verusque Christianus est, Domini sui esse intelligat, ubicumque invenerit, veritatem. Aug. de Doctr. Christ. I. ii. c. 18. Philosophi autem qui vocantur, si qua forte vera et fidei nostræ accommodata dixerunt, maxime Platonici, non solum formidanda non sunt, sed ab eis etiam tamquam injustis possessoribus in usum nostrum vindicanda. Sicut enim Ægyptii non solum idola habebant et onera gravia quæ populus Israël detestaretur et fugeret, sed etiam vasa atque ornamenta de auro et argento, et vestem, quæ ille populus exiens de Ægypto, sibi potius tamquam ad usum meliorem clanculo vindicavit, non auctoritate propria, sed præcepto Dei, ipsis Ægyptiis nescienter commodantibus ea, quibus non bene utebantur: sic doctrinæ omnes gentilium non solum simulata et superstitiosa figmenta gravesque sarcinas supervacanei laboris habent, quæ unusquisque nostrum, duce Christo de societate gentilium exiens, debet abominari atque devitare, sed etiam liberales disciplinas usui veritatis aptiores, et quædam morum præcepta utilissima continent, deque ipso uno Deo colendo nonnulla vera inveniuntur apud eos, quod eorum tamquam aurum et argentum, quod non ipsi instituerunt, sed de quibusdam quasi metallis divinæ providentiæ, quæ ubique infusa est, eruerunt, et quo perverse atque injuriose ad obsequia dæmonum abutuntur, cum ab eorum misera societate sese anima separat, debet ab eis auferre Christianus ad usum justum prædicandi Evangelii. . . . Nam quid aliud fecerunt multi boni fideles nostri? Nonne adspicimus quanto auro et argento et veste suffarcinatus exierit de Ægypto Cyprianus doctor suavissimus et martyr beatissimus? quanto Lactantius; quanto Victorinus, Optatus, Hilarius, ut de vivis taceam; quanto innumerabiles Græci? Quod prior ipse fidelissimus Dei famulus Moïses fecerat, de quo scriptum est, quod "eruditus fuerit omni sapientiâ Ægyptiorum." Ib. c. 40.
[164] Deus lux est, non quomodo oculi isti vident, sed quomodo videt cor cum audis, "Veritas est." Aug. de Trin. l. viii. c. 2. vid. sup. p. 47. not. 66. ad iv. §. 3.
[165] Ad nostri sumus creatoris imaginem creati, cujus est vera æternitas, æterna veritas, æterna et vera charitas; estque ipse Æterna et vera et chara Trinitas, neque confusa, neque separata. Aug. de Civ. Dei, i. 28. Omnino enim Dei essentia, qua est, nihil mutabile habet, nec in æternitate, nec in veritate, nec in voluntate: quia æterna ibi est veritas, æterna caritas; et vera ibi est caritas, vera æternitas; et cara ibi est æternitas, cara veritas. Aug. de Trin. iv. proœm.
[166] Dissimilis factus, longe recessisti; similis factus, proxime accedis. Aug. in Præloq. Serm. ad Psal. 99.
[167] Hoc enim maxime esse dicendum est quod semper eodem modo sese habet; quod omnimodo sui simile est; quod nulla ex parte corrumpi ac mutari potest; quod non subjacet tempori; quod aliter nunc se habere quam habebat antea non potest. Id enim est quod esse verissime dicitur. Aug. de Morib. Manich. c. 1. Magnifice igitur et divine Deus noster famulo suo dixit; Ego sum qui sum; et dices filiis Israel, QUI EST misit me ad vos; vere enim ipse est, quia incommutabilis est; omnis enim mutatio facit non esse quod erat. Vere ergo ille est qui incommutabilis est. Aug. de Nat. boni, c. 19.
[168] Cum omnino natura nulla sit malum, nomenque hoc non sit nisi privationis boni: sed a terrenis usque ad cœlestia, et ab invisibilibus usque ad visibilia, sunt aliis bonis alia meliora; ad hoc inæqualia, ut essent omnia. Aug. de Civ. Dei, l. ii. c. 22.
[169] Vid. sup. l. v. c. 1. et not. ibid.
[170] Vid. inf. l. xi. c. 13 et 20.
[171] Superbia intumescere, hoc illi est in extima progredi;—progredi autem in extima, quid est aliud quam intima projicere, id est, longe a se facere Deum, non locorum spatio, sed mentis affectu? Aug. l. vi. de Musica, c. 13.
