136. socium.—Sic Mss. At Lov. socio.
jam ABCDE et 5 Mss. ap. Mart. Mor. [ = jam ed. P.]
dicebat.—Somm. et Germ. 2. decebat.
conhibebam.—Lovanienses in quatuor suis Mss. legebant, convivebam. Nos in nostris reperimus conhibebam. Nempe suam iniquitatem secum habebat, convivebat, et tamen obliviscebatur.—Editio Florentina, cohibebam. (ed. P.) Sic ABCDE. Ea vero vel vera lectio est, vel ambigua licet, orthographia tantum a vera differt; vid. sup. p. 136. n. q. Eadem fere habet, quam serius vidi, not. Bened. ad Ps. 81.
"Connivistis Er. connibuistis, et infra loco conniverunt habet conhibuerunt; atque ita veteres libri, in quibus pro verbo conniveo constanter scriptum est conhibeo." ed. Ox. [connivebam ed. P.]
137. cæteris.—Er. cum uno Ms. certis.
es.—Er. Lugd. Ven. Lov. Mart. ABCD. [est ed. P.]
renitebatur.—Mss. Angl. ABCDE. retinebatur. Alii, renitebatur. pen. alloquebantur ABCD. [loquebantur.]
138. non.—Er. Lugd. Ven. non sciebam.
insaniebam.—Sic Er. Lugd. Ven. Lov. Somm. Arn. Mor. Mart. Flor. et Rond. [insanibam. Ed. B.]
pedem.—Sic legendum juxta Mss. [pedem post pedem.]
luctantem.—Codex Corb. parte assurgentem; cum alia parte alibi jacente cadentem, luctantem. Angl. duo, parte assurgentem cum alia. ABCD.—Lectionem codicis Corb. prætulit editio Florentina; lectioni Mss. Angl. duo Mss. Flor. et 3 ap. Mart. et Arn. suffragantur. Er. Lugd. Ven. partem assurgentem. Hæc autem lectio, sicut et parte assurgente, quam habent E. Somm. Mor. Ben. inde profluxit quod librarii constructionem parum perspexerunt, ideoque verba proxime sequentia secum concordari voluerunt, quod in Mss. sæpissime accidit. ed. Ox. [parte assurgente ed. P.]
nutum = mentis ABCDE. [nutum mentis ed. P.]
suam.—Lov. Somm. Blas. ad voluptatem suam; corrupte, nam de perficienda voluntate loquitur Augustinus. Et vero in Mss. nullo fere excepto, in antiquioribus editionibus et Arn. habetur, ad voluntatem suam.
ult. paret ABCD. [paretur ed. P.]
139. non itaque plena.—itaque ADCDE plene ABCD [non utique plena. ed. P.]
141. ponit.—Ms. Corb. Germ. 1. et aliquot alii, non punit.
vanitatum.—Sic Er. Lugd. Ven. Lov. Somm. Dub. Mart. Flor. et Rond. cum Mss. non paucis. [vanitantium. E cum ed. B.]
142. blandiens venirem ABCD [ut ven. E cum ed. P.]
istæ.—Er. Lugd. Somm. Lov. Rond. quod isti et istæ. (et quod istæ E.)
non.—Mart. cum quatuor Mss. an non. Seipsis pro semetipsis ABCDE.
murmura ABCDE. [murmur ed. P.]
et ille sensit nescio quid. Aliquid enim.—Lov. Er. Lugd. Ven. Somm. et Rond. [et ille sensit; nescio quid enim ed. P.]
143. nihil aliud interpretans, nisi divinitus mihi juberi ut—divinitus mihi juberi nisi ut ABCDE.
carnis providentiam. prudentiam. E.
recipite.—Lov. assumite. Alii cdd. recipite.
145. hostiam ABCDE et 5 Mss. ap. Mart. [sacrificium ed. P.]
mea.—Sic Mss. et Arn. At Lov. Quid non mali ego? An facta mea. In aliis etiam edd. habetur, ego; sed, an, mutatur in, aut.
volebas.—Sic prope omnes Edd. et Mss. Attamen Arn. habet nolebas. [nolebas.]
suavitate ABCD. [voluptate ed. P.]
146. loquacitatis.—In codice Benigniano mundanis loquacitatibus.
vergeremus.—Mss. duo, mergeremur. 4 ap. Mart. vergeremur.
discedere.—Mart. si ita discederem: hæc verba si ita, cum Ms. Germ. uno; verbum autem discederem, cum duobus Germ. et quatuor aliis Mss.
dicerent.—Quatuor Mss. apud Mart. multi dicerent.
147. intermittere. intermitterem ABCDE.
148. in re ejus essemus. sic Mss. nullo fere excepto. ADE (abest a C) [B cum ed. P. rure.]
illi.—Quatuor Mss. apud Mart. Retribue illi.
Nebridius = meus ABCD [habet ed. P.]
149. ille.—In duobus Mss. a quo potatur ille.
nostra.—Lov. cum antiquioribus edd. et 1 Ms. ap. Mart. conversatione nostra. ABCD.
dies quo. ACD. [dies in quo. ed. P.] mox Et factum est. Eruisti ABCD. [est, et eruisti ed. P.]
anhelantibus.—Somm. Sed adhuc in superbiæ scholam, tanquam in pausationem anhelantibus. Arn. et Mss. nostram præferunt lectionem. Nempe ad illud Augustinus alludit quod accidit fugientibus, qui cum primum pausant, aliquandiu anhelant.
150. l. 8. quomodo ABCD. [quoque modo E. cum ed. P.]
tunc.—Er. Lugd. Lov. Somm. et Rond. essent tunc, ignorante me utrum audirent, et me nesciente quod ibi essent. sic ABCDE. ordine tamen paullulum immutato, ignorante me utrum audirent tunc.
151. clamat propheta.—Er. Lugd. Ven. Lov. Somm. Dub. Mart. Rond. clamat ABCDE. propheta ABCD. Editio Florentina, et clamabat propheta. [clamabat prophetia. ed. P.]
phantasmatibus.—Bad. cum duobus Mss. et 5 ap. Mart. phantasiis. Mendose: nam Augustinus in hujus operis libro 3, c. 6, phantasias vocat eorum quæ sunt, phantasmata vero eorum quæ omnino non sunt corporum imagines; quas ipse Manichæis olim adhærens, pro veritate amplexabatur.—Cum Er. Lugd. Ven. Lov. Somm. Dub. Mart. Flor. et Rond. legendum existimavimus, phantasmatibus. ABCD. sed mox quas pro quæ ACDE. [E cum ed. B. phantasmatis.]