[172] Phantasmata nihil aliud sunt quam de specie corporis corporeo sensu adtracta figmenta; quæ memoriæ mandare ut accepta sunt, vel partiri, multiplicare, contrahere, distendere, ordinare, perturbare, vel quolibet modo figurare cogitando, facillimum est; sed cum verum quæritur, cavere et vitare difficile. Aug. de vera Relig. c. 10.
[173] Aliud [a se] est ipsum lumen quo illustratur anima, ut omnia, vel in se, vel in illo, veraciter intellecta conspiciat. Nam illud jam ipse Deus est; hæc autem creatura, quamvis rationalis et intellectualis, ad ejus imaginem facta; quæ cum conatur lumen illud intueri, palpitat infirmitate, et minus valet. Inde est tamen quidquid intelligit sicut valet. Cum ergo illuc rapitur, et a carnalibus subtracta sensibus, illi visioni expressius præsentatur, non spatiis localibus, sed modo quodam suo, etiam supra se videt illud, quo adjuta videt quidquid etiam in se intelligendo videt. Aug. de Gen. ad Lit. I. xii. c. 31.
[174] Ipse exaltat humiliter sequentes, quem descendere non piguit ad jacentes. Aug. de Sancta Virginitate, c. 32.
[175] Pellis mortalitatem significat; propterea et illi duo homines primi, parentes nostri, auctores peccati generis humani—facti mortales dimissi sunt de paradiso; ut autem significaretur ipsa mortalitas eorum, induti sunt tunicis pelliceis;—pelles autem detrahi non solent, nisi animalibus mortuis; ergo pellium nomine mortalitas illa figurata est. Aug. Enarrat. in Ps. 103. S. 1. §. 8. illos, qui sibi succinctoria fecerant, de sua nuditate confusi, etiam tunicis induit, propterea quidem pelliceis, aut corruptilibus jam corporibus mors signaretur adjuncta. Op. Imp. c. Jul. iv. 37.
[176] Verbum, rationalis anima, et caro, hoc totum Christus. Aug. Serm. 253. c. 4.
[177] Fuit quædam hæresis, vel adhuc fortassis habentur reliquiæ, quorundam, qui dicti sunt Apollinaristæ. Aliqui ipsorum dixerunt hominem illum, quem suscepit Verbum, cum "Verbum caro factum est," non habuisse mentem humanam, (illud quod λογικὸν Græci dicunt, nos dicimus rationale, unde homo ratiocinatur, quod non habent cætera animalia) sed tantum animam sine intelligentia humana fuisse. Sed quid dicunt? Ipsum Verbum Dei hoc erat in illo homine pro mente. Exclusi sunt isti, respuit illos catholica fides, et hæresin fecerunt. Confirmatum est in catholica fide, hominem illum quem suscepit Sapientia Dei, nihil minus habuisse quam cæteri homines, quantum pertinet ad integritatem naturæ: quantum autem ad excellentiam personæ, aliud quam cæteri homines. Nam cæteri homines possunt dici participes Verbi Dei, habentes Verbum Dei: nullus autem eorum potest dici Verbum Dei, quod dictus est ille, cum dictum est, "Verbum caro factum est." (Aug. in Ps. 29. Enarr. 2. §. 2.) Sed cum secum ipsi cogitarent, fatendum esse, si ita est, ut unigenitus Dei Filius, Sapientia et Verbum Patris, per quod facta sunt omnia, belluam quamdam cum figura humani corporis suscepisse credatur, displicuerunt sibi, non tamen ad correctionem, ut redirent ad veritatis viam, totumque hominem a Sapientia Dei susceptum esse confiterentur, nulla diminutione naturæ: sed ampliore usi audaciâ, ipsam etiam animam totumque utile hominis alienantes ab eo, solam carnem humanam eum suscepisse dixerunt. (De 83 div. quæst. qu. 80.) Et illos respuit Ecclesia Catholica, et expellit eos ex ovibus, et a simplici et vera fide; et confirmatum est hominem illum mediatorem habuisse omnia hominis præter peccatum. Aug. in Ps. l. c.
[178] Photiniani principium Filio Dei ex utero virginis tribuunt, nec volunt credere quod et antea fuerit. Aug. Ep. 147. c. 7.
[179] Esse enim ad manendum refertur; itaque quod summe ac maxime esse dicitur, permanendo in se dicitur. Aug. de Mor. Manich. c. 6. Vid. sup. c. 11.