152. æternum.—In edd. O si viderent internum lumen æternum! In codice Corb. et Germ. O si viderent in te internum lumen æternum! Visum est sequi alios optimæ notæ Mss. inter quos, omnes Mss. Angl. (ABCDE) qui cæteris omissis verbis præferunt, O si viderent internum, æternum!—His Mss. adstipulantur sex Mss. Florentini. (Uncinis includit Lips.)
ubi.—Lov. Somm. Ibi enim, ibi mihi. At Mss. cum Bad. Am. Er. Blas. Arn. Ibi enim, ubi mihi.—Ita etiam sex Mss. Florentini.
temporibus.—Ita Mss. quo loco edd. habent, temporalibus.—Habent etiam temporalibus sex manuscripti citati in editione Florentina quæ sic etiam legit. temporalia E cum 1 Ms. ap. Mart. temporalibus cum 5 ib.
153. pestis.—Mart. cum uno Ms. et Rond. præ istis. Tres Mss. apud Mart. prius.
inimicis.—Am. Er. et Lov. et super inimicis scripturis Scripturæ hujus. At Mss. Bad. et Arn. carent voce, scripturis. inimicos ABCD.
recordabor.—Sic Dub. cum tribus optimæ notæ Mss. Sic etiam Mart. cum duobus, et Rond. cum octo Mss. [recordabar ed. B. et incipit caput duodecimum ad hæc verba: Sed nec oblitus.]
154. formare.—In Mss. pluribus et potioribus; multum potens formare; ACDE (abest hæc clausula a B.) et paulo post, præter delictum non habebam ACDE. [reformare—nihil habebam ed. P.] mox nutriebatur ABCDE respiraveras ACD.
155. pietatis.—Lov. et ex ea æstuabat affectus pietatis.
qua.—Sex Mss. apud Mart. quæ fuerat seducta C. Sic Rond. cum duobus aliis Mss. quia E.
imitantibus.—Somm. Mart. per cæteras partes imitantibus. Rond. per cæteras orbis partes.
156. lætitiæ.—Aliquot Mss. lætitia.—Hanc alteram lectionem sequitur editio Florentina, cum uno e suis manuscriptis. tumultuante lætitia ABCDE.
lucentes.—Somm. et Rond. inde laudes tuæ ferventer lucentes.
applicatus.—Sic ABCDE cum ed. Ben. minus recte ergo "trium Mss. Angl. auctoritate" ampliatus legendum censuerunt Ben.; pro qua lectione unum tantum Ms. affert Mart. Restituimus ergo lect. priorem Ben. Ed. Ox.—Er. Lugd. Ven. Lov. Somm. applicitus.
respirans.—In tribus Mss. et tantum respirans ABCD. paullo ante Ideo pro Et ideo ABCDE. [Et ideo ed. P.]
157. habitaturi.—Sic habent Mss. et Arn. At Bad. Am. Er. Lov. habitabamus.—Paulo post, Somm. et Rond. in placito.
nascerer.—Sic legendum cum Mss.—Quam sequimur lectionem, scilicet nascerer, amplexus erat Rond. ex octo manuscriptorum auctoritate. Mart. cum G. 1, et quibusdam aliis [renascerer.]
commissam = sibi ABCDE [habet ed. P.]
permanebit ABCD. [prævalebit E c. ed. P.]
158. temulenta.—Lyrensis codex, temulentiæ.
præpositos.—Antonius Arn. suspicatur legendum esse, per perversos; vel, per præposteros homines.
cœlitum.—In Ms. Benigniano, cœli tui. cœlestium ABCD.
ordinate.—Potiores Mss. et ABCDE. [ordinans ed. P.]
159. l. 13. refractum et quietum ABCDE. [refracto et quieto ed. P.]
§. 20. l. 2. evicit ABCD. [vicit E c. ed. P.]
160. cruditas.—Apud Bad. Am. Er. et plures Mss. crudelitas. E.
homini.—Sic legendum videtur juxta melioris notæ cdd. In edd. porro legebatur, animo humano ABCDE. utrumque habet G. 1. ap. Mart.
161. loquendo.—Lov. cum 1 Ms. ap. Mart. loquendo te. Abest te, a manuscriptis.
suspiravimus.—Ms. Corb. susum spiravimus.
162. si quis audiat. si qui audiant ABCD.
attingimus.—Sic Somm. Lov. Mor. quatuor Mss. apud Mart. citati, et ABCDE. [attigimus ed. P.]
talia.—Mart. cum quatuor Mss. dicebamus talia.
ponitis ABCDE. [ponetis ed. P.]
pen. peregre. in peregre ABCD.
163. aperuisset.—Sic Arn. et aliquot ex præcipuis Mss. At Bad. Am. Er. Lov. apparuisset.—Hanc alteram lectionem sequuntur Flor. cum undecim, et Rond. pariter cum undecim Mss. ABCDE.
extremum.—Mss. plerique omittunt verbum, spiritum ABCD. [spiritum ed. P.]
164. l. 1. tacebat. tacuit CE.
celebrare.—1 Ms. apud Mart. et Rond. celebrari.
sonum.—Lov. aliæque edit. sermonem. ABCDE.
anima. = mea ABCD. [habet ed. P.]
165. est.—Apud Rond. hæc verba, cum ecce corpus elatum est, concludunt periodum præcedentem.
pascitur.—Tres Mss. Angl. pascitur, difficile posse vitare. Visum etiam ABCD.
soporis.—Multi edd. Ita etiam Flor. Lov. Som. Arn. Mor. necnon Mart. et Rond. uterque cum sex Mss. ABDE sopore gratiæ C. [sopora ed. P. Lips. et sic quidem haud dubie in carmine Ambrosii legendum, et sopora pro verbo habendum est, alioquin manca foret constructio; hic vero paullulum immutatur versus cum Dei laudes enarrentur, oratio vero ad Ipsum haud dirigatur. ed. Ox.]
sancte.—Bad. Am. Er. Lov. Som. cum 4 Mss. sanctam.
requievi in eis. Mart. cum 3 Mss. Arn. Mor. ABCD. [E cum ed. P. requievit.]