[180] Per hoc enim Mediator per quod et homo, per hoc et via. Quoniam si inter eum qui tendit, et illud quo tendit, via media est, spes est perveniendi; si autem desit, aut ignoretur qua eundum sit, quid prodest nosse quo eundum sit? Aug. de Civ. Dei, l. xi. c. 2. Quid enim prodest superbienti, et ob hoc erubescenti lignum [crucis] conscendere, de longinquo prospicere patriam transmarinam? Aut quid obest humili de tanto intervallo non eam videre, in illo ligno ad eam venienti, quo dedignatur ille portari? Aug. de Trin. iv. 15.
[181] Altissimo quippe ac saluberrimo sacramento, universa facies, atque, ut ita dixerim, vultus sanctarum Scripturarum, bene intuentes id admonere invenitur, ut qui gloriatur in Domino glorietur. Aug. Enchirid. c. 98.
[182] Ad hanc vitæ suæ partem, ut videtur, respicit Aug. ad Romanianum scribens (c. Acad. ii. §. 5.) simul tamen conversionem subindicat, cui hæc viam sensim muniebant, quæque a lectione ejusdem Apostoli profecta est; quam tamen pro amici indole, adhuc Manichæismi tenebris obvoluti, obscurius tangit. "Quoniam nondum aderat ea flamma, quæ summa nos arreptura erat, illam qua lenta æstuabamus, arbitrabamur vel esse maximam. Cum ecce tibi libri quidam pleni—ubi illi flammulæ instillarunt pretiosissimi unguenti guttas paucissimas, incredibile, Romaniane, incredibile, et ultra quam de me fortasse et tu credis, (quid amplius dicam?) etiam mihi ipsi de meipso incredibile incendium concitarunt. Quis me tunc honor, quæ hominum pompa, quæ inanis famæ cupiditas, quod denique hujus mortalis vitæ fomentum atque retinaculum commovebat? Prorsus totus in me cursim redibam. Respexi tantum, confiteor, quasi de itinere in illam religionem, quæ pueris nobis insita est, et medullitus implicata: verum autem ipsa me ad se nescientem rapiebat. Itaque titubans, properans, hæsitans, arripio apostolum Paulum: Neque enim vere isti, inquam, tanta potuissent, vixissentque ita ut eos vixisse manifestum est, si eorum litteræ atque rationes huic tanto bono adversarentur. Perlegi totum intentissime atque cautissime. Tunc vero quantulocunque jam lumine asperso, tanta se mihi philosophiæ facies aperuit, ut non dicam tibi, qui ejus incognitæ fame semper arsisti, sed si ipsi adversario tuo—eam demonstrare potuissem—quicquid eum acriter commovet in quascunque delicias abjiciens et relinquens, ad hujus pulchritudinem—mirans, anhelans, æstuans advolaret."
[183] Vid. sup. ad l. iv. §. 18. p. 55. not. 83.
[184] Simplicianus postea "beatissimo successit Ambrosio, ecclesiæ Mediolanensis antistes," (Retract. ii. 1.) ad eum scripsit Aug. "libros duo de diversis quæstionibus" (Opp. t. vi. p. 82 sqq.) eumque patrem appellat (ib.) et "affectum ejus paternum ex ejus benignissimo corde non repentinum et novum, sed expertum plane cognitumque" grate agnoscit, (Ep. 37.) "censuram" ejus in libros suos, "si qui in sanctas ejus manus forte pervenerint, corrigentis," expetit. (ib.) Ad ipsum etiam scribit Ambrosius, eum "fidei et adquirendæ cognitionis divinæ gratia totum orbem peragrasse, et quotidianæ lectioni nocturnis ac diurnis vicibus omne vitæ hujus tempus deputasse, acri præsertim ingenio etiam intelligibilia complectentem, utpote qui etiam philosophiæ libros quam a vero sint devii demonstrare soleat." (Ep. 65. §. 5. p. 1052. ed. Ben.) vid. plur. ap. Tillemont. Hist. Eccl. t. x. p. 169, Art. S. Simplicien.
[185] "Vale, et nos parentis affectu dilige, ut facis" (Ambr. Ep. 65. ad Simplic. fin.) "in eo et veteris affectum amicitiæ, et, quod plus est, paternæ gratiæ amorem recognosco." (Id. Ep. 35.) Parentem vero eum ideo vocasse conjicitur quod eum ad baptismum suscipiendum præparaverit; Aug1. autem verba id potius innuunt Ambrosium eum ipso sacramento imbuisse.