166. §. 34. l. 8. Baptismum † tuum BC.
l. 9. ex ore ABDE de C. [ab ed. P.]
locum.—Absunt a Mss. prope omnibus isthæc verba, invenire indulgentiæ et ABCD. Ea ergo omisimus. (Ed. Ox.) Ea tamen habent 4 Mss. ap. Mart. et Benedictinorum lectioni suffragatur editio Florentina et E. [indulgentiæ apud te locum invenire. ed. P.]
glorietur.—Sic Mss. cum Arn. At Lov. cum antiquioribus cdd. O si cognoscant se omnes [ = omnes ABCD.] homines, et qui gloriantur, [atur E.] in Domino glorientur, [etur E.] ABCDE.—Editio Veneta sic habet: et qui gloriantur, in Domino glorientur.
§. 35. l. 6. scio † eam ABCD.
l. 10. judicio ABCD. [judicium E. et ed. P. e Vulg.]
§. 36. l. 1. quod BCDE quem A [non habet ed. P.]
lin. autem seq. namque = illa ABCD.
167. ei.—Arn. cum aliquot Mss. offerat, E sed melius Bad. Am. Er. Lov. cum pluribus Mss. auferat ei, scilicet Christo emptori, uti nobis quidem videtur.
Domine Deus meus.—Editio Veneta, ABCE et 1ma. manu D. [Domine meus, Deus meus, ed. P.]
confessiones.—In edd. pluribus, et 5 Mss. ap. Mart. tam per confessiones BCE. Abest, tam, a Mss. quos magis probamus. AD.
168. sanum.—Somm. et sex Mss. apud Mart. citati, sane.
neque enim id ago—neque ego id ABCD.
169. enim.—Sic Er. Lugd. Ven. Lov. Dub. [In ed. B. deest enim.]
§. 4. l. 11. Domine † Deus meus ABCDE [ = Deus ed. P.]
170. accedam = ad te ABCD [quantum ad te accedam E c. ed. P.]
confitear.—Isthæc verba, non qualis fuerim, sed qualis sim ut hoc confitear, desunt in ed. B. et in aliquot edd. ac Mss. sed habentur in utrisque potioribus.
171. ecce.—Editio Veneta, etiam. non candorem ABCD [nec E c. ed. Par.] amica oculis ABCD.
172. dixistis. dicite utroque loco ABCDE.
Deum meum? Jam = quem ABCD [meum quem jam E c. ed. P.]
de responsionibus = singulis ABCDE [de singulis respons. ed. P.]
§. 9. pen. sensum ABCD [sensus E c. ed. P.]
conspiciantur.—Quinque Mss. apud Mart. conspiciant.
173. videnti. videns [vide en E] moles enim [ = E] minor est ABCDE.
est.—Sic Arn. et Mss. At Am. Er. Lov. etiam tibi vita est.—Hanc alteram lectionem editiones Ven. et Lugd. secutæ sunt.
quia. et ABCDE et ante equus = et [et equus, ed. P.]
animus.—Editio Veneta, unus ego animus. ago ego unus ABCD.
§. 12. l. 2. fecit me cum ea 5 Mss. ap. Mart.
cujuscemodi.—Er. Ven. et Lugd. de hujuscemodi. E.
proruunt.—Editio Veneta, se promunt.
quod.—Er. Ven. Lugd. illud quod. E.
174. mea.—Bertinensis Ms. apud Mart. in memoriam meam.
175. capit.—Lovanienses: ut ubi sit, quid sit, non capiat.—Er. Ven. Lugd. ut ubi sit, quid [quod E] sui non capiat. capit D] 3 Mss. ap. Mart. ut ibi sit quod sui non capiat. C. Mart. cum aliis angustus est ut ibi sit quod sui non capit? AB. Et postea: Mart. c. 5 Mss. numquid extra ipsum? annon in ipso est? At vero Somm. et Rond. annon in ipso? omisso est.
loco.—Lov. loca.—Sic etiam Ven. et Lugd. ABCD.
hic ABCD [sic est om. hic E. c. ed. P.]
recoleretur.—Sex Mss. apud Mart. recolitur. mox vanescit ABCD.
176. auras.—Sic Arn. et Mss. At Am. Bad. Er. Lov. per aures ABCDE.—Sic etiam editiones Ven. et Lugd.
possunt.—Er. Ven. Lugd. dicam si possum. ABCD.
iterum.—Ita meliores Mss. et sic legendum esse probat quod sequitur, neque enim est alia regio eorum, ex qua scilicet cogi possint. Quare emendandi editi codices qui habent, et in idem (ABCDE) vel, et ibidem.
177. §. 20. l. 1. quomodo. quo modo 1 Ms. ap. Mart.
§. 21. l. 7. † et e ABCDE [om. et ed. P.]
ult. non fuit = non 5 Mss. ap. Mart. Lov. Am.
178. corporis.—sic in Mss. et Flor. BCD. E. in marg. assensibus A [in prius editis, impressas sensibus corporis et ed. P.] mox accipimus ABCD.
179. l. 4. en ABCDE [et ed. P.]
§. 28. l. 5. occurrerit ABCD et punctis inferius notatum E. [occurrit ed. P.]
180. inhæreri. Mart. cum 1 Ms. Arn. et Moret. Dub. ABCDE. inhæreri bis habent ABCD et potest ABCDE. [inhærere ed. P.]
An.—Mart. cum 1 Ms. fueramus; ac non ... flagitabat. Alias, nam.
181. l. 2. separavit. segregavit ABCD.
aspectui. adspectus ABCD conspectui E mox et pro sed ABCD.
182. vivit. vivat ABCD.
183. ita ut = ut ABCD.
amamus = eam et adhuc ABCD [amamus eam et tamen adhuc ed. P.]
enim † et hoc ABCDE. 2 Germ. c. omnibus Mss. ap. Mart. [ = et ed. P.]
notitia.—Sic Am. Arn. et Mss. At Er. et Lov. habent, in exteriore notitia. E.