[186] Quod initium sancti Evangelii, cui nomen est secundum Joannem, quidam Platonicus, sicut a sancto sene Simpliciano, qui postea Mediolanensi Ecclesiæ præsidebat Episcopus, solebamus audire, aureis literis conscribendum, et per omnes Ecclesias in locis eminentissimis proponendum esse dicebat. Sed ideo viluit superbis Deus ille magister, quia "Verbum caro factum est et habitavit in nobis." Aug. de Civ. Dei, x. c. 29.
[187] "Victorinus, natione Afer, Romæ sub Constantio principe rhetoricam docuit, et in extrema senectute, Christi se tradens fidei, scripsit adversus Arium libros more dialectico valde obscuros, qui nisi ab eruditis, non intelliguntur, et commentarios in Apostolum. Hieron. Virr. Ill. c. 101. De eo etiam, ut videtur, scribit Gennadius de Virr. Ill. c. lx. eum "commentatum fuisse Christiano quidem et pio sensu; sed utpote sæculari literatura occupatus homo, et nullius magisterio in divinis Scripturis exercitatus, levioris ponderis sententiam figuravit." cf. Hieron. Præf. in Comm. in Gal. vid. plur. ap. Tillemont. l. c. p. 170 sqq. Quædam ejus opera adhuc exstant.
[188] Æneid. viii. 698-700.
[189] Vid. Aug. Ep. 17.
[190] Symbolum sc. Apostolicum, quod Catechumenis memoria tenendum tradebatur, ab iis autem reddebatur i.e. publice recitabatur antequam Sacramento Baptismi initiarentur: "Sacrosancti martyrii Symbolum, quod simul accepistis et singuli hodie reddidistis, verba sunt inquibus matris Ecclesiæ fides supra fundamentum stabile, quod est Christus Dominus, solidata firmatur. 'Fundamentum enim aliud nemo potest ponere, præter id quod positum est, quod est Christus Jesus.' Accepistis ergo et reddidistis, quod animo et corde retinere debetis, quod in stratis vestris dicatis, quod in plateis cogitetis, et quod inter cibos non obliviscamini: in quo etiam dormientes corpore, corde vigiletis. Fides ergo hæc et salutis est regula "credere nos in Deum Patrem omnipotentem, &c." (Aug. Serm. 215. in redditione symboli.) "Die sabbati quando vigilaturi sumus in Dei misericordia, reddituri estis non Orationem sed symbolum. (Id. Serm. 58. §. ult.) Ista quæ breviter audistis, non solum credere, sed etiam totidem verbis memoriæ commendare et ore proferre debetis. (Id. Serm. 214. in tradit. Symb. 3. §. 2.) Nec ut eadem verba Symboli teneatis, ullo modo debetis scribere, sed audiendo perdiscere nec cum didiceritis, scribere, sed memoria semper tenere atque recolere.—"Hoc est Testamentum quod ordinabo eis post dies illos," dicit Dominus, "dando legem meam in mente eorum, et in corde eorum scribam eam." Hujus rei significandæ causa, audiendo Symbolum discitur; nec in tabulis vel in aliqua materia sed in corde scribitur. (Id. Serm. 212. §. 2.) Vid. et Liturg. Rom. (Assem. Cod. Liturg. t. i. p. 11 sqq. 16.) Goth. et Gallic. (p. 30 sqq. p. 38 sq. 40 sq. &c.)
[191] Vid. inf. l. xii. §. 12. l. xiii. §. 11.
[192] "Ut Scipio, subjecta Africa, Africani sibi nomen assumpsit—ita et Saulus ad prædicationem gentium missus, a primo Ecclesiæ spolio, Proconsule Sergio Paulo, victoriæ suæ trophæa retulit erexitque vexillum ut Paulus diceretur e Saulo." Hieron. Comm. in Ep. ad Philem. init. Hanc opinionem memorat, neque omnino improbat Origenes, Apostolum tamen binominem potius fuisse censet; (Præf. in Comm. in Ep. ad Rom.) Chrys. nomen ejus Dei jussu immutatum fuisse ait, quod haud dubie verum est, neque tamen ei repugnat, quod hac occasione factum fuerit.
[193] Contra ac statuerunt Manichæi, vid. sup. l. iv. §. 26. n. 93. p. 59. n. 94. p. 60. l. v. §. 18. n. 112. p. 74.