§. 31. l. 6. fieri possit.—posset Somm. Arn. Mart. cum Mss. Flor. Rond. ABCDE [posset ed. P.]
§. 31. l. 8. uterque se statim. Er. Lugd. Arn. Dub. Rond. cum 11 Mss. et ABCDE omittunt statim ante hæc verba, fieri possit ut [sensu id omnino postulante].
num—Iidem et Lips. [nam ed. P.]
184. quia. qui ABCD.
185. indicat.—Lov. judicat.
veris mavult. verissimis vult ABCD veris|ma[ =]vult [sic E.]
fabricasti = illic ABCD [illic tibi E cum ed. P.]
sanctuarium.—In aliquot Mss. sacrarium.
186. nec illic. et nec illic ABCD.
contristamur. cum tristamur ABCDE.
Fragrasti. B. E 2 manu.—Er. Lugd. Flor. Flagrasti. ACD.
§. 39, l. 1. ex omni me † omnino Mart. c. 4 Mss. et Somm.
187. ea ABCDE [eas ed. P.]
tentatio.—Bad. Am. Er. et Lov. humanæ vitæ tentatio. 1 Ms. ap. Mart. et E. Ita etiam Somm. necnon septem Mss. citati in editione Florentina.
et ne frangat tolerantiam.—Bad. et plures e vetustioribus Mss. ABCDE nisi quod D habet tolerantia [naufragat tolerantia ed. P.]
188. ibi. sibi ABD.
manet.—Septem Mss. Recte, referendo ad rationem.—Somm. et Rond. Ubi est tunc ratio qua vigilans animus, talibus ... inconcussus manet? Hanc lectionem in melioribus codicibus exhiberi affirmat editio Florentina, et præferendam censet. Attamen omittit priorem partem hujus lectionis, quod fortasse ex typographorum accidit oscitantia. (ed. P.) Habent etiam ABCD; eam ergo prætulimus; et lectio quidem maneo glossam sapit. [inconcussus manco E. cum ed. P.]
non potens es, Deus omnipotens BCD. Hanc lectionem, cum antithesin melius servet, prætulimus. non es omnipotens, Deus, sanare A [potens est manus tua cum ed. P.]
libeat.—Rond. cum undecim Mss. tantulum libeat. ABCDE.
189. in quid BC. inquit AD [quid ed. P.]
sperans.—Rond. juxta sex Mss. et sperans. E.
meam = ABCD. mox incorruptionem sempiternam ABCDE e Vulg. et in servitute ABCD.
vocantur.—Am. Er. et Lov. calamitates deliciæ vocantur. At Mss. plerique et Arn. calamitas.—Somm. Rond. cum quatuor Mss. calamitates.
quo.—In omnibus editis ante Arn. legebatur, quam quo transire. Expunctum est, quam, auctoritate Mss. et sensu exigente.—Paulo ante, Somm. et Rond. cum duobus Mss. alias qua transcatur. quo E. qui A.
dexteram tuam = ad salutem meam ABCD [habet E c. ed. P.]
190. antea ABCD recte procul dubio, quum postea paullo ante concinne respondeat. [a te E cum ed. P.]
gloriatur.—Quinque Mss. citati apud Mart. ut quod gloriatur in Domino glorietur. glorietur AE.
l. ult. offensionem. offendiculum e Vulg. ABCD.
191. ejus.—Bad. Am. Er. et Lov. imperfectum meum. Sed Mss. cum Arn. imperfectum ejus, scilicet Christi, ex cujus persona versiculum istum interpretatur Augustinus, Enarr. in Psal. 138, n. 23.
192. suavi diversitate. E. "Gislen. pro sonorum diversitate; optime Ulim. pro suavi diversitate" Mart. quod prætulimus, quippe quod, compendiose scriptum, lectioni vulgatæ facile occasionem præbuerit. (ed. Ox.) Rond. c. uno Ms. pro sua div. [ABCD cum ed. P. pro sui div.] mox excitantur ABCD.
moveor.—Editio Moreti, apud Rond. et nunc ipse commoveor. ipsum commoveor (veo E.) ABCDE.
193. vide.—Somm. Mor. et Rond. respice, et exaudi; vide.
loquor.—Somm. ABCD et Mart. cum sex Mss. [loquar ed. P.]
animum.—Somm. et Rond. cum duobus Mss. contristet animum. E.
§. 52. l. 4, 5. benedicere. benediceret 2 Germ. ap. Mart. ABCD. mox pro grandi ætate, granditate ABD grandævitate C.
est.—Er. Lugd. Somm. et Rond. cum sex Mss. hic addunt, et alia non est. E.
194. fabricationibus.—Lov. hujuscemodi fabricationibus. Sed Mss. habent cujuscemodi: quo vocabulo frequens utitur Augustinus pro, qualibuscumque; idque jam restituimus in hujus libri capite 8, n. 12.
meo.—Mss. et edd. plures, sanctificatori meo. Pauci vero, sacrificatori.
§. 53. l. 15. spargant † inde ABCD.
nam ego ABCDE [nam et ego ed. P.]
præter enim ABCDE [pr. eam en. ed. P.]
195. cognoscendum. noscendum ABCD.
libidine. libidinem ABCDE ad experiendi—libidinem Somm. Moret. et 2 Mss. ap. Mart. qui eam probat.
proceditur.—Ita Mss. cum Arn. At Bad. Am. Er. et Lov. ad perscrutanda naturæ secreta, quæ præter nos est operata, proceditur.
196. multa.—Lov. ecce quam multa. tam E.
tentatur.—Mart. cum sex, et Rond. cum quatuor Mss. tentetur.
§. 57. l. 13. sedentem—muscas. sedente—muscam ABCD mox implicat A.
197. conceptaculum.—Rond. receptaculum. Præterea, sic pergit Ulim. Rond. juxta 4 Mss. citatos apud Mart. sit cor nostrum, et portet copiosæ vanitatis catervas. mox l. 6. voce ABCDE.
tua.—Mss. nonnulli cum Arn. nisi nota misericordia tua. Alias, nisi tota.
quia.—Somm. et Rond. juxta novem Mss. et ABCDE. [qui ed. P.]
me.—Mart. cum sex Mss. cessabit a me.
gaudium.—In Somm. necnon in Rond. qui novem Mss. nititur auctoritate, et in ADE incipit periodus ab his verbis, sed numquid; et ad illa, quod non est gaudium? concluditur. mox pro ambitiones, nem A one BCD. [potest? Timeri &c. misera vita est. ed. P.]
imitanti.—Sic legimus in Ms. Fossat. C. At in aliis plerisque habetur imitandi, aut, imitati (ABDE) aut imitantes, minus bene, ut arbitramur.
198. l. 6. donum, bonum ABCD.
§. 59. ult. hominis quam Dei. in hominibus quam in Deo E. Initio autem c. 37. præmittunt ABCD. In aliis te precamur, mox l. 5. gemitus cordis ABCD.
absunt.—Somm. vel voluntate cum adsunt, vel necessitate cum desunt. Rond. eamdem sequitur lectionem; attamen ultimo loco habet, absunt. paullo ante, pro quantum assecutus,—quantis BCD.
199. sim ABCD et E sit puncto notatum [sit ed. P.]
tu.—Lov. quam tibi. ABCD. Sed melius antiquiores edd. et Mss. quam tu. E. Hic nimirum id confitetur quod supra cap. 5, cum diceret: "Mihi sum præsentior quam tibi: et tamen te novi nullo modo posse violari; ego vero quibus tentationibus resistere valeam, quibusve non valeam, nescio."—Lovaniensium lectioni suffragantur Somm. et Rond. cum septem Mss.
200. §. 63. l. 3. qui ad.—quia privatam quandam excellentiam contrahit (contrahunt B) ABCD.
tentat.—Am. Er. et Lov. contrahere emendicata suffragia tentat; et cum a me. Somm. contrahit, et emendicata suffragia tentat; et cum a me. Prætulimus lectionem Mss. quæ etiam est Bad. et Arn. Mox post sæpe om. homo plures Mss. et ABCD. [habet E. c. ed. P.]
contemptu.—Am. Er. Lov. Som. et 4 Mss. ap. Mart. de ipso vanæ gloriæ contemptu. Abest, vanæ, a mss. quorum etiam nonnulli verba sequentia sic interpungunt: Non enim eam contemnit cum gloriatur. Intus etiam, intus est aliud. ABDE. Omisimus ergo vanæ, atque ita esse interpungendum censuimus. ed. Ox. [contemptu vanæ gloriæ—cum gloriatur intus. Etiam intus ed. P.]
placeant.—Sic potiores Mss.; Lov. vero et 5 Mss. ap. Mart. absque negatione, vel placeant. E.
gratia.—Edd. plerique locum huncce ita interpolatum habent: aut etiam sicut ex tua gratia, sed non sua merita, non tamen. (sicut ex tua gratia merita E.) Removimus hæc verba, sed non sua merita, quia iis carent Mss.
eam ABCDE [ea ed. P.] et pen. sed † et iid.
201. memoriæ.—Lov. memoria. mox pro latis, lætis AD.
degravat.—In Mss. omnibus, nullo fere excepto. Tantum consuetudinis sarcina digna est. Ita etiam Bad. ABCDE.
Ambiendum.—Sic Mss. excepto Lyrensi qui habet Abeundum. et 3, ap. Mart. qui habent An abeundum? Arn. An ambiendum? At Bad. Am. Er. Lov. An eundum. E.
202. et multum. at AD ad BC.
§. 68. l. 3. mediator ille = ille ABCD utpote qui a loco SS. absit; unde mox "qui (BC) non rapinam arbitratus est esse." ABCD.
impiorum.—Benign. Ms. justificandorum impiorum. Corb. Ms. et 4 ap. Mart. justificatorum piorum. Utraque lectio conjectura est scribæ, qui textum haud intellexit. ed. Ox.
Hinc. Codex Fossat. Ita etiam unus e Sorbonicis Mss. ABCD. [Hic E cum ed. P.]
simul unus Deus.—Mss. plerique non habent verba, cum Spiritu sancto. ABCD. vid. sup. p. 290. col. 2. ad p. 126. uncinis includit Lips. [E. cum ed. P. simul cum Sp. S.]
203. agitaveram corde ABCD. in corde sed in puncto notato, E. [in corde ed. P.]
pen. Deum ABCDE [Dominum ed. P.]
ult. requirunt. requirent ABCD.
205. l. 4. eas ABCDE [ea ed. P.]
206. Sacrificem.—Lov. quia sic est, ut sacrificem.—Sic etiam Er. Ven. Somm. et quinque Mss. citati apud Martin. E.
207. recumbentes.—Sic Arn. et duodecim Mss. At Lov. recubantes.
voluptatum.—Codex Corb. superaffluentia Bad. Am. cum quatuor Mss. superfluentium voluptatum. mox pro sitientem, sentientem ABCD. mox §. 4. l. 1. et ante exaudi, de ante lapidibus, Domine ante Deus om. ABCD. et pro sicut, ita ut habent. delectationes † suas 5 Mss. ap. Mart. et E.
208. ipsos.—Sic antiquiores et meliores Mss. At prius editi habent, ipsum quæro. sic 2 Mss. ap. Mart. et E.
te.—Deest in edd. a te quæ voces in Mss. prope omnibus inveniuntur. Desunt in 5 Mss. ap. Mart. et E.; in Lips. uncinis inclusi sunt.
mox l. 14. te te ABCD. [te ed. P.]
cui comparata quo (cui E) comparato ABCDE.
terram.—Apud Am. Er. et Lov. sic incipit caput 5: In principio fecit Deus cœlum et terram. Quomodo. Eadem verba exstant hic loci apud Bad. sed absunt a Mss. et ab editione Arnaldina.
209. l. 8. quo artem capiat et videat. capit ut videat Germ. ap. Mart. capit ABCD.