[194] Illa est enim peccati pœna justissima, ut amittat unusquisque quo bene uti noluit; id est, ut qui sciens recte non facit, amittat scire quid rectum sit; et qui recte facere cum possit noluit, amittat posse cum velit. Aug. de lib. arb. l. v. c. 18.
[195] Militare, pro, aliquo officio defungi in curia Principis, usurpant Scriptores, quo sensu πολιτεύεσθαι dixit Theophanes. Qui igitur Principi in quolibet officio, seu in qualibet dignitate palatina, civili, aut militari deserviebat, ei "militare" dicebatur, ejusque esse "miles." Du Cange (vid. inf. l. ix. c. 8. Aug. de Civ. Dei, v. 6.) unde dicitur "Miles utriusque militiæ" qui armatam profitetur simul et literatam seu legalem. Carpent. Suppl.
[196] Natus est A.D. 251. Vid. de eo Athanasii Vita S. Antonii Opp. t. i. p. 793 sqq. Tillemont Hist. Eccl. t. vii. p. 46 sqq. Repertor, Britann. t. ix. p. 41. 158. 277. Plura testimonia de hoc opere S. Athanasii, e cæteris patribus exhibent PP. Benedict. l. c. p. 785 sqq. unde colligi potest quanti Antonium Christiani veteres habuerint. Eum appellat Aug. "sanctum et perfectum virum, qui sine ulla scientia litterarum scripturas Divinas et memoriter audiendo tenuisse, et prudenter cogitando intellexisse prædicatur." de Doctr. Christian. Prolog. §. 4.
[197] Vid. Athanasii Vita S. Anton. §. 54. 56. sqq. Tillemont l. c. art. 7. Repert. Brit. l. c. p. 577 sqq.
[198] Requirant, quam magnum illic [in Ægypto] gregem colligat, quantam numerositatem sanctorum atque sanctarum habeat contemnentium penitus mundum. Grex ille tantum crevit, ut etiam inde superstitiones expulerit. Aug. Serm. 138. §. 10. Florebat Ægyptus ea tempestate, non solum eruditis in Christiana philosophia viris, verum etiam his qui per vastum eremum commanentes, signa et prodigia Apostolica, simplicitate vitæ et cordis sinceritate, faciebant—ut vere compleretur Apostoli dictum, "quia ubi abundavit peccatum, superabundavit et gratia." Ruff. H. E. l. ii. c. 8.
[199] Difficilius est virtutem in multiplici hominum genere, et in ista vita turbulentiore servare.—Difficillimum est hic tenere optimum vitæ modum, et animum pacatum atque tranquillum. Quippe, ut breviter explicem, hi, [Episcopi presbyteri, diaconi, et cujuscemodi ministri divinorum Sacramentorum] agunt ubi vivere discitur, illi [Monachi] ubi vivitur. Nec ideo tamen laudabile Christianorum genus contempserim, eorum scilicet qui in civitatibus degunt, a vulgari vita remotissimi. Vidi ego diversorium sanctorum Mediolani, non paucorum hominum, quibus unus presbyter præerat vir optimus et doctissimus. De Morib. Eccl. Cath. c. 32, 33.
[200] Vid. sup. p. 134. not. 195.
[201] "Agentes in rebus" "qui Principis jussis obsecundabant, eorum mandata in provincias perferebant," Magisteriani "item appellati, quod sub Magistro officiorum militarent." Vid. Jac. Gotofred. ad tit. Cod. Theod. de Agent. in reb. [t. ii. p. 164 sqq.] Du Cange.
[202] Cohibere, adquiescere. Cohibet, consentit. Conspiratio, conibentia, consensio. Gloss. Mss. ad Concil. Afr. ap. Du Cange. ἐπιμύω conhibeo. Gloss. Gr. Lat. ibid. ub. plur.
[203] Qui se diligit stultum, non proficiet ad sapientiam, nec fiet quisquis qualis cupit esse, nisi se oderit qualis est. Aug. de vera Relig. c. 48.
[205] Hæc est enim pœna inobedienti homini reddita in semetipso, ut ei vicissim non obediatur nec a semetipso. Aug. c. Advers. Leg. et propt. l. i. c. 14.
[206] Vid. sup. ad l. iv. §. 26. p. 59.
[207] Vid. sup. ad l. vii. §. 5. p. 106. n. 156.
[208] Antonius, quando huic monito obtemperavit, decimum octavum, vel, ut maximum, vicesimam agebat annum. Vid. Athanas. Vit. S. Antonii, §. 2, 3.