210. Verbi tui. Verbo tuo ABCD.
sempiterne.—Nonnulli e Mss. simul et sempiterno dicis. (D. cum textu sed sup. ras.) Mox etiam plures potioresque cum Arn. habent, et simul et sempiterna fiunt.—Er. Ven. Lugd. hoc posteriori loco, et simul et sempiterna. Somm. Flor. simul et sempiterna: omissa ante simul particula et. ABCDE [sempiterna ed. P.]
tunc desinit ABCDE. [esse desinit ed. P.]
quia.—Habent edd. qui et loquitur. At Mss. quia et loquitur, juxta Græcum: ὅτι καὶ λαλῶ ὑμῖν. Sic legisse Augustinum intelligitur aliis ex locis, ut ex cap. 28. lib. seq. et ex Tract. 38 in Joan. etc.
dicentis.—Ben. Mart. ABCDE.—dicentem Er. Ven. Lugd. Somm. Flor. et Rond. cum tribus Mss. [dicentem ed. P.]
211. ubi.—Sic Er. Ven. Lugd. Somm. et Rond. cum septem Mss. [ibi man. 2da. E. c. ed. Ben.]
sapientia. bis ABCD. Ben. Dub. Mart. [semel E. cum ed. P.]
egestate. paupertate cum Vulg. ABCD.
212. præterire. præteriri ABCD. mox dictet et futura ABCD. dicit et 2 Mss. ap. Mart. [dictet futura ed. P.]
creatura.—Benignianus codex, quod nullam faciebat creaturam.
213. §. 16. l. 6. isti enim nostri ABCDE. [autem ed. P.] mox = et ante eunt ABD.
214. esse.—Lov. tendit ad non esse B. Abest particula, ad, a Mss. quæ et alias ab Augustino non adhibetur post verbum tendit, ut lib. 4 hujus operis cap. 10: "Ergo cum oriuntur et tendunt esse."
§. 19. l. 1. utrum præsens.—utrum et Arn. Mor. Mart. c. 1 Ms.
215. ita mediorum ABCD. [ita si E. c. ed. P.]
216. narrarent ABCD. [vera narrarent E. c. ed. P.]
imagines.—Edd. plerique præsententur imagines 3 Mss. ap. Mart. ABCDE. et paulo post, præsentia futurorum, 2 Mss. ap. Mart. Reddimus lectionem Mss. quibus posteriore loco suffragatur Arnaldus.
est.—BC. Er. Ven. Lugd. erit. ADE.
217. occultorum = ABCD.
fateorque. fateor quia BD. quod AC.
218. metitur.—Edd. aliquot [Lov. Som.] et Mss. (2 ap. Mart. ABDE.) metimur ergo cum præterit ... non metimur (A); quid enim metiatur. (metiamur E.) Male. mox metimur A. et in fin. cap. metitur BC. et D. sup. ras.
cognoscere.—Bad. Am. Er. Lov. Som. cognoscere te. 5 Mss. ap. Mart. et E. Expungendum est, te, juxta Mss. et Arn. quia de tempore, non de Deo, cognoscendo loquitur Augustinus.
vivo.—Lov. ad hanc inhio: recte, nisi alii refragarentur et edd. et Mss. qui magno consensu ferunt, ad hanc vivo. et propter hanc vivo E. ad hunc vivo AC.
219. annui.—Sic legendum videtur cum Mss. Vedast. duobus, et uno Corb. vel cum Arn. et non annui. Ubi Germ. codex habet, et non abnui. Lov. vero cum aliquot Mss. et non anni ABCDE. Er. et anni. Denique Bad. et Am. et non animi.—Editio Veneta: tempora, et anni; non annui.
ligneolæ.—Omnes Mss. Angl. (ABCD tantum.) circuitum illius, aut definite duplum ligneolæ rotæ.—Er. Ven. Lugd. igneolæ.
totius.—Er. Ven. Lugd. Somm. Dub. Mor. et Rond. cum octo Mss. 1 Ms. ap. Mart. totus. E manu post.
ille.—Er. Ven. Lugd. illa. mox quantum ABCDE.
220. victoriosum.—Bad. Am. Er. et Lov. cum paucioribus Mss. ut victor Josue Bert. et E.
si et. ABDE. [etsi ed. P.] mox motus ABCD.
221. id ipsum A. ad ipsum E. [ipsum ed. P.] mox moram pro mora ABDE.
illud? Tempus metior. tempus illud? Metior, AD. illud tempus. Metior BC.
222. tenore. tempore ABCD.
l. 17. ad aliquam. aliqua ABCD.
pronuntio, renuntio. pronuntio et ABCDE.
Ipsamque longam num—? ABCD. [Ipsam quoque longum non E. c. ed. P.]
qua.—Lov. et antiquiores editiones, quam metior. (ABC. et mox qua ACD.) Sed melius Arn. cum Mss. qua: statim quippe dixerat Augustinus brevi syllaba longam se metiri.
223. eas. ea ABCD.
consumptione. consummatione ABCD.
pergat.—2 Germ. et plur. Mss. ap. Arn. In prius edd. peragat abesse quod aderit. Bert. et E.—Quidam legendum putant; pergat adesse quod aberit; quam lectionem Mart. et Rond. in textum receperunt. pergat ad esse [adesse Mor.] quod aderit. ABCD.
224. illo.—Er. Ven. Lugd. Somm. Dub. Flor. et Rond. cum septem Mss. E. [illa. ed. P.]
extentus.—Sic Mss. At edd. intentus. E.
dissilui.—Mss. Benign. Corb. et alii non deteriores, dissolui.
225. Qui. [quod ex err. typoth.]—Er. Ven. Lugd. Mart. c. 2 Germ. Arn. Mor. et Rond. cum octo Mss. ABCDE. [Quod ed. P.] mox dicit ABCD.
distentione.—In vulgatis, et aliquot Mss. sine distinctione. E. At in Mss. pluribus et melioris notæ habetur, sine distentione, (E. in marg.) consequentius porro ad illud quod præcedit: Neque enim sicut nota cantantis ... variatur affectus sensusque distenditur.
226. accepit. cepit ABCDE.
cujus.—Er. Lugd. Ven. Lov. cui.
227. hanc. hæc ABCE.
§. 4. l. 6. luculenta. lucentia ABCD.
ea.—Ita in Mss. et concinnius quam si legas ut in vulgatis, Et cum in ea ABCDE.—Somm. utraque particula omissa, sic incipit: Cum in ea.
quod. quod, quid, quid. ABCDE.
confitear.—In Mss. omnibus habetur, si totum confitear: cujus propositionis sensus ex istis completur verbis, quis legentium capere durabit?
autem.—Mart. ex uno Ms. Verumtamen: sic etiam unus apud Rond. manuscriptus.
228. nihil.—Sequimur Mss. Benign. Theoderic. etc. Non pauci tamen cum Lov. et Arn. habent, quiddam inter formam et nihil, [ABCD.] nec. [et A.] At Bad. Am. et Er. cum duobus Mss. sic ferunt: quam cogitabam quiddam informe et nihil formatum, nec nihil informe, prope nihil. E.
est.—Sic Mss., paucis exceptis. esse A. At Lov. cum antiquioribus editionibus: nihil aliquid est, et non est, hoc eam dicerem. E. si dici posset, aliquid et est, et non est. Ulim.
229. talis. alias ABCD.
aut. Ita in melioribus Mss. et Bad. Porro in aliis edd. sed tenebræ erant. et e Gen. ABCD.
abyssum.—In prius vulgatis, et tenebræ erant super abyssum A. Sed abest, erant, a Mss. BCDE.
terra.—Lov. cum aliis edd. informitas terræ invisibilis ABCDE. et incompositæ ABCD.
230. l. 1. O Lumen Veritas ABCDE. [O Veritas ed. P.]
impacatorum.—Lov. et Arn. propter tumultus peccatorum. Sed melius Bad. Am. et Er. impacatorum. Nam ita Mss. nullo fere excepto; atque hoc nomine designati videntur Manichæi, Scripturarum sacrarum inimici.
revivisco.—Sic habetur in prius edd. hunc bibam, et tunc vivam; nam non ego vita mea. Si male vixi, ex me mors mihi [mihi mors E.] fui, et in te revivisco. E tunc pro hinc, et et ante in te, restituimus cum ABCDE [hinc et = et ed. P.]
in aurem interiorem. in aure interiore ubique ABCD.
voluptas.—Mss. 2 Germ. Fossat. et alii sex. et ABCDE [voluntas ed. P.]
231. peregrinatio.—Lov. et Arn. Unde intelligat anima quantum peregrinatione. Prætulimus lectionem Bad. Am. et Er. quæ ex pluribus Mss. comprobatur, et hic apprime convenit; nam isthæc verba, unde intelligat anima, ad illa referuntur, quam longe super omnia tempora sis æternus.
§. 14. l. ult. nulla. nullæ ABCD.
232. quoto, quo ABCD. et man. 1ore. E.
manifestatione.—Lov. et 2 Mss. ap. Mart. in manifesta facie.
233. de.—Somm. Rond. et Lips. omittunt præpositionem de. E.
nostrum.—ABCDE. Rond. te arbitro, Deus omnium nostrum. [nostrorum ed. P.]
dicit.—Sic legendum juxta Mss. Angl. [dicitur.]
234. æternum.—Arn. cum Mss. quatuor, sine labe stat in æternum. in æternum stat E. mox = Deo ABCD.
235. suspiret. suspirat ABCD.
238. prope.—Lov. proprie.
239. Corporale.—Ita plures et potiores Mss. cum Arn. At Bad. Am. Er. Som. Blas. cum quinque Mss. habent, id est, Incorporale. Lov. id est, Corporabile.
240. vultis.—Somm. et Germ. 1. quisquam ita tentaverit, si non vult istam. Mart. c. 2 Mss. si non vult hanc.
intelligamus.—In omnibus fere libris legitur, nisi ut intelligamus; (ABCDE.) librariorum lapsu, qui forte mutarunt aut, in, ut. Hanc porro particulam removimus juxta Arn. et Ms. Benignianum. [uncinis inclusam habet Lips.]
præscriptum. scriptum ACDE et paullo ante, = Deus ABCD.
aut si eo ABCDE. [in eo ed. P.]
241. audimus.—Rond. cum septem Mss. ABCD et E. manu priori. [audivimus ed. P.]
ex Deo ABDE. e C. [a Deo ed. P.]
vera.—Lov. sic inveniet eam inter tam multa verba. E.—Sic quoque Sommalius. Inveniet legit etiam Rond. cum novem Mss. ABCDE [invenit ed. P.]
242. l. 2. sive quid aliud ABCD. [aliud aliquid E. c. ed. P.]
244. existere. ed. Ben. ABCDE. existeret Somm. Lov. Arn. Mor. Dub. Mart. cum quatuor Mss. et Rond. cum sex Mss. [existeret ed. P.]
Domine ABCD. [et Dom. E. c. ed. P.]
245. et fierent.—et ut fierent ABCD.
variationes.—Ita Lov. Sed alii libri editi et scripti habent, narrationes (ABCDE.) excepto Ms. Benigniano, qui pro ea voce substituit, rationes.
246. acutum.—Somm. et Rond. cum quatuor Mss. necnon quinque Mss. citati apud Mart. sic acuto cernat animo. ABCD.
prior.—Edd. perficiendi potentia (BC.) prior; refragantibus Mss. quorum lectionem amplectimur.
247. narrari.—Legendum videtur, variari: vult enim Augustinus quod sicut sonus origine præcedit cantum qui ex eo formatur; ita materia velut tempore, id est origine præcedere debet, ut aliquid de illa variari possit.
præcedatur.—Sic Mss. et Arn. At Bad. habet, præcedantur; "5 Mss. &c." ap. Mart. præceduntur. alii edd. præcedunt E.
248. vidit. "Ita 2 Germ. c. omn. fere Mss.; aliquot editi videt." Mart. [videt ed. P.]
excelsior.—Plerique editi, excellentior.
sufficient.—Lov. Somm. Arn. Mor. et Mart. cum quatuor Mss. et ABCDE. sufficiant.
249. l. 1, 2. Invoco. Invocem ABD.
250. natura.—Somm. et quinque Mss. apud Mart. spirituales corporalesque naturæ.
promeruerunt.—Somm. Dub. Mart. et Rond. cum quatuor Mss. ABCDE. [promeruerant. ed. P.]
251. hærendo ABCDE. [cohærendo ed. P.] mox quodcumque pro quod utcumque ABCD.
252. nostræ.—Insignem huncce locum redintegrant Mss. Mutilus quippe in excusis erat, detractis verbis istis, sapientiæ nostræ.
253. dicam.—Mss. non habent hoc loco, Mergimur et emergimus.—Neque Somm. neque Flor. habent hæc verba. om. ABCDE [habet ed. P. uncinis includit Lips.]
spiritualis.—Ita Mss. At editiones, excepta Arnaldina, præferunt, sprituales. E. Non bene: intendit quippe Augustinus abyssum intellectualis omnis creaturæ ipso Angeli et hominis lapsu fuisse indicatam.
amo.—Sic in Mss.—Sic etiam Am. Er. et ed. Florentin. ABCD. Lips. [redde te mihi: te enim amo E. c. ed. P.]
abscondatur.—Lov. donec abscondar. Sed verius editiones aliæ cum Mss. abscondatur. Subintellige, vita mea.
254. aguntur. coguntur hic et paullo post 5 Mss. ap. Mart. mox super pro supra bis ex ABCDE.
mihi.—In prius excusis, quæ dixerunt mihi. Sed alludit Augustinus ad Psal. 121, ver. 1, in quo legere solet, qui dixerunt; et sic habent hic Mss.
lux.—Sic Mss. cum Arn. At Bad. Am. Er. et Lov. habent, facta est; (E.) et paulo post, quo tenebræ fuimus. E.
255. intelligat; a te petat. Sic Mss. omissis verbis, et qui non potest, ABCD et a te E. uncinis inclusa habet Lips. [et qui non potest ed. P.]
dum...quod loquitur.—Somm. Lov. Dub. Mart. c. 4 Mss. Rond. sciat quid loquatur, dum ABCD. quod ABCDE [cum—quid ed. P.]
256. l. c. et ibi probent. ABCD [et probent E. c. ed. P.]
sunt.—Er. et Lov. quam longe aliud sunt. Sed abest aliud a Mss. necnon ab edd. Bad. Am. Somm. et Arn. Mox pro nosse, scire BC. pro novi, scio ABCD. et post velle, ut sim ABCD.
ut.—Lov. aut terna. Sed clarius aliæ editiones cum Mss. ut terna. Mox enim sequitur, an utrumque; quo significatur duo jam esse proposita: unum, an propter tria hæc ibi Trinitas; alterum porro, an in singulis hæc tria, ita ut terna singulorum sint. Quanquam apud Am. et Er. sic post hæc legitur: an utrorumque miris modis simpliciter et multipliciter infinito insensibili sine quo est. Ita quoque apud Bad. nisi quod habetur, fine; non, sine.
suo.—Somm. Moret. et Rond. in Christo Filio suo. Mart. c. Germ. et 2 aliis in Filio suo.
257. l. 4. conversi ABCD. [et conversi E. c. ed. P.]
sed jam in voce. Ulim. Arn. Somm. Mart. c. Germ. et 4 aliis et Rond. ABCD non manu priore E, poste. jam. Er. Lugd. Sed jam non in voce. [sed in voce ed. P.]
mentibus.—Mss. aliquot ex vetustis, et ABCD. effici sensibus.—Paulo post etiam Somm. et Rond. ut sensibus perfecti sitis. ABCD. paullo ante, sensus pro mentis etiam E., sed ibi solus.
258. l. 3. eorum sensus corrumpantur,—sensus corporum ABCD.
es.—Apud Lov. omittitur, Ecce ubi es.
astabo.—Editi cum nonnullis Mss., Mane astabo tibi. ABDE. At abest tibi a verioribus codicibus. C. mox unde et in ABCD [unde in E. c. ed. P.}
259. suspicere.—Lov. cum antiquioribus editionibus suscipere; (B.) et paulo post: susciperent et cognoscerent misericordiam tuam. Sed liquet meliorem esse Mss. lectionem, quam in textu damus. mox agnoscere ABCD.
260. quod.—Lov. quos, in textu; et ad marginem, quod: hoc præferre visum est, maxime cum legatur in edd. aliis et Mss.
nobis.—In vulgatis, quod nondum est, da nobis. At in Mss. non habetur, da, nisi forte in aliquo e recentioribus. [5 ap. Mart.]
261. atque.—Ita Bad. Am. Er. cum Mss. undecim. At Lov. et Arn. progredi sinantur aquæ, ut in se comminuantur.
suum.—Bad. Am. Er. et Lov. omittunt, et dat fructum suum.—Alii etiam cdd. id omittunt, et uno periodo sequentes, habent paulo post, germinet.
beneficum.—Sic legendum, juxta quatuor Mss. Angl. (ABCDE.)—Hanc lectionem omnino sequendam affirmat Mart. et illam tuetur auctoritate unius Ms. Hanc quoque usurpat editio Florentina, illique lectioni adstipulantur tres Mss. citati apud Rond. Præterea, cum fuerit bis excusus ille tomus primus BB. in prius edito legitur beneficium; in edito posterius, beneficum, licet suam superiorem notam Patres BB. servaverint, in qua lectio beneficum referenda in textum declaratur.
262. et ecce ABCD. (sicut plures e PP. ap. Sabat.) Lips. [om. et ed. P.]
benignitatis operarios.—Quatuor Mss. Angl. (ABCD. abest ab E.) Vocem scil. benignitatis. e loco Psalmi prox. cit. annum benignitatis tuæ hic haud dubie inseruit ipse Aug. Ed. Ox. [mitteus operarios ed. P.]
optanti.—Lov. vitam optanti, et paulo post, ortum præparas: contra quam habent cæteri codices, quos utroque loco sequimur.
263. principia.—Mss. melioris notæ, in principia, id est in luminaria noctis: quæ lectio videretur præferenda, nisi paulo supra haberetur, in principio diei; forte pro in principium diei, juxta librum 1 de Genesi contra Manichæos, cap. 14. [ed. B.] principia CDE. quod omnino præferendum videtur, quum cdd. auctoritate firmetur; lectio vero principio e manu emendatrice facile profluxerit, [principio AB. c. ed. P.]
264. despectorum.—Am. Er. et novem Mss. desperatorum. E.
quasi decurrens spiritus vehemens. ABCD et sic Aug. de Unit. Eccl. T. 9. col. 356. c. a Sabat. allegat.—ferretur flatus v. a librariis, utpote usitatior, illata est; habent etiam ferretur BC; duplicem lectionem AD. decurrens spiritus vehemens ferretur flatus vehemens. [ferr. flat. veh. ed. P.